دولت ترامپ زیر سایه ماسک؛ آیا آمریکا در مسیر الیگارشی است؟

وظایف و چالش‌های وزارت تازه‌ تأسیس

وظیفه اصلی این وزارت شامل ارائه «مشاوره و راهنمایی از خارج دولت» و همکاری با کاخ سفید و دفتر مدیریت و بودجه برای ارائه توصیه‌هایی جهت اصلاح فرآیندهای فدرال است. ترامپ اظهار داشت که نتیجه مورد انتظار از این اقدامات، «از بین بردن اتلاف عظیم و مقابله با تقلب‌هایی است که در هزینه‌های سالانه ۶.۵ تریلیون دلاری دولت آمریکا رخ می‌دهد.»

ماسک که در سال ۲۰۰۲ شهروندی ایالات متحده را دریافت کرد، طبیعتاً برای ترامپ، که خود تاجری جهانی و شناخته‌شده است، چهره‌ای ناشناخته نبود. نام ماسک با سه برند بزرگ و مشهور جهانی گره خورده است: شرکت تسلا، پیشرو در تولید خودروهای الکتریکی؛ اسپیس‌ایکس، شرکت پیشرو در فناوری‌های فضایی؛ و پلتفرم اجتماعی ایکس (که پیش‌تر توییتر نام داشت).

ترامپ که به دنبال زدودن آثار مدیریت دموکرات‌ها در دولت بود، شخصیتی را می‌خواست که بتواند پروژه‌ای به بزرگی و اهمیت «پروژه منهتن» در دوران معاصر را مدیریت کند. (پروژه منهتن طرحی علمی-نظامی محرمانه بود که در سال ۱۹۴۲، طی جنگ جهانی دوم آغاز شد و به توسعه نخستین بمب اتمی جهان انجامید.)

روابط ماسک و ترامپ؛ از اختلاف تا اتحاد

ترامپ در سخنرانی پیروزی خود، ماسک را «نابغه‌ای خارق‌العاده» توصیف کرد. او پس از پیروزی خود، ماسک را به اقامتگاهش در مارالاگو، فلوریدا دعوت کرد، جایی که ترامپ هفته‌های پس از انتخابات را در آنجا سپری می‌کرد. این دیدارها رابطه ماسک و ترامپ را به حدی نزدیک کرد که ماسک به نوعی عضو خانواده گسترده ترامپ شد.

این خانواده شامل بولس مسعد، داماد جدید لبنانی‌الاصل ترامپ و نماینده شخصی او در خاورمیانه نیز می‌شود.

از همان روزهای نخست پیروزی ترامپ، مشخص شد که نقش ماسک تنها به اصلاحات دولتی محدود نخواهد بود. در تاریخ ۱۶ نوامبر گزارش‌هایی منتشر شد که ماسک در یک دیدار محرمانه با نماینده ایران در سازمان ملل، امیر سعید ایروانی، شرکت کرده است. هدف از این دیدار، کاهش تنش‌ها میان تهران و واشنگتن بود.

نکته قابل توجه این بود که دولت نوپای ترامپ این گزارش را تکذیب نکرد، اما ایران این دیدار را قاطعانه رد کرد.

در تاریخ ۶ دسامبر، اسحاق هرتسوگ، رئیس‌جمهور اسرائیل، با ماسک تماس گرفت تا موضوع مذاکرات متوقف‌شده برای آزادی اسرای اسرائیلی در غزه همچنان در دستور کار دولت آینده ترامپ باقی بماند.

علاوه بر این، گزارش‌هایی وجود دارد که ترامپ ممکن است از ماسک برای کاهش تنش‌ها با چین و حتی نزدیکی بیشتر به این کشور استفاده کند. این احتمال به این دلیل مطرح است که کارخانه تسلا در شانگهای بزرگ‌ترین مرکز تولید این شرکت در سطح جهانی است.

ماسک، با وجود نفوذ بالایش در عرصه بین‌المللی، اخیراً وارد تنش‌هایی با اتحادیه اروپا، بریتانیا و برزیل شده است. او بریتانیا را «دولت پلیسی استبدادی» توصیف کرده و از یک دادخواست برای برگزاری انتخابات عمومی جدید در این کشور حمایت کرده است.

ایلان ماسک تا کمتر از دو سال پیش نسبت به ترامپ موضع مثبتی نداشت. او این احساس را به‌صراحت در یکی از توییت‌هایش در پلتفرم ایکس (توییتر سابق) بیان کرد. او نوشت: «من از ترامپ متنفر نیستم، اما وقت آن رسیده که کلاهش را بردارد و با غروب خورشید خداحافظی کند.»

این اتفاق در ژوئیه ۲۰۲۲ رخ داد، زمانی که ماسک از اعضای حزب دموکرات خواست تا از حملات مداوم علیه ترامپ دست بردارند. او استدلال کرد که این حملات فقط باعث می‌شود ترامپ در کانون توجه باقی بماند و همچنان جنجالی جلوه کند.

ماسک در همان توییت، به شکل غیرمستقیم از ترامپ انتقاد کرد و او را فردی بیش‌ازحد مسن برای هرگونه موقعیت رهبری دانست. او گفت: «ترامپ حتی برای ریاست هیئت‌مدیره یک شرکت خیلی پیر است، چه برسد به ریاست‌جمهوری ایالات متحده.»

اما این موضع ماسک در سال ۲۰۲۳ به طرز چشمگیری تغییر کرد. او از مخالف به یکی از حامیان ترامپ و حزب جمهوری‌خواه تبدیل شد. این تغییر موضع، در نهایت به یک همکاری استراتژیک بین ماسک و ترامپ منجر شد و کمپین مشترک آن‌ها باعث پیروزی بی‌چالش ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ شد.

این همکاری میان ماسک و ترامپ، که با حمایت مالی ۲۵۹ میلیون دلاری ماسک از کمپین انتخاباتی ترامپ همراه بود، به پیروزی بی‌چالش ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ انجامید.

به دنبال تحقق پیش‌بینی‌ها در مورد دستیابی ماسک به یک موقعیت دولتی، بحث‌های بسیاری پیرامون سوابق و انگیزه‌های او در رسانه‌ها و محافل سیاسی شکل گرفت. برخی از تحلیل‌گران، از جمله فیونا هیل، که در دولت قبلی ترامپ به‌عنوان مدیر ارشد امور اروپایی و روسی فعالیت می‌کرد، این تحولات را به‌عنوان نشانه‌ای از تسلط الیگارشی بر سیاست آمریکا دانسته‌اند.

فیونا هیل در گفت‌وگویی با ایندیپندنت اظهار داشت: «اگر افرادی مثل ماسک بتوانند در انتخاب دوباره ترامپ نقش داشته باشند، آن‌ها انتظار خواهند داشت که انواع مختلفی از هدایای سازمانی و قوانین تنظیمی به نفع آن‌ها تصویب شود. این موضوع به ماسک اجازه می‌دهد تا کنترل بیشتری بر قراردادهای دولتی داشته باشد و حتی موقعیت‌های بیشتری در دولت به دست آورد. علاوه بر این، بسیاری از ارتش‌های جهان، از جمله اوکراین، به سیستم‌های او وابسته هستند.»

انتقادات و چالش های پیش روی ماسک

طبق گزارش بلومبرگ که در تاریخ ۱۱ دسامبر ۲۰۲۴ منتشر شد، ثروت ماسک پس از فروش سهام اسپیس‌ایکس و افزایش ارزش سهام تسلا، به ۴۳۹ میلیارد دلار رسیده است. این گزارش خاطرنشان می‌کند که پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری به این رشد کمک شایانی کرده است.

با توجه به جایگاه ماسک در دولت و منافع گسترده او در تجارت، برخی از کارشناسان نسبت به خطر تضاد منافع هشدار داده‌اند. در گزارشی از آسوشیتد پرس در تاریخ ۱۵ نوامبر ۲۰۲۴، تعدادی از تحلیل‌گران آمریکایی اظهار داشتند که سمت جدید ماسک ممکن است به تصمیماتی منجر شود که منافع تجاری او را تقویت کند.

این گزارش پیشنهاد می‌کند که برای جلوگیری از این تضاد منافع، «باید تدابیری مانند الزام ماسک به انصراف از منافع تجاری خود یا منع او از مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با حوزه فعالیت‌های اقتصادی‌اش اتخاذ شود.»

ماسک همچنین به دلیل رفتارهایش در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) مورد انتقاد قرار گرفته است. او اخیراً پست‌هایی منتشر کرده که در آن‌ها نام و سمت چهار زن شاغل در دولت را که در حوزه‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی کار می‌کنند، فاش کرده است.

این پست‌ها میلیون‌ها بار دیده شدند و باعث شد یکی از این افراد، حساب کاربری خود در شبکه‌های اجتماعی را حذف کند.

به گزارش سی‌ان‌ان، این اقدامات باعث ایجاد وحشت در میان کارکنان دولتی شده است. یکی از مسئولان اتحادیه کارکنان دولت آمریکا، که بیش از ۸۰۰ هزار کارمند را نمایندگی می‌کند، اظهار داشت: «این تاکتیک‌ها با هدف ترساندن کارکنان انجام می‌شود تا از صحبت کردن و اعتراض بترسند.»

منتقدان ایلان ماسک بر این باورند که اقدامات و تصمیمات او غالباً ناشی از جاه‌طلبی شخصی و غرور است، نه لزوماً منافع مادی آشکار. یانیس واروفاکیس، وزیر اقتصاد پیشین یونان و نویسنده کتاب اربابان تکنولوژی - مرگ سرمایه‌داری، ماسک را فردی با ویژگی‌های منحصربه‌فرد در میان میلیاردرهای فناوری توصیف کرده است.

او در این باره می‌گوید: «ماسک در دو ویژگی با سایر میلیاردرهای فناوری تفاوت دارد: اول اینکه او فردی نارسسیست (خودشیفته) و دچار خودبزرگ‌بینی است که اغلب تصمیماتش بر اساس منافع مادی آشکار نیست. دوم اینکه، تسلط او بر سرمایه‌گذاری‌های کلان جهانی نسبتاً محدود است.»

در حالی که ماسک اکنون در جایگاهی منحصربه‌فرد و در دولت ترامپ قرار دارد، منتقدان هشدار می‌دهند که قدرت فزاینده او در عرصه سیاسی و اقتصادی ممکن است پیامدهای جدی برای ایالات متحده و حتی جهان داشته باشد. آیا ماسک موفق خواهد شد که مأموریت‌های خود را بدون تضاد منافع پیش ببرد، یا اینکه این نقش به ابزاری برای تقویت امپراتوری تجاری او تبدیل خواهد شد؟