شفافیت آراء؛ آرزوی دست نیافتنی مردم

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، سید صادق هاشمی مهر؛ شفافیت آرای نمایندگان، موضوعی که در چند سال اخیر نقل محافل سیاسی و حتی کوچه ­بازار شده و همة مردم منتظرند که این طرح در مجلس تصویب شود تا نتایج آن و تغییری که در بحث نظارت مردم بر فعالیت­ها و تصمیمات وکلای منتخب خود ایجاد می­کند را ببینند. شفافیت رأی، راهکار مناسبی برای نظارت مردم بر تصمیم­گیری­های نمایندگان مجلس است. شفافیت همچنین باعث پاسخگویی نمایندگان به مردم در قبال تصمیم ­هایی که می­گیرند، می­شود. شفافیت آرای نمایندگان یعنی پذیرش مسئولیت در قبال رأیی که داده می­شود، به این نحو که پس از بررسی و رأی­گیری در مورد طرح­ها و لوایح در مجلس باید اسامی نمایندگان موافق، مخالف و ممتنع به اطلاع عموم مردم برسد. عدم شفافیت در هر بخش از حکومت باعث ایجاد فساد و رانت می­شود و مجلس نیز از این امر مستثنی نیست.

در مجلسی که شفافیت نباشد، نماینده پاسخگوی هیچ­کدام از آرای خود نیست ولو این رأی باعث ایجاد خسارت به مردم شود. در کشور ما نمایندة مجلس مسئولیت مدنی در قبال رأی خود ندارد، به این معنا که اگر رأی نماینده باعث خسارت شود، نه­ تنها توسط هیچ نهاد و دستگاهی مورد مؤاخذه قرار نمی­گیرد بلکه در قبال مردم نیز پاسخگو نیست زیرا مردم اطلاعی از رأی وی ندارند. اگر در بحث آراء شفاف­سازی شود، قطعاً نمایندگان با اطلاعات و دقت بیشتری در کمیسیون­ها حضور پیدا می­کنند، چه­بسا در راستای همین امر کارآمدی مجلس نیز افزایش یابد. اگر از این منظر به طرح شفاف­سازی نگاه کنیم، وقتی مردم از آراء آگاهی داشته ­باشند، باعث می­شود که به نماینده یا مسئول اجازة تخلف داده نشود که این امر باعث اعتماد مردم به سلامت نهادهای حاکمیتی می­شود. شفافیت به عنوان یکی از مهم­ترین ابزارهای نظارت مردم بر مجلس است و باعث تأثیرگذاری بر تصمیم گیری­ها در کشور می­شود که می­تواند بستر تحول در عرصة قانون­گذاری را آماده کرده و فرصتی برای آغاز اصلاح  فرآیندها در دستگاه­های اجرایی باشد.

 بُعد مثبت و منفی طرح:

بُعد مثبت: جنبة مثبت طرح شفافیت آرای نمایندگان، این است که باعث افزایش پاسخ­گویی نمایندگان و مسئولیت­ پذیری آن­ها در مقابل افکار عمومی می­شود. نماینده موظف می­شود با علم و آگاهی در مجلس حضور یابد و در مورد طرح­ها و لوایح اظهار­ نظر کند و رأی بدهد، از طرفی مردم مطلع می­شوند که این نماینده­ای که به مجلس فرستاده­اند، آیا به صورت مرتب در مجلس حضور پیدا می­کند یا نه، گاهی از طریق رسانة­ملی می­بینیم که در بررسی خیلی از مسائل، تعداد کمی از نمایندگان در مجلس حضور فیزیکی دارند و با تصویب شفافیت مسئولیت ­پذیری نمایندگان از این جنبه نیز تقویت می­شود.

بُعد منفی:  شفافیت باعث ترس و نگرانی نمایندگان از رد صلاحیت توسط نهادی مثل شورای نگهبان می شود، به همین دلیل ممکن است برخی نمایندگان بدون توجه به مسائل کارشناسی و فواید و هزینه­هایی که ممکن است این موضوع داشته­باشد، فقط به خاطر تبعات سیاسی احتمالی در مورد طرح­ها و لوایح تصمیم گیری کند. گاهی نیز ممکن است یک طرح یا لایحه که در سطح کلان دارای فوایدی است به دلیل عدم همخوانی با منافع منطقه یا حوزة انتخابیة یک نماینده یا به دلیل منافات با مسائل قومی، مذهبی آن حوزه توسط نماینده به درستی اتخاذ تصمیم نگردد، زیرا نماینده در حوزة خود تحت فشار مردم، گروه­های قومی و مذهبی قرار می­گیرد و برای فرار از این فشار ممکن است منافع خود و حوزة انتخابیه­اش را به منافع ملی ترجیح دهد.

تجربة برخی کشورها از شفافیت آراء نمایندگان:

كانادا، مجلس نمايندگان: در پارلمان کانادا، تمامي اطلاعات و اسناد مرتبط با طرح­ها و لوايح اگر محرمانه نباشند، از طريق وب­سايت پارلمان منتشر مي­شوند. تمامي مذاکرات و مباحث مجلس نمايندگان نيز از طريق شبكة جهاني وب قابل دسترسي است. اغلب جلسات کميسيون­ها، عمومي هستند و برخی از جلسات نيز از طريق وب­سايت پخش مي­شوند که در اين صورت خلاصة جلسات که شامل آراي نمايندگان و اسناد مرتبط است، به صورت آنلاين در دسترس عموم قرار مي­گيرند. نكتة قابل­ توجه در ارائة اطلاعات آراي نمايندگان پارلمان کانادا، اين است که هرکدام از نمايندگان، يک صفحة اختصاصي براي خود در وب­سايت پارلمان دارند که وضعيت رأی­دهي هرکدام از آن­ها در پارلمان در پروفايل شخصي آن­ها بروز مي­شود و مردم مي­توانند از وضعيت رأی­دهي هرکدام از نمايندگان در طول دورة نمايندگي او اطلاع يابند.

جمهوري چک:

وب­سايت پارلمان جمهوري چک از جمله بهترين وب­سايت­هاي ارائة اطلاعات آراي نمايندگان است. در اين وب­سايت نتايج تمامی رأی­گيري­هاي صحن علني پارلمان از جمله رأی­گيري بر روي پيشنهاد تغيير دستور جلسه تا رأی­گيري بر روي طرح­ها و لوايح به تفكيک هر نماينده بارگذاري شده­است. اين اطلاعات به فاصلة کمتر از يک ماه از برگزاري جلسات صحن علني بر روي وب­سايت پارلمان و با تفكيک اسامي نمايندگان و حزب آنان قرار مي­گيرد.

انگلستان :

در مجلس نمايندگان انگلستان، مشروح مذاکرات روزانه همراه با ليست آرای نمايندگان به طرح­ها و لوايح، در نسخه­های الكترونيكي و آمادة چاپ در وب­سايت پارلمان به صورت رايگان در ساعت 6 صبح روز کاري بعد منتشر مي­شود. مذاکرات و مباحث هر دو پارلمان همگی از طريق کانال تلويزيوني، پخش مي­شوند. اسامي اعضا و نوع رأی دهي آن­ها در يک ليست براي تمامي آراء در گزارش رسمي مذاکرات (هانسارد، مشروح مذاکرات) منتشر مي­شود. اين اطلاعات همچنين به صورت هارد کپی و آنلاین موجود است.

شفاف­سازی آرای نمایندگان در صورتی مفید است که بسترسازی مناسب برای اجرای این طرح ایجاد شود. باید در کشور احزاب، قوی باشند، البته احزابی که در جهت منافع ملی تلاش کنند نه برای اهداف سیاسی و شخصی حزب خود. اگر احزاب قوی نباشند، نمایندگان منافع منطقه­ای، قومی و مذهبی را بر منافع ملی ترجیح می­دهند. شفافیت، یکی از حقوق مهم شهروندی است و قرار نیست وظیفه­ ای به زور به نمایندگان اطلاق شود. اصل شفاف­سازی آراء در واقع طرحی برای یادآوری عمل به وظایف خود به نحو احسن است. امید است همه در جهت انجام وظایف خود نهایت تلاش و استمرار را داشته­ باشیم.

سید صادق هاشمی مهر - کارشناسی ارشد مدیریت نظارت و بازرسی دانشگاه علوم قضایی

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.