گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو به نقل از الجزیره؛ روابط سودان و چاد نمونه‌ای پیچیده از هم‌مرزی در آفریقاست که در آن منافع سیاسی، اجتماعی و امنیتی به شکلی درهم‌تنیده است که مشابه آن در این قاره نادر است. با گسترش درگیری‌های مسلحانه در سودان و تاثیرات آن که مرزها را نیز دربرمی‌گیرد، مطالعه و تحلیل این روابط اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند؛ زیرا پیش‌بینی آینده این روابط نیازمند درک عمیق از پیچیدگی‌های آن و امکان بازتعریف روابط بر اساس شراکت استراتژیک است که در آن منافع مشترک و چالش‌های امنیتی به تعادل برسند.
سودان و چاد در شرایط جیوپولتیکی و طبیعی مشابهی قرار دارند و به‌ویژه در زمینه روابط اجتماعی پیچیده‌ای که در مرزهای مشترک این دو کشور به طول حدود ۱۴۰۳ کیلومتر (که دومین مرز طولانی سودان پس از مرز با سودان جنوبی است) با حضور ۱۳ قبیله مشترک مشاهده می‌شود، در هم تنیده‌اند. این مرز که طولانی و هموار است، هیچ‌گونه موانع طبیعی جدی ندارد، اما در طول تاریخ، شاهد تحولات پرتنشی بوده است، از جمله پس از استقلال چاد در دهه ۱۹۶۰ و استقلال سودان.
در طول این تاریخ، نزدیکی جغرافیایی و اجتماعی باعث تأثیر دوگانه‌ای شده است: از یک سو، روابط اجتماعی و اقتصادی نزدیکی به وجود آمده است و از سوی دیگر، محیطی برای انتقال درگیری‌ها فراهم کرده است. جریان تسلیحات از چاد به سودان در دوران بی‌ثباتی‌های متعدد که چاد را درگیر کرده بود، به ویژه در درگیری‌های سنتی دارفور بر سر چراگاه‌ها و منابع آبی، باعث پیچیدگی وضعیت اقتصادی و اجتماعی در آن منطقه شده است. بحران دارفور که از سال ۲۰۰۳ در رسانه‌های جهانی سر و صدای زیادی به پا کرد، یکی از بارزترین نمودهای این هم‌تنیدگی است.
در وضعیت فعلی، تنش‌ها میان دو کشور به سطحی بی‌سابقه رسیده است. سودان که با تشدید بحران داخلی روبه‌رو است، شکایتی را به کمیته حقوق بشر آفریقا ارسال کرده است، با مستندات و فیلم‌هایی که چاد را به حمایت از نیروهای پشتیبانی سریع متهم کرده است، از جمله ارسال سلاح و مهمات. چاد این اتهامات را رد کرده و اعلام کرده است که در تشدید بحران سودان نقشی ندارد. با وجود وضعیت تاریک، هنوز فرصتی برای تنظیم مجدد روابط بر اساس اصولی متعادل‌تر و شفاف‌تر وجود دارد.
تشدید بحران‌ها
مهاجرت‌های قبیله‌ای عربی از شمال و شرق به طور طبیعی به گسترش زندگی بدوی عربی در محیط‌های صحرایی سودان و چاد منجر شده است. ارتباطات فرهنگی و اجتماعی در تقویت روابط هم‌مرزی نقش زیادی داشته است. با این حال، همین عوامل باعث تشدید نزاع‌ها نیز شده است، به‌ویژه زمانی که مسائل محلی به مشکلات منطقه‌ای تبدیل شدند.
دارفور نیز از دخالت‌های چادی مصون نماند؛ چاد به گروه‌های شورشی سودانی کمک کرده است، همان‌طور که سودان نیز گروه‌های مخالف چاد را حمایت کرده است. این امر منجر به ایجاد شرایط بی‌ثباتی مداوم در منطقه شده است.
بحران کنونی در سودان که میان ارتش سودان و نیروهای پشتیبانی سریع درگرفته است، وضعیت روابط میان دو کشور را پیچیده‌تر کرده است. مرزها به محل تنش‌های امنیتی و اجتماعی تبدیل شده‌اند. همچنین، پناهندگان سودانی به چاد پناه برده‌اند و چاد بیش از یک میلیون نفر از آوارگان را پذیرفته است. تعداد پناهندگان سودانی در حال حاضر ۱.۱ میلیون نفر است که از این میان ۷۰۰ هزار نفر از آوریل ۲۰۲۴ و آغاز جنگ فرار کرده‌اند و ۴۰۰ هزار نفر پیش از این در چاد پناهنده بودند.
چاد یکی از بزرگ‌ترین عملیات‌های کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در زمینه پناهندگان در این منطقه است و این سازمان با همکاری سایر آژانس‌های سازمان ملل و ۴۰ سازمان غیردولتی، اقدامات حمایتی را برای دولت چاد هماهنگ می‌کند. همچنین، وجود گروه‌های مسلح در هر دو طرف مرزها، فعالیت‌های نظامی متقاطع را تشدید کرده است که نگرانی‌های واقعی در مورد تهدید امنیت ملی چاد ایجاد کرده است.
این وضعیت در سال ۲۰۰۷ معکوس بود، زمانی که کمیساریای عالی پناهندگان، به درخواست خود پناهندگان چادی، صدها پناهنده چادی را به داخل اراضی سودان منتقل کرد، زیرا مرزهای بین سودان و چاد ناامن بود.
با وجود توافق‌های امنیتی مشترک از سال ۲۰۱۰، حوادث اخیر نشان‌دهنده تنش فزاینده است. علاوه بر این، برخی از رهبران مخالف چاد که تحت آموزش‌های نیروهای پشتیبانی سریع و گروه واگنر روسی قرار گرفته‌اند، اعلام کرده‌اند که قصد دارند از جنگ سودان برای سرنگونی رژیم چاد استفاده کنند.
این ارتباط نزدیک میان وضعیت امنیتی و سیاسی دو کشور نشان‌دهنده شکنندگی مرزهای مشترک است که همیشه منبع تنش و هم‌پوشانی بوده‌اند. بنابراین، ارتباط یک طرف با محورهای منطقه‌ای یا بین‌المللی به بهای استراتژی همسایگی خوب، همچنان عامل منفی و تهدید جدی برای امنیت ملی است، حتی اگر منافع موقت از این ارتباط فریبنده باشد.
فرصت‌های شراکت اقتصادی
همکاری اقتصادی میان سودان و چاد فرصت‌های زیادی برای تقویت روابط استراتژیک میان این دو کشور دارد، به‌ویژه پس از آنکه همکاری‌های امنیتی در دوره‌های ریاست‌جمهوری عمر البشیر و ادریس دیبی، ثبات قابل توجهی را در مرزهای مشترک ایجاد کرد.
این ثبات، به توسعه پروژه‌های اقتصادی بزرگ برای تقویت صلح و شراکت کمک کرد، از جمله صادرات نفت چاد از طریق اراضی سودان. این پروژه شامل احداث خط لوله‌ای است که از شرق چاد به بنادر سودان در دریای سرخ کشیده می‌شود که مزایای اقتصادی و سیاسی زیادی برای هر دو کشور به همراه داشت و می‌تواند کشورهای همسایه را نیز به پیوستن به چنین شراکت‌هایی ترغیب کند.
سودان همچنین خط لوله نفتی دارد که طولانی‌ترین در آفریقا و خاورمیانه است و هم‌اکنون برای صادرات نفت جنوب سودان استفاده می‌شود. این امر می‌تواند هزینه‌های ساخت یک خط جدید را کاهش دهد، زیرا امکان احداث یک خط فرعی مخصوص نفت چاد وجود دارد.
همچنین پروژه‌های دیگری برای همگرایی اقتصادی، مانند پروژه ارتباط ریلی که اجرای آن به شرکت‌های چینی سپرده شده بود و جاده قاره‌ای که دو شهر الجنینه سودانی و ابشی چادی را به هم وصل می‌کند، با بخشی از بودجه از سوی قطر، وجود دارد. این پروژه‌ها اراده سیاسی برای تقویت همگرایی منطقه‌ای را نشان می‌دهند، به‌ویژه آنکه چاد، همان‌طور که اشاره شد، کشوری محصور در خشکی است که برای تأمین تجارت خارجی خود به بنادر کشورهای همسایه نیاز دارد.
یکی از گزینه‌های موجود برای چاد برای دسترسی به بنادر دریایی، بندر پورتسودان در دریای سرخ است که از لحاظ جغرافیایی بهترین و نزدیک‌ترین گزینه است. در مقایسه با بنادر دوآلا در کامرون یا لومی در توگو که در ساحل آتلانتیک قرار دارند، بندر پورتسودان از نظر نزدیکی نسبی و سهولت حمل و نقل زمینی، هزینه‌های حمل و نقل و باربری را به شدت کاهش می‌دهد. همچنین پذیرش این بندر به‌عنوان دروازه اصلی برای چاد، روابط اقتصادی و تجاری بین دو کشور را تقویت کرده و همگرایی منطقه‌ای را در شرق و مرکز آفریقا پشتیبانی می‌کند.
نقش‌های بین‌المللی و منطقه‌ای
قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نقش‌های پیچیده‌ای در بحران سودان ایفا می‌کنند و مواضع آن‌ها بر اساس برنامه‌ها و منافع خاص خود متفاوت است که باعث پیچیدگی در دستیابی به توافق جامع می‌شود.
مصر به‌ویژه سودان را تمدادی برای امنیت ملی خود می‌بیند، به‌ویژه در رابطه با رود نیل و امنیت مرزی، و از ارتش سودان به‌عنوان ضامن ثبات حمایت می‌کند.
از سوی دیگر، اتیوپی که به‌عنوان بازیگر مهم منطقه‌ای در مسئله سد النهضه و وضعیت مرزی با سودان مطرح است، به دنبال این است که در بحران کنونی تأثیرگذار باشد.
در عین حال، دیگر بازیگران مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی در پی منافع خود در سودان هستند و حضور نظامی و اقتصادی در مناطق مختلف سودان دارند.
اگرچه چالش‌ها و تنش‌ها میان سودان و چاد در سطحی بی‌سابقه قرار دارند، اما هنوز در‌های دیپلماسی باز است. بازنگری در همکاری‌های دوجانبه و تعهد به شراکت‌های اقتصادی و امنیتی می‌تواند پایه‌گذار روابطی جدید و مثبت بین دو کشور باشد.