بی‌توجهی به تصفیه‌خانه و فاضلاب شهر شیراز / سلامت مردم در خطر است

به گزارش گروه استان‌ها خبرگزاری دانشجو، از ضروری‌ترین عوامل توسعه جوامع انسانی آب است و ایران از جمله کشور‌هایی بوده که تأمین آب برای مصارف مختلف از دغدغه‌های مهم دولت مردانش در راستای توسعه پایدار محسوب می‌شود.

تا کنون حجم قابل توجهی از منابع آبی کشور به دلیل کیفیت پایین، مورد استفاده قرار نگرفته است و یا در استفاده از آن‌ها ضوابط و معیار‌های زیست محیطی لحاظ نشده است. مطابق اصل پنجاه قانون اساسی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات روبه‌رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی شده و فعالیت‌هایی که با آلودگی و تخریب محیط زیست همراه باشد ممنوع است. بنابراین اگر تخلیه فاضلاب و پساب‌ها به محیط به‌عنوان یک منبع آلاینده فرض شود، برنامه ریزی بهره برداری از آن‌ها یکی از موضوع‌های مرتبط با اصل پنجاهم قانون اساسی به شمار خواهد آمد.

در این راستا باتوجه به حجم قابل‌توجه پساب‌های شهری، صنعتی و آب‌های برگشتی، برنامه‌ریزی جهت استفاده از این منابع با لحاظ کردن جنبه‌های زیست محیطی به‌عنوان راهکاری مناسب جهت جبران بخشی از این کمبود‌ها و هم چنین کاهش آلودگی‌ها موردتوجه است.

در حال حاضر حدود ۹۳ درصد از کل آب مصرفی ایران صرف آبیاری حدود ۵/۸ میلیون هکتار از اراضی زراعی شده و سهم بخش شرب و صنعت به ترتیب ۸/۵ و ۲/۱ درصد است. کاربرد فاضلاب‌های تصفیه شده در کشور‌های مختلف جهان از دیرباز رواج داشته است. در کشور‌های پیشرفته فاضلاب‌های تصفیه شده با رعایت ضوابط زیست‌محیطی مورداستفاده قرار می‌گیرند. محور این قوانین بر حفظ سلامتی انسان، حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از آلودگی خاک و آب استوار بوده و در دوره‌های زمانی مشخصی مورد بازنگری قرار می‌گیرد.

از شاخص‌های مهم در حفظ سلامت جوامع انسانی، حفاظت از محیط زیست است که یکی از مؤلفه‌های مهم توسعه پایدار به شمار می‌آید. یکی از مصارف پساب‌ها و آب‌های برگشتی، استفاده مستقیم و غیرمستقیم برای حیات‌وحش و پایداری محیط زیست می‌باشد. در صورت استفاده غیراصولی، مواد سمی موجود در پساب‌ها و آب‌های برگشتی، میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا در پساب‌های خانگی و سموم شیمیایی و آفت‌کش‌ها در زه آب‌های کشاورزی برای حیوانات و به‌ویژه آبزیان، سمی بوده و سلامت آن‌ها را به خطر می‌اندازد.

متاسفانه، در چندین سال اخیر تا قبل از بروز خشکسالی، آب مورد نیاز کشاورزان در بخشی از شهر شیراز، از سه جوی اسلام لو، مهرزاد و هزارپیچ تأمین می‌شده است. پس از شروع دوره خشکسالی هر سه جوی خشک گردیده و کشاورزان مجبور به استفاده از فاضلاب برای آبیاری زمین‌های کشاورزی نمودند. به علت استقرار تصفیه‌خانه شماره ۱ در شرق شیراز، بیشتر فاضلاب‌های خانگی و کارگاهی شیراز هم به این سمت هدایت می‌شود. تصفیه‌خانه شماره ۱ قدرت تصفیه قسمتی از فاضلاب یادشده را دارد و بار اضافی وارد شده تصفیه‌خانه به سمت دریاچه نمک هدایت شده است؛ ولی کشاورزان منطقه با استفاده از جوی‌های خالی مهرزاد و جوی اسلام لو فاضلاب را به سمت شمال شرق و تا رودخانه خشک و در ادامه تا دشت کفترک امتداد داده‌اند.

بیش از دو دهه است که این کار یعنی آبیاری با فاضلاب در این منطقه رواج دارد و جالب است که با مقایسه عکس‌های هوایی دهه ۲۰۰۰ میلادی با تصاویر هوایی سال ۲۰۲۲، مشاهده می‌گردد که با تخریب حریم دریاچه نمک و پناهگاه حیات‌وحش و تصاحب زمین‌های منابع ملی، میزان زمین‌های کشاورزی به نسبت دوره قبل از خشکسالی نه تنها کمتر نشده است، بلکه به طور چشمگیری افزایش‌یافته است. این عمل به برکت فاضلاب رایگان و مجانی و البته مملو از آلاینده‌های گوناگون و سرطان‌زا، اتفاق افتاده است.

متخلفان با اتکا به درآمد هنگفت از طریق فاضلاب، هر غیرممکنی را ممکن ساختند. با این‌حال عمق فاجعه در شرایطی روی می‌دهد که آب زهکشی زیر سطح شیراز که در این منطقه از زمین خارج می‌گردد، به فولاد پاسارگاد کوار فروخته شده است. طبق اظهارات مسئولین فولاد کوار، ۵۰۰ لیتر در ثانیه آب منتقل خواهد شد. در شرایط فعلی حدود ۳۰۰ تانکر، این آب را حمل می‌نماید که معادل ۳۰۰ لیتر در ثانیه آب مورد نیاز فولاد پاسارگاد را تامین می‌کند. در صورت جایگزینی پساب تصفیه‌خانه با آب زهکش و استفاده از آبیاری قطره‌ای، می‌توان کل ۱۰۰ هکتار زمین یادشده را پساب آبیاری نمود. البته پس از دو دهه آبیاری زمین‌های زراعی با فاضلاب، به‌احتمال‌قریب‌به‌یقین، خاک منطقه باید دارای سطح آلودگی بالایی باشد.

قسمت‌های کوچکی هم در امتداد بلوار اتحاد، از فاضلاب به عنوان آب آبیاری استفاده می‌شود. کشت غالب در محدوده شرق شیراز، گندم، جو، ذرت و یونجه می‌باشد و قسمت‌های کوچکی به کشت برنج اختصاص گرفته است.

مشکلات تصفیه خانه و فاضلاب شهرک صنعتی باید در اولویت قرار بگیرد

اما بحث در این جا به پایان نرسیده و مشکل بعدی مربوط به آلودگی دریاچه نمک است. در شرایط فعلی تقریباً فاضلاب رودخانه میان‌رود و شهرک صنعتی وارد دریاچه نمک می‌شود و این امر شاید عمل ما مبنی‌بر هدایت فاضلاب کنارگذر تصفیه‌خانه ۱ به دریاچه مهارلو، صرفا تا احداث تصفیه‌خانه جدید، قابل توجیه باشد؛ چون درهرصورت آب و نمک دریاچه مهارلو بسیار آلوده است به‌طوری‌که طبق تحقیقات  برداشت نمک از این دریاچه جهت مصارف صنعتی باعث آلودگی و تخریب محیط زیست خواهد شد؛ با انجام نمونه‌برداری ساده و اندازه‌گیری سطح فلزات سنگین در محصولات کشت شده در این منطقه می‌توان عدم صلاحیت مصرف محصولات کشاورزی منطقه را اعلام کرد؛ لذا باید تصمیمات لازم جهت کاهش اثرات سلامتی و حفظ محیط‌زیست باتوجه‌به مشکلات عدیده تصفیه‌خانه و فاضلاب تجمعی شهرک صنعتی در اولویت‌ها فوری در دستور کار قرار گیرد.

شهر شیراز با کمبود آب و کاهش منابع آب تجدیدشونده مواجه بوده است. بررسی تجارب جهانی نشان می‌دهد که باتوجه‌به کمبود آب، استفاده از پساب‌ها و آب‌های برگشتی به‌عنوان یک منبع ارزشمند آب مطرح بوده و باگذشت زمان اهمیت آن بیشتر خواهد شد. در صورت استفاده صحیح و رعایت استاندارد‌ها و ضوابط مربوط از اثرات سودمندی همچون حفاظت کمی و کیفی از منابع آب، جلوگیری از آلودگی منابع آب، کاهش نیاز به استفاده از کود‌های شیمیایی، احیا اراضی بیابانی، منافع اقتصادی و امکان استفاده در مصارف صنعتی برخوردار می‌باشد. در زمینه اثرات منفی، توجه به اثرات آن‌ها بر کیفیت محصولات، کیفیت خاک، وضعیت آلودگی منابع آب و سلامتی انسان‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است.

باتوجه‌به آنچه گفته شد، توجه ویژه و نظارت بر استفاده از فاضلاب و پساب‌های تصفیه شده جهت آبیاری زمین‌های کشاورزی در شهر شیراز در راستای تأمین سلامت آحاد جامعه، حفظ محیط زیست امری حیاتی و ضروری است.