رأفت اسلامی و مهر پدرانه/ جوانان کشور فرزندان ما هستند اگرچه خطا کنند

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو_فاطمه قدیری؛ ظهر روز یک شنبه، ۱۶ بهمن ۱۴۰۱ خبر موافقت حضرت آیت الله خامنه‌ای با عفو ده‌ها هزار نفری متهمان و محکومان اغتشاشات اخیر و دیگر جرایم به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی و اعیاد رجبیه منتشر شد. خبری که واکنش‌های گسترده و متفاوتی را در پیش داشت. از پخش عکس شادی زندانیان در بند‌ها پس از شنیدن این خبر مسرت بخش و ابراز خوشحالی هم وطنانی که شاید هیچ یک از زندانی‌ها را نشناسند گرفته تا بازی تیتر‌ها و حاشیه سازی‌های رسانه‌های فارسی زبان لندن نشین. ولی خارج از گود تمامی این اتفاقات، مردی حضور دارد که همانند آن چه همیشه می‌گوید جوانان کشور را فرزند خود می‌داند و هنگام مجازات هم پدرانه رفتار می‌کند، و خانواده‌های چشم انتظاری قرار دارند که به زودی چشمانشان روشن و دل هاشان گرم می‌شود. اما تصمیم عفو عمومی و نشان دادن رأفت اسلامی پدیده‌ای نوظهور نبوده است؛ و با نگاه کردن به کارنامه سال‌های گذشته می‌توان دید که این عمل هرسال و به مناسبت‌های مختلف انجام می‌گیرد.

نگاه جمهوری اسلامی به مجرمان

واضح است که در جمهوری اسلامی، اساس بر «اصلاح» است و اگر «ضرورت» پیدا نکند، نظام مایل نیست کسی را زندانی کند. عموما بنابر این گذاشته شده است که حتی‌الامکان جرمی واقع نشود. حال اگر کسی مرتکب جرمی شد، تا آنجا که ممکن است، فرد مجرم باید متنبه و اصلاح شود و مجازات کمتری را متحمل شود. همچنین اگر حکمی برای مجرم صادر شد، این امکان باید باشد که فرد خودش را اصلاح کند تا بتواند به جامعه برگردد. اگر چنین اتفاقی افتاد و او با احساس پشیمانی سعی کرد جبران کند و توبه‌ی او احراز شد، در مجازات این فرد، تخفیف داده شود تا زندگی عادی خود را ادامه دهد؛ بنابراین با این نگاه اصلاحی که وجود دارد، در خصوص خیلی از متهمین، تسامح صورت می‌گیرد. مثلاً کمیسیون ذی‌ربط در جهت احراز توبه‌ی او در جهت پشیمانی در خیلی از موارد، مته به خشخاش نمی‌گذارد، بلکه جنبه‌ی رحمانیت و رأفت را همیشه غلبه می‌دهد.

حجت‌الاسلام غلامحسین محسنی اژه‌ای نیز پیش‌تر در این راستا گفته بودند که: "ما نمی‌توانیم به قول معروف قسم حضرت عباس بخوریم که به خدا این مجرم توبه کرده است. او درخواست می‌دهد که پشیمان است و اشتباه کرده است. ممکن است بگوییم دروغ می‌گوید و تحقیق مجدد کنیم که این منافقانه برخورد می‌کند. آن بحث دیگری است. اما عمدتا رحمانیت و رأفت نظام غلبه دارد و اگر جایی شک و تردید باشد، نوعاً جانب آن متهم لحاظ می‌شود؛ مگر متهمین جانی و دارای سوابق متعدد که بحثش جداست. حتی کسانی هستند که بیش از یک نوبت مشمول عفو قرار می‌گیرند و این باز هم جنبه‌ی رأفت اسلامی است".

اما همیشه این طور بوده که برای چند دسته، اما رأفت بیشتری در نظر گرفته می‌شده. یکی از این گروه‌ها، جوانان هستند. رهبری همیشه در تمام سخنرانی هایشان تاکید می‌کنند که جوانان کشور فرزند ایشان هستند، حتی اگر دچار لغزش یا انحرافی شده باشند. در تمام دوران بعد از انقلاب نیز طیف جوان دانشجو که مرتکب جرمی شده، با ارفاق بیشتری روبه‌رو شده است؛ و گروه دوم که بیشتر مورد توجه‌اند، زن‌ها و به‌خصوص مادران‌اند.

انواع عفو در جمهوری اسلامی ایران

پیش از هرچیز باید در نظر داشت زمانی که کسی مورد عفو قرار نمی‌گیرد، آثاری بر او مترتب می‌شود که چه‌بسا وقتی عفوی صورت می‌گیرد، آن آثار نیز از بین می‌رود؛ یعنی محدودیت‌های فرد به‌واسطه‌ی عفو از بین می‌رود. در جمهوری اسلامی ایران، چند نوع عفو و تخفیف وجود دارد. گاهی ممکن است قانون‌گذار براساس مصلحتی که وجود دارد، از جرمی که در یک مقطع زمانی خاص اتفاق افتاده است، بگذرد. این عفو مسبوق به سابقه است. در این حالت، شرایط جامعه متفاوت شده است و قانون‌گذار صلاح می‌بیند که افراد به خاطر جرم تعقیب نشوند یا کسانی که تعقیب شدند و در بازداشت هستند، معلق شوند یا اگر محکوم شدند، محکومیت آن‌ها تعلیق و تمام شود.

مورد دیگر اینکه گاهی جمعی از مردم مرتکب مسائلی شده‌اند، اما بعد از مدتی شرایط عوض شده و آن موضوع به دلایلی قابل تعقیب نیست. در این صورت، قانون یا حاکم این گروه را عفو می‌کنند؛ بنابراین یک عفو داریم که قانون‌گذار به دلایلی عفو می‌کند، نوع دیگر عفوی است که به تشخیص حاکم عفو عمومی داده می‌شود، سومی هم عفو موردی است که باز به دستور حاکم است. در این صورت، ملاحظاتی که وجود دارد، این است که ممکن است فرد مجرم توبه کرده باشد، واقعاً در مقام اصلاح گذشته‌ی خودش باشد. دیگر آنکه باید ببینیم خدمات قبلی و شرایطی که در آن مرتکب جرم شده است چیست و اینکه خانواده‌ی او بعداً می‌توانند او را کنترل کنند یا خیر. آن‌گاه حاکم از کل مجازات او صرف‌نظر می‌کند. در بسیاری از جرائم و حدود، پیش‌بینی شده است که اگر مجرم توبه کرد و توبه‌ی او برای قاضی احراز شد، این امکان موجود باشد. همچنین در جرائم مواد مخدر پیش‌بینی شده است که اگر فردی طبق قانون باید اعدام شود و قاضی به همین دلایل تشخیص دهد، آن‌گاه می‌تواند از یک درجه تا دو درجه تخفیف پیدا کند و به حبس ابد یا ۱۵ سال تغییر یابد.

عفو عمومی اخیر رهبری نیز به این دلیل انجام گرفت که رئیس قوه قضایه در نامه‌ی خود ذکر کرد که "در جریان حوادث اخیر تعدادی از افراد به ویژه جوانان در اثر القائات و تبلیغات دشمن مرتکب رفتار‌های نادرست و جرائمی شدند که علاوه بر گرفتاری برای خود، باعث زحمت خانواده و نزدیکان خویش گردیدند و اکنون تعداد قابل توجهی از آنان بعد از برملا شدن نقشه دشمنان خارجی و جریان‌های ضد انقلاب و ضد مردمی با اظهار پشیمانی و ندامت تقاضای بخشش دارند".

نظر رهبری درباره نحوه رفتار با مجرمان

حجت الاسلام اژه‌ای در یکی از مصاحبه‌های خود ذکر کرده بود که مقام معظم رهبری همیشه سه چهار نکته را در رفتار با مجرمان به ما توصیه می‌کنند. یکی اینکه در تشکیل پرونده و در زمان رسیدگی، دقت و احتیاط لازم را داشته باشید که خدای‌ناکرده اساس کار سست نباشد. یعنی پرونده و تحقیقات کاملاً براساس موازین و قانون مستحکم باشد، نه براساس شایعات. به دادگاه همیشه توصیه می‌کنند که دادگاه باید دقت کند، پرونده و اسناد و مدارک را بخواند و دفاعیات متهم را بشنود.

نکته‌ی دیگر اینکه به خود متهم و خانواده‌اش با یک دید نگاه نکنید. ممکن است عضوی از اعضای خانواده فریب بخورد و مرتکب جرم شود. خانواده‌اش چه گناهی دارد؟ همه‌ی تلاشتان را بکنید تا در ملاقات‌ها، حرمت خانواده نگه داشته شود. اگر این فرد مجرم است و جرمش هم سنگین است، در اعلام و اطلاع‌رسانی‌اش تا جایی که ممکن است، لطمه‌ای به خانواده نخورد.

سفارش بعدی اینکه افرادی که داخل زندان می‌روند، شرایط زندان و به‌خصوص تنها بودنشان حتماً با دقت خاصی باشد. مقام معظم رهبری در مقاطعی، در رابطه با انفرادی متهم می‌گویند که انفرادی بسیار سخت است؛ بنابراین توجه داشته باشید که چه کسی واقعاً باید انفرادی برود و بدون دلیل، کسی را نفرستید. اگر با دو روز این ضرورت برطرف می‌شود، روز سوم دیگر فرد در انفرادی نباشد.

همچنین توصیه کردند اگر کسی لازم نیست بازداشت موقت شود، در زمان رسیدگی به پرونده، بازداشت موقت نشود. دقت کنید چه کسی را بازداشت موقت می‌کنید. حال اگر بازداشت شد و به زندان رفت، به بهداشت او و ملاقات با خانواده و دوستان توجه داشته باشید. این‌طور نباشد که ما و او منفک شویم. اگر امکان ارفاق هست، با توجه به همان شرایطی که عرض کردم، ارفاق شود. واقعاً طرف وقتی به زندان می‌رود، با خودش خلوت می‌کند و خیلی وقت‌ها به این نتیجه می‌رسد که من اشتباه کردم. اگر واقعاً اشتباه کرده و اشتباهش را بیان کرده است، به او تخفیف دهید. یک وقتی کسی در اتاق دربسته می‌گوید من پشیمانم، یک وقت با صدای بلند می‌گوید من پشیمانم، حتی در تلویزیون می‌گوید و در مسجد فلان دانشگاه هم اعلام می‌کند و نامه می‌نویسد که روی سایت‌ها قرار بگیرد. این‌ها با هم خیلی متفاوت است؛ بنابراین در خصوص رعایت حال مجرم، عرض کنم که براساس موازین اسلام، مقام معظم رهبری به طرق مختلف توصیه‌هایی کرده‌اند که اگر احیاناً در حق مجرم یا خانواده‌ی او خلافی صورت گرفته است، حتماً پیگیری شود.