تعارض در منافع و کوک چهارم

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، سینا ذوالفقار گردشی؛ به نقل از بهمن حبشی از شاگردان استاد علامه جعفری حکایتی است که میگوید: یک روز بعد از پایان کلاس شرح مثنوی، استاد علامه جعفری فرمودند: من خیلی فکر کردم و به این جمع بندی رسیده‌ام که رسالت ۱۲۴ هزار پیامبر در یک جمله خلاصه می‌شود و آن «کوک چهارم» است و جمع مریدان مثل من با چشمانی گرد پرسان بودند که «کوک چهارم» چیست!؟ علامه با آن لهجه شیرین توضیح می‌دادند که: کسی کفشش را برای تعمیر نزد کفاش برد. کفاش با نگاهی به کفش گفت این کفش سه کوک می‌خواهد و هر کوکش (مثلا یک دینار و خرج کفش می‌شود سه دینار.) مشتری هم قبول می‌کند. پول را می‌دهد و می‌رود تا ساعتی دیگر برگردد. کفاش دست به کار می‌شود.کوک اول.کوک دوم و در نهایت کوک سوم و تمام ...اما...

اما با یک نگاه عمیق در می‌یابد اگرچه کار تمام است ولی یک کوک دیگر اگر بزند عمر کفش بیشتر می‌شود، از یک سو قرار مالی را گذاشته و نمی‌شود طلب اضافه کند و از سوی دیگر دو دل است که کوک چهارم را بزند یا نه... او میان نفع و اخلاق، میان دل و توافق، مانده است. یک دوراهی ساده که هیچ کدام خلاف عقل نیست. اگر کوک چهارم را نزند هیچ خلافی نکرده. اما اگر بزند به رسالت ۱۲۴ هزار پیامبر عمل کرده است؛ دنیا پر است از فرصت کوک چهارم؛ منفعت کردن یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌های انسان برای انجام هر فعالیتی می‌باشد. انسان در تصمیمات و اقدامات خودش همیشه منافعی را دنبال می‌کند که نوعی برای او محرک است.

اما دامنه این منافع به قدری گسترده می‌باشد که گاه این منافع در مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند و انتخاب یکی باعث حذف دیگری خواهد شد. این مبارزه منافع تا جایی که دامنه فردی یا خودی داشته باشد، مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما اگر دو راهی انتخاب بین منافع فردی و منافع اجتماعی قرار گرفته باشد، به شکلی که انتخاب منفعت شخصی، منافع جامعه را با خطر روبرو می‌کند که با مفهوم تعارض در منافع روبرو می‌شویم. تعارض در منافع شرایطی را شامل می‌شود که فرد، گروه، یا مجموعه‌ای مجبور می‌شوند میان انتخاب منفعت عموم جامعه یا منافع فردی، به گونه‌ای که انتخاب یکی باعث تضعیف یا حذف دیگری بشود را انتخاب می‌کنند. برای مثال موتور تولید دکتر در کشورمان با سرعتی زیاد در حال تولید است، تا جایی که می‌شود دریافت طی چند سال آینده با جمعیتی عظیمی از فارغ‌التحصیلان بیکار دکتری مواجه میشویم.

این چشم انداز وضعیتی است که مسئولان ترسیم کردند. مسئولانی که خود میگویند روند آموزش در کشورمان به غایت پر از اشکال است تا جایی که با هزینه‌های زیاد به تربیت و آموزش متخصصانی در بالاترین سطح آموزش عالی هر رشته مشغولیم که ظرفیتی برای به کارگیری این افراد وجود ندارد. این حالتی است که رقم خوردن آن جای تعجب در سیستم آموزش عالی دارد. سیستمی که در آن مقطع دکتری به ماشین آموزش عالی افزوده شده تا محصولاتی با کیفیت بالاتر تحویل دهد.

در مقطع دکتری، ۱۰۰ هزار دانشجوی دکتری مشغول به تحصیل هستند که از این تعداد چهار هزار نفر جذب شاغل شده‌اند. منظره ای که تضاد منافع جامعه است. برای سال ۱۴۰۰ بیش از یکصد هزار فارغ‌التحصیل دکتری بیکار خواهیم داشت، چراکه سالانه حدود ۲۰ هزار دکتر بیکار به جامعه تحویل داده میشود که هم اکنون همین مقدار دکتر هم کافی است.
تعداد بیکارانی که تعدادشان از ظرفیت ورزشگاه بزرگ آزادی هم بیشتر است...!

این مثال‌، نمونه‌ ای بارز از تعارضات در منافع هستند که روزانه بارها شاهد آن‌ها هستیم. شکل‌گیری تعارض در منافع در تصمیم گیری‌های اجتماع، باعث می‌شود که در طی یک زمان مشخص شده و شرایط همه جامعه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. تعارض در منافع باعث ایجاد اختلال فکری و فساد تصمیم‌گیری می‌شود. طوری که فرد، گروه یا حتی سازمان در دو راهی تصمیم گیری قرار گرفته‌اند، بدلیل تعارضی که منافع فردی با منافع جمعی دارد، ممکن است قدرت تشخیص و تصمیم درست نداشته باشد و در بیشتر موارد منافع همگانی و اجتماعی را تأمین نکند.

این تعارض در منفعت، هر چه در مجموعه‌های بالاتر قدرت یک جامعه رخ بدهد،به همان اندازه خطرناک‌تر و آسیب‌پذیرتر می‌شود. برای مثال نماینده‌ی مجلسی که طرح شفافیت آراء را امضا می‌کند، اما در هنگام رای‌گیری با آن مخالفت می‌کند یا مثلا وزیری که در جایگاه وزارت بهداشت باید حافظ منافع جامعه برای درمان کم هزینه و حتی‌المکان رایگان باشد، اما خود مالک چند بیمارستان خصوصی است، مجموعه‌ای که باید برای پایان دادن به رقابت تحصیلی کنکور اقدام کنند اما خودشان یکی از بنام ترین موسسات خدمات مافيایی کنکور را اداره می‌کند.

این‌ها تعارضات در منافعی هستند که در تصمیم گیری، باعث فساد در انتخاب شده و عواقب آن یک جامعه را درگیر می‌کند، حقیقت این است که بخشی از راه‌حل تعارض در منافع، به حاکمیت وجدان و پایبندی به دین و اصول اخلاقی برمی‌گردد اما تجربه جوامع موفق نشان داده است که رعایت کوک چهارم چه در سطح فردی و چه اجتماعی، تا حدود بسیاری این معضل را کنترل می‌کند.

سینا ذوالفقار گردشی - دانشجوی روان شناسی

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.