ردپای قاچاق کتاب در استان گیلان/ پایین آمدن سرانه مطالعه کتاب با افزایش قیمت کاغذ

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، بیش از سه سال است که پدیده قاچاق کتاب به صورتی جدی وارد ادبیات نشر و کتاب در ایران شده، طی این مدت بخش زیادی از پتانسیل شخصی و صنفی نشر ایران برای مقابله با این پدیده تلاش می‌کند، اما گویی قاچاق کتاب مانند یک ویروس موذی هوشمند هر روز در حال ایجاد تصویری تازه از خود در مقابل نسخه‌های درمانی است.

بساط کتاب‌های قاچاق در سطح شهر

شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که از پیاده‌روها، معابر، ایستگاه‌های مترو یا کنار ایستگاه‌های پرتردد اتوبوس و برخی مکان‌های عمومی، خیابان‌ها رد شده باشید و دست‌فروشانی را با ظاهر‌های متفاوت دیده باشید که کتاب می‌فروشند؛ کتاب‌هایی معروف یا کمیاب یا حتی شناخته شده‌ای که با قیمت‌های پایین‌تر از قیمت اصلی و با تخفیف استثنایی فروخته می‌شوند و گیلان نیز از این قضیه به دور نمانده است.

معمولا با توجه به قیمت مناسبی که کتاب‌های قاچاق دارند، بسیاری از افراد به خرید آنها ترغیب می‌شوند، به‌ویژه آنکه بسیاری از دست‌فروشان کتاب قاچاق که در واقع کپی همان کتاب موجود در بازار را می‌فروشند به خریدار می‌گویند کتابی که آنها می‌فروشند نسخه اصلی و بدون سانسور است. از این‌رو خریداری که مخاطب حرفه‌ای کتاب هم نباشد، دچار نوعی قلقلک می‌شود که فلان کتاب بدون سانسور را داشته باشد، بلکه شاید روزگاری فرصتی دست دهد و آن را بخواند.

غافل از اینکه کتاب، افست یا کپی شده همان کتابی است که ناشر به‌صورت قانونی منتشر کرده و سودجویان به سبب پرفروش بودن اثر و اقبال آن، کتاب را کپی و جای جنس اصلی به خریداران غالب می‌کنند.

از خیابان‌های انقلاب چه خبر

روزی از روز‌های تیرماه در هوای گرم و داغ خیابان‌های انقلاب که کف پای آدم نیز احساس داغی می‌کرد در حال حرکت بودم، آفتاب با تمام توان خود می‌تابید به حدی که دیگر نای راه رفتن نبود. با تمام خستگی مرد کتاب فروشی توجه‌ام را جلب کرد که با صدای بلند می‌گفت: «حراج کردم همه کتاب‌ها زیر قیمت است، عجله کنید تا تموم نشده».

به سمت کتاب فروش‌ها، که در گوشه از خیابان انقلاب بساط کرده بود رفتم؛ همه چیز عجیب بود، کتاب‌ها تازه و نو، اما وقتی قیمت را دیدم از تعجب دهانم باز ماند، مگر می‌شود کتابی که خط نخورده است و چاپ جدید باشد و اصل کتاب در سایت‌های مختلف ۲۵۰ هزار تومان باشد را ۱۲۰ هزار تومان دهد و با خودم فکر کردم این مرد حتی پول کرایه خود را نمی‌تواند با فروش این قیمت به دست بیاورد.

قیمتی که باور کردنی نبود

از او پرسیدم چگونه می‌شود کتاب‌هایی که دست دوم نیست قیمتش اینگونه است؟ مرد کتاب فروش گفت: «کتاب‌های انبار است. بخاطر اینکه ضرر بیشتر متحمل ما نشود مجبور به فروش زیر قیمت هستیم»، مسئله عجیب بود.

برای اینکه به جواب دقیق‌تر برسم تصمیم گرفتم در بیانات مسئولان کشور تحقیقی انجام دهم که به مطالب یاسر احمدوند معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رسیدم که مطرح کرده بود: در واقع در بازار کتاب با دو پدیده روبه‌رو هستیم؛ برخی آثاری که مجاز هستند و توسط سودجویان تکثیر شده و به فروش می‌رسند و نفعی از این بازار به صاحبان حق یعنی ناشران و پدیدآوردندگان نمی‌رسد. در این زمینه توقع این است ناشرانی که حق‌شان ضایع شده و همین‌طور صنف فعالانه عمل کنند، زیرا نقض حق صورت می‌گیرد و باید صاحب حق پیگیری، شکایت و مراجعه کند که در این زمینه کنشگری پایین است و ناشران پیگیر موضوع نیستند.

احمدوند سپس بیان کرد: از طرف دیگر آثاری هم هستند که غیرمجازند و این کتاب‌ها گاه در میان دست‌فروشان و گاه در صفحات وب و شبکه‌های اجتماعی فروخته می‌شوند. این موضوع نیز از موضوع‌های مورد توجه ماست. ستادی برای ساماندهی بازار کتاب تشکیل شده، جلسات آن برگزار می‌شود و دستگاه‌های مختلف حضور دارند. در زمینه نظارت بر فضای مجازی و فضای وب دارد رصد دائمی‌ای اتفاق می‌افتد؛ مجموعه‌ای به عنوان ناظر فعال ما به صورت مستمر فضای وب را رصد می‌کند و گزارش می‌دهد، شاید بیش از ۱۵ پایگاه را به معاونت فضای مجازی دادستانی گزارش دادیم که مسدود شدند.

وی ادامه داد: به این وبگاه‌ها ابلاغ شده که باید به وزارت ارشاد مراجعه کنند، تأییدیه بگیرند و مسئله‌شان حل شود تا بتوانند فعالیت‌شان را از سر بگیرند که برخی مراجعه کرده و مسائل‌شان را حل کردند و برخی هم در حال پیگیری هستند که مشکلات‌شان حل شود.

یاسر احمدوند با ارائه توضیحاتی درباره وضعیت مبارزه با قاچاق کتاب، در عین حال درباره تخفیف ۵۰ درصدی برخی کتاب‌ها گفت: این امر لزوما با مسئله قاچاق و تکثیر غیرقانونی کتاب‌ها مرتبط نیست بلکه ما در زمینه قیمت‌گذاری کتاب اختلال‌هایی داریم.

با بخشنامه و ابلاغ و اساسنامه نمی‌شود قاچاق کتاب را از میان برداشت

حال با این وضعیت موجود ما همچنان در سطح کشور شاهد قاچاق کتاب هستیم که یکی از آسیب‌های اصلی آن به کتاب‌فروش‌ها می‌رسد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به همراه اتحادیه ناشران و کتابفروشان هر چند مدتی است که وارد میدان مبارزه با قاچاق کتاب شده و گام‌هایی نیز برداشته‌اند، اما از آنجایی که یک دست صدا ندارد، برخورد این دو نیز به تنهایی کافی نبوده و نیست.

با بخشنامه و ابلاغ و اساس‌نامه نمی‌شود قاچاق کتاب را از میان برداشت، فرهنگ آن باید در مردم نفوذ پیدا کند؛ امر قاچاق کتاب باعث شده است که صدای ناشران نیز به گوش برسد، زیرا این کتاب‌ها در بازار، بازار کار آنها را کساد می‌کند و مشکلاتی را پیش می‌آورد.

رضا حاجی‌آبادی مدیر انتشارات هزاره ققنوس در گفت‌وگو اختصاصی با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو بیان کرد: لیست بلند و بالایی از مشکلات وجود دارد، برای حل مسئله قاچاق کتاب باید فهرستی از تک تک این مشکلات آماده کرد و برای رفع هر کدام چاره‌ای اندیشید، با بخشنامه و ابلاغ و اساسنامه نمی‌شود قاچاق کتاب را از میان برداشت، فرهنگ آن باید در مردم نفوذ پیدا کند، همان طور که قاچاق فیلم با فرهنگ سازی برطرف شد، می‌توان قاچاق کتاب را نیز با فرهنگ‌سازی از میان برد.

حل مشکل قاچاق نیازمند دادگاه ویژه در قوه قضاییه

نادر قدیانی از پیشکسوتان حوزه نشر، برخورد قانونی را اولویت نخست دانست و گفت: حل مشکل قاچاق کتاب را نیازمند تأسیس دادگاه ویژه در قوه قضائیه است، باید کارگروهی از سوی کارشناسان مربوطه و گروه مشاورانی که در حوزه نشر در اتحادیه ناشران و وزارت ارشاد هستند، انتخاب شوند تا به‌صورت قانونی بتوان افراد فعال در این زمینه را محکوم و جریمه‌های سنگین مالی وضع کرد.

تشخیص نسخه اصل از بدل کار ساده‌ای نیست

دولت و وزارت ارشاد باید میزبان باشند و اتحادیه‌ها و تشکل‌های ناشران به عنوان مهمان بنشینند و تصمیم بگیرند، میثاق‌نامه‌ای امضا شود تا اطلاعاتی که در کتاب‌ها ذکر می‌شود، درست باشد، شمارگان کتاب‌ها واقعی باشد، همان کاری که برای شابک انجام شد و امروز جا افتاده است، می‌تواند برای شمارگان هم رخ دهد، اینها کار دشواری نیست، منتهی عزمی برای حل مشکل باید وجود داشته باشد.

تاثیر مستقیم افزایش قیمت کتاب در میزان خرید کتاب و مطالعه

افزایش قیمت کتاب می‌تواند تاثیر مستقیم در میزان خرید داشته باشد، وقتی یک خواننده مشتاق خرید آن باشد اما با قیمت بالای کتاب مواجه شود در شرایط اقتصادی کنونی دست از خرید برمی‌دارد و در اینجا سودجویان سواستفاده می‌کنند و کتاب‌های قاچاق را وارد بازار می‌کنند تا مخاطب کتاب را با قیمت پایین به سوی خود جلب کنند.

لیدا طرزی مترجم حوزه کتاب پیرامون تاثیر افزایش قیمت کتاب بر میزان سرانه مطالعه گفت: افزایش قیمت کاغذ و در پی آن گران شدن کناب تاثیر مستقیمی بر میزان خرید کتاب و کاهش آن داشته است.

وی در همین راستا ادامه داد: افزایش ناگهانی قیمت کتاب این کالای فرهنگی را از اولویت خرید خانواده‌ها خارج کرده همین امر در انتخاب ناشران نیز تاثیر گذاشته، لذا دیده می‌شود بسیاری از ناشران در شرایط اقتصادی امروز چاپ کتاب‌های خود را بنابر اولویت نظر مخاطبان منتشر و انتخاب می‌کنند.

طرزی حضور کتاب‌های غیرقانونی را مشکل دیگر حوزه نشر دانست و تصریح کرد: انتشار کتاب‌های غیر قانونی که توسط افرادی غیر از ناشران منتشر می‌شود نه تنها به بدنه نشرصدمه وارد می‌کند بلکه نویسندگان را در نوک پیکان هدف قرار داده و آنها را متضرر می‌کند، به نحوی که حقوق قانونی آنان نادیده گرفته می‌شود و برخی از آثار آنان بدون اینکه اطلاع داشته باشند چندین بار منتشر می‌شود، لذا ضرورت دارد تا با ترسیم مسیر درست برای آینده حوزه نشر و تولید کتاب برنامه‌ریزی جامع و چکش کاری شده‌ای را در دستورکار قرار داده و آن را به اجرا بگذاریم.

صدای مردم گیلان نیز از این معضل به گوش می‌رسد

قاچاق کتاب امری نیست که فقط در کلان‌شهر‌ها وجود داشته باشد، در هر استانی شاید بتوان ردپای آن را دید؛ استان گیلان نیز یکی از استان‌هایی هست که با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کند.

یکی از اساتید دانشگاه گیلان در این باره در گفت‌وگو با دانشجو گفت: قیمت سر به فلک کشیده کتاب باعث شده است دانشجویان به پی دی اف کتاب اکتفا کنند و کمتر درگیر کتاب کاغذی شوند، کتاب‌های کپی در بازار با اشتباهات زیادی که در آن موجود است موجب شده است دانشجویان بخاطر اینکه قیمت آنها پایین است آن را تهیه کنند و در تهیه منبع درست برای درس به اشتباه بیفتند.

این معضل فقط در دانشگاه‌ها نیست

برای بررسی دقیق این معظل به یکی از کتابفروشی‌های شهر رشت سر زدم، مدیر مجموعه در این خصوص گفت: عدم نظارت مسئولین باعث شده است کتاب‌های قاچاق در برخی از کتاب فروشی‌ها دیده شود و این بزرگواران با این کار خود بازار ما را کساد کرده‌اند، زیرا با شکستن قیمت اصلی کتاب، دیگر کسی دنبال کتاب اصلی نمی‌آید و به کپی آن اکتفا می‌کند، زیرا قیمت پایین‌تر براژ او به صرفه است.

قاچاق چوب خود عاملی بر قاچاق کتاب است

قاچاق چوب خود امری است که می‌تواند تاثیری مستقیم بر قاچاق کتاب داشته باشد. زمانی که پدیده قاچاق در مکانی رخ می‌دهد باعث می‌شود چوب به علت غیرقانونی بودن با قیمت پایین‌تری توسط دلالان به فروش برسد و تبدیل به کاغذ‌هایی شود که قیمت آنها نسبت به قیمت اصلی پایین‌تر است و عاملی می‌شود تا هزینه کپی کردن پایین بیاید و کتاب‌های قاچاق در سطح شهر و استان تولید و پخش شود.

سرهنگ حسین امیدخواه فرمانده انتظامی شهرستان املش در این خصوص گفت: ماموران پلیس آگاهی املش حین گشت زنی در سطح حوزه استحفاظی به یک دستگاه کامیون حامل بار چوب مشکوک و برای بررسی بیشتر دستور توقف خودرو را صادر کردند که ماموران در بازرسی از این خودرو، موفق به کشف ۱۳ تن انواع چوب جنگلی قاچاق شدند.

حسین برزگر رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری رودسر از کشف ۲۱۴ اصله چوب به حجم ۱۴ متر مکعب و ۲۰ تن خبر داد و افزود: ارزش چوب‌های قاچاق کشف شده ۷۰۰ میلیون ریال برآورد شده است.

قاچاق در سطح شهرستان‌های استان گیلان باعث شده است که معضل کپی رایت غیر قانونی در گیلان نیز رواج داشته باشد و توسط دلالان قیمت واقعی کتاب شکسته شود.

قاچاق کتاب با بیانیه و حرف قابل حل نیست

برای رفع قاچاق مسئولین باید به فکر تصویب یک قانون باشند تا بتوان از راه قانون با آن مبارزه کرد تا کمتر شاهد چنین صحنه‌هایی در گوشه‌های خیابان‌های کتاب فروشی‌ها باشیم.

افشین شحنه‌تبار مدیر انتشارات «شمع و مه» معتقد است که باید فکری قانونی برای رفع قاچاق کتاب کرد. وی راه‌حل رفع قاچاق کتاب را بی‌قانونی تأسف‌برانگیز در فضای نشر عنوان کرده و چنین می‌گوید: قاچاق کتاب با بیانیه و میزگرد برطرف نمی‌شود، آقایان باید به فکر تصویب قانون باشند.

با توجه به اتفاقات پیش آمده درباره قاچاق کتاب مبارزه آن پدیده‌ای نیست که بتوان آن در زمان کوتاهی به پایان رساند، زیرا شاخه‌های مختلفی دارد که یکی از مهم‌ترین شاخه آن فرهنگ سازی است؛ فرهنگ سازی اینکه مخاطب باید اصل کتاب را تهیه کند فرهنگ‌سازی برای کتاب فروش که نسخه قاچاق را خریداری نکند اما انتظار این است که اقدامات قابل توجه اخیر کارگروه صیانت و مسئولین درگیر از حقوق ناشران و مولفان مقطعی و تداوم داشته باشد؛ همچنین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به موازات اقدامات حقوقی و قضایی به اقدامات فرهنگی نیز بپردازد تا به حداکثر این قضیه برسیم و شاهد زیان کمتری در سطح جامعه از جانب مسئله سرانه مطالعه کتاب باشیم.

نوشته: آیدا ذوالفقاری