از عمامه تا کراوات/ چگونه احمد الشرع از منش تروریستی به روش دیپلماتیک تغییر جهت داد؟

گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو: در پانزدهمین روز پس از ورودش به دمشق، به تاریخ یکشنبه ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴، ابومحمد الجولانی کراوات زیتونی‌رنگ بر تن داشت و کت‌وشلواری رسمی سیاه پوشیده بود؛ مرحله‌ای تازه در مسیر «بازسازی» تصویری که بیش از بیست سال به طول انجامیده است. مردی که همواره با عمامه جهادی افغانستانی دیده می‌شد، سپس با کلاه انقلابی و کلاه‌های نظامی، لباس نظامی پلنگی، و نهایتاً پیراهن سفید یقه‌دار با کت برند «جورجیو آرمانی» که به‌وضوح در روزهای ابتدایی استفاده از لباس‌های رسمی، راحتی چندانی در آن احساس نمی‌کرد.

روزهای عمامه‌های سفید و سیاه جهادی به پایان رسیده و زمانه پالتوهای نظامی سنگین نیز گذشته است. تنها چیزی که از گذشته در برابر مشاوره‌های کارشناسان ظاهر و پوشش مقاومت کرده، ریش پرپشت و بلند اوست. مشاورانی که ابتدا پیشنهاد کردند الجولانی با کت‌وشلوار زیتونی تیره شبیه به لباس فیدل کاسترو دیده شود. کت آبی‌رنگ دیگری که در عکس‌ها کوتاه به نظر می‌رسید، گویا به‌عجله تهیه شده بود و حرکت آزادانه او را محدود می‌کرد؛ مردی که از زمان دریافت دستور حرکت، یک لحظه آرام ننشسته و جهان را با خود به حرکت واداشته است.

مراحل شخصیتی الجولانی

تولد و تحصیلات

بر اساس گزارش‌های سازمان ملل متحد، الجولانی بین سال‌های ۱۹۷۵ تا ۱۹۷۹ متولد شده است. گزارش‌های اینترپل سال ۱۹۷۵ را تاریخ تولد او ذکر کرده‌اند، و برخی گزارش‌های خبری سال ۱۹۸۱ را عنوان کرده‌اند. گفته می‌شود او برای دو سال در رشته پزشکی در دمشق تحصیل کرده، اما در سال سوم تحصیل دانشگاه را رها کرده و در پی حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ به القاعده پیوست.

سال ۲۰۰۳

• پس از حمله آمریکا به عراق، او به این کشور رفت و در صفوف القاعده پیشرفت کرد. او از نزدیکان ابومصعب الزرقاوی شد و تا سال ۲۰۰۶ در کنار او بود.

سال ۲۰۰۶

• پس از کشته شدن زرقاوی، به لبنان رفت و در آموزش گروه مسلح «جندالشام» نقش ایفا کرد. سپس به عراق بازگشت و توسط ارتش آمریکا دستگیر و در اردوگاه بوکا زندانی شد.

سال ۲۰۰۸

• پس از آزادی، به همکاری با ابوبکر البغدادی، رهبر وقت داعش، ادامه داد. او در عملیات‌ها برجسته شد و به ریاست عملیات‌های «دولت اسلامی عراق» در استان نینوا منصوب شد.

سال ۲۰۱۱

• در ماه اوت، پس از آغاز اعتراضات علیه بشار اسد، به سوریه بازگشت و «جبهه‌النصره» را به‌عنوان شاخه‌ای از «دولت اسلامی عراق» تحت رهبری البغدادی تأسیس کرد. البغدادی از او با نیروی انسانی، سلاح، و پول حمایت کرد.

سال ۲۰۱۲

• به‌عنوان امیر جبهه‌النصره منصوب شد و این گروه توسط وزارت خارجه آمریکا به‌عنوان یک «سازمان تروریستی» شناخته شد.

سال ۲۰۱۳

• در آوریل، تلاش البغدادی برای ادغام جبهه‌النصره در داعش را رد کرد و بیعت خود را منحصراً به رهبری مرکزی القاعده، تحت فرمان ایمن الظواهری، اعلام کرد.

سال ۲۰۱۴

• در ۲۸ سپتامبر، در یک بیانیه صوتی اعلام کرد که آمریکا و متحدانش را هدف قرار خواهد داد. با این حال، از تهدیدات علیه آمریکا عقب‌نشینی کرد. جبهه‌النصره وارد درگیری با داعش شد که مناطق مهمی از جمله مناطق نفت‌خیز سوریه را از دست داد.

سال ۲۰۱۵

• در مصاحبه‌ای با الجزیره، صورت خود را پوشاند و هویتش را آشکار نکرد. او گفت: «ما هیچ برنامه یا دستوری برای هدف‌گرفتن غرب نداریم. دستور واضحی از ایمن الظواهری داریم که از سوریه به‌عنوان سکویی برای حمله به آمریکا یا اروپا استفاده نکنیم.» او در اکتبر خواستار حمله به روستاهای علوی‌نشین سوریه شد و روسیه را نیز تهدید کرد.

سال ۲۰۱۶

• روابط خود را با القاعده قطع کرد، نام گروه خود را تغییر داد و عملاً حاکم منطقه ادلب شد که تحت کنترل گروه‌های مسلح در شمال‌غربی سوریه بود.

سال ۲۰۱۷

• یک جبهه مدنی به نام «دولت نجات سوریه» تأسیس کرد که در زمینه‌هایی همچون آموزش، بهداشت، و بازسازی فعالیت داشت و یک شورای دینی هدایت‌شده توسط شریعت اسلامی را حفظ کرد.

سال ۲۰۱۹

• تلاش برای اتحاد گروه‌های نظامی در ادلب آغاز شد و «اتاق عملیات الفتح المبین» را برای هماهنگی عملیات‌ها ایجاد کرد.

سال ۲۰۲۰

• تصمیم به اتحاد تلاش‌های نظامی گرفت و تشکیل هر گروه یا اتاق عملیات جدیدی در مناطق تحت کنترل هیئت تحریر الشام را ممنوع کرد. در این سال درگیری‌های شدیدی با داعش و گروه «حراس‌الدین» داشت.

سال ۲۰۲۱

• در مصاحبه‌ای با شبکه پی‌بی‌اس آمریکا اعلام کرد که تروریست‌خواندن او ناعادلانه است و هیئت تحریر الشام تهدیدی برای آمریکا نیست. او گفت: «ارتباطم با القاعده تمام شده و جبهه‌النصره هیچ‌گاه در ترویع یا هدف‌گرفتن غیرنظامیان مشارکت نداشته است. هدف ما تنها آزادسازی سوریه است.»

سال ۲۰۲۲-۲۰۲۳

• برای تغییر تصویر عمومی خود تلاش کرد و در فعالیت‌های نزدیک به مردم شرکت کرد. از جمله بازدید از اردوگاه‌های آوارگان و نظارت بر امدادرسانی پس از زلزله سال ۲۰۲۳.

سال ۲۰۲۴

در اواخر نوامبر، عملیات «مهار تجاوز» را رهبری کرد و با لباس نظامی وارد حلب شد. او به قلعه حلب رفت و پرچم «انقلاب سوریه» را که قبلاً آن را به‌عنوان نمادی الحادی رد کرده بود، به اهتزاز درآورد. در ۸ دسامبر وارد دمشق شد، در حالی که بشار اسد به روسیه پناه برده بود.

تغییراتی که الجولانی روی آنها کار کرده است

تغییر نام

نام مستعار «الجولانی» با عنوان جدید «فرمانده احمد الشرع» جایگزین شد. این تغییر باعث شد بسیاری از مردم بپرسند که صاحب این نام جدید کیست.

همچنین صفت‌های تعریف‌کننده او نیز تغییر یافتند؛ از «رهبر جبهه‌النصره» و «رئیس هیئت تحریر الشام» به «فرمانده کل نیروهای نظامی».

این تغییرات مستقیماً به تلاش برخی طرف‌ها برای ارائه تصویر جدید و متفاوت از مردی مربوط می‌شود که قرار است نقش جدیدی را در مرحله‌ای خاص ایفا کند.

تغییر در گفتار

مردی که واشنگتن قبلاً تصویرش را به‌عنوان یک تروریست تحت‌تعقیب با جایزه‌ای میلیون‌دلاری برای دستگیری او منتشر کرده بود، حالا در شبکه سی‌ان‌ان حاضر می‌شود تا درباره دستاوردها، مواضع و دیدگاه‌های آینده خود صحبت کند.

از ادبیات کشتار، انتقام و خون‌خواهی، الجولانی به ادبیات دولت‌سازی، ملت‌سازی و احترام به تنوع قومی و مذهبی تغییر مسیر داده است.

در مصاحبه‌ای با سی‌ان‌ان پس از ورود به حلب، او از گذشته به‌عنوان یک دوره تمام‌شده یاد کرد و تأکید کرد که تفکرات کنونی‌اش با سازمان‌هایی که قبلاً عضو آنها بوده، شباهتی ندارد. او مدعی شد که هرگز در ارعاب یا هدف قراردادن غیرنظامیان شرکت نداشته و تنها هدفش آزادسازی سوریه است.

او با دقت از استفاده از زبان عقیدتی پرهیز کرد و بیشتر بر انتقاد از رفتار سیاسی دولت اسد متمرکز شد.

الجولانی از خطابه‌های فرقه‌ای که زمانی مشخصه فضای سوریه بود، فاصله گرفت و پیام‌های آرامش‌بخش به علوی‌ها، دروزی‌ها و اسماعیلی‌ها فرستاد.

او تصریح کرد که هیچ‌کس حق ندارد طوایف یا گروه‌های دیگر را حذف یا به حاشیه براند و باید حاکمیت قانون بر همه مردم سوریه اعمال شود.

او حتی کردها را نیز خطاب قرار داد و پیامی به آنها فرستاد که «تنوع، نیرویی است که به آن افتخار می‌کنیم».

همچنین درباره عفو افرادی که در ارتش سوریه خدمت کرده‌اند صحبت کرد و وعده داد که گذشته آنها مورد بازخواست قرار نخواهد گرفت.

تغییر ظاهر

نخستین ظهور الجولانی در رسانه‌ها به ماه مه ۲۰۱۵ بازمی‌گردد، زمانی که در مصاحبه‌ای با الجزیره چهره خود را پوشاند و از افشای هویت واقعی خود خودداری کرد.

اما در سال ۲۰۲۱، او در برنامه «فرانت‌لاین» شبکه آمریکایی پی‌بی‌اس بدون پوشش صورت و با یک کلاه سیاه ظاهر شد. در این مصاحبه، او پیراهنی معمولی پوشیده بود و این ظاهر، تلاشی برای فاصله‌گرفتن از گذشته و ارائه یک تصویر جدید بود.

برخلاف بسیاری از رهبران مسلح، الجولانی عمدتاً آرشیو رسانه‌ای محدودی از خود به‌جای گذاشته و همواره تلاش کرده در تعامل با رسانه‌ها محتاط و مرموز عمل کند.

پس از تحرکات اخیر به سمت حلب و دمشق، او در مصاحبه‌ای اختصاصی با سی‌ان‌ان حاضر شد؛ رسانه‌ای که قبلاً او را به‌عنوان تروریست و رهبر شبه‌نظامیان معرفی کرده بود. این بار او با اطمینان، آرامش و بدون نشانه‌ای از حالت تدافعی سخن می‌گفت.

در بازدید از قلعه حلب، او لباس نظامی زیتونی‌رنگ ساده‌ای بدون طرح پلنگی پوشیده بود. او این لباس را چند روز پشت‌سرهم استفاده کرد و در بازدید از دمشق و مسجد اموی نیز با همان ظاهر دیده شد.

با ورود به دمشق و استفاده از نام و عنوان جدید، او دیدارهای خود با هیئت‌های بین‌المللی را با لباسی رسمی و ظاهری مدرن آغاز کرد. کراوات و کت‌وشلوار او، پیام آشکاری به مخاطبان داشت: «من احمد الشرع هستم؛ رئیس مدرن با ظاهری آشنا و خطابی معتدل. دیگر الجولانیِ عمامه‌پوش یا نظامی نیستم. اکنون، من پروژه یک سیاستمدار هستم که رهبری یک دولت را بر عهده دارد.»

با تغییر در ظاهر و پوشش، تنها ریش بلند به‌عنوان نمادی از گذشته جهادی او باقی مانده است. آینده نشان خواهد داد که آیا این نیز حذف خواهد شد یا نه، همان‌گونه که عمامه و لباس نظامی کنار گذاشته شدند.

تغییر در اهداف

اهداف الجولانی، مانند لباس‌هایش، در طول بیست سال بارها تغییر کرده‌اند. مردی که زمانی می‌خواست پزشکی بخواند، تحصیل را رها کرد و برای مبارزه با اشغال عراق به القاعده پیوست.

او از جنگ در عراق به نبرد در لبنان و سپس سوریه روی آورد. از همراهی با ابوبکر البغدادی به مخالفت با او و مبارزه شدید با داعش تغییر مسیر داد.

اهداف او از پنهان‌کاری و اجتناب از رسانه‌ها به حضور پررنگ و روزانه در معرض دید عموم تغییر یافته است.

او شعارهای کشتار و انتقام را کنار گذاشته و حالا از مفاهیمی چون دولت‌سازی و تنوع اجتماعی سخن می‌گوید.

او به سی‌ان‌ان گفت که تفکرات امروزیش دیگر شباهتی به گذشته ندارد و هدف او صرفاً آزادسازی سوریه است.

از برانگیختن جنگ‌های مذهبی و فرقه‌ای، به دفاع از حقوق اقلیت‌ها و گروه‌های مذهبی روی آورده است.

از نفی قوانین و نادیده‌گرفتن مشروعیت آنها، اکنون به دفاع از حاکمیت قانون که باید بر همه اعمال شود، می‌پردازد.

ویژگی‌های کلی شخصیت الجولانی/ احمد الشرع

صحبت درباره ویژگی‌های مشخص شخصیتی الجولانی به دلیل مدت کوتاه ظهور عمومی او دشوار است. او تنها در چند هفته اخیر در معرض دید عمومی قرار گرفته و نمی‌توان تصویری دقیق از شخصیت او ارائه کرد.

بر اساس آنچه تا کنون دیده شده، می‌توان برخی ویژگی‌ها را شناسایی کرد:

هوش و مهارت تطبیق: او توانسته به‌سرعت با نقش‌ها و مسئولیت‌های جدید سازگار شود.

دیپلماسی: ملاقات با مهمانان عرب، آمریکایی، اروپایی، و بزرگان محلی نشان‌دهنده توانایی او در تعامل دیپلماتیک است.

اعتمادبه‌نفس و تسلط بر زبان و خطابه: او در مصاحبه‌ها آرام، متین و مطمئن ظاهر شده است.

ابهام و عدم وضوح: تغییرات پیاپی او، پیش‌بینی آینده شخصیتش را دشوار می‌کند.

تبعیت: با وجود همه تغییرات، به نظر می‌رسد که تصمیمات و رفتارهای او تحت تأثیر سیاست‌های قدرت‌های بزرگ بین‌المللی است.

این ویژگی‌ها ممکن است واقعی یا نمایشی باشند، اما در هر صورت، مسیر پیش‌روی احمد الشرع – یا همان الجولانی سابق – بستگی به عملکرد او در نقش جدیدش دارد.