بحران بی‌سابقه در روابط الجزایر و فرانسه؛  آیا روابط دو کشور به بن‌بست رسیده است؟

گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو به نقل از العربی الجدید؛ روابط الجزایر و فرانسه در یکی از وخیم‌ترین دوره‌های خود قرار دارد. بحران‌های اخیر میان دو کشور، از جمله تصمیم فرانسه برای بازنگری در توافقات مهاجرتی و واکنش تند الجزایر، این تنش‌ها را به مرحله‌ای جدید رسانده است. این در حالی است که اختلافات تاریخی ناشی از استعمار فرانسه همچنان بر روابط دو کشور سایه انداخته و مانع از ایجاد یک شراکت پایدار شده است.

از زمان روی کار آمدن امانوئل مکرون، روابط دو کشور همواره پرتنش بوده است. وی علی‌رغم وعده‌های انتخاباتی خود در سال ۲۰۱۷ مبنی بر تلاش برای آشتی تاریخی، نتوانست در این زمینه گام‌های عملی بردارد. موضوعاتی نظیر عدم عذرخواهی رسمی فرانسه از جنایات دوران استعمار و سیاست‌های جدید مهاجرتی، از جمله عوامل اصلی تشدید بحران کنونی به شمار می‌روند.

تصمیمات تنش زای فرانسه

مرحله جدید تنش‌ها زمانی آغاز شد که فرانسوا بایرو، نخست‌وزیر فرانسه، اعلام کرد که پاریس قصد دارد توافقات مهاجرتی خود با الجزایر را به‌طور کامل بازنگری کند. وی مدعی شد که این توافقات نقض شده‌اند و از الجزایر خواست تا طی یک بازه زمانی شش هفته‌ای درباره آن تصمیم‌گیری کند.

بایرو همچنین تأکید کرد که فرانسه لیستی از شهروندان الجزایری را که باید از خاک این کشور اخراج شوند، تهیه کرده و در صورت عدم همکاری الجزایر، ممکن است توافقات مهاجرتی سال ۱۹۶۸ را لغو کند. این اظهارات با واکنش تند مقامات الجزایری مواجه شد و وزارت امور خارجه این کشور اعلام کرد که «هیچ‌گونه اولتیماتوم یا تهدیدی را نخواهد پذیرفت».

در ادامه، مجلس سنای الجزایر اعلام کرد که روابط خود را با مجلس سنای فرانسه به حالت تعلیق درآورده و برخی دیگر از نهادهای الجزایری نیز اعلام کردند که در صورت لغو توافقات مهاجرتی، اقدامات متقابلی را علیه منافع فرانسه در الجزایر انجام خواهند داد.

توافقنامه ۱۹۶۸؛ نقطه اختلاف اصلی

توافقنامه مهاجرتی ۱۹۶۸، که محور اصلی تنش‌های کنونی است، در ابتدا به شهروندان الجزایری امتیازات ویژه‌ای در زمینه اقامت، کار و تحصیل در فرانسه اعطا می‌کرد. اما این توافق در سال‌های ۱۹۸۵، ۱۹۹۴ و ۲۰۰۱ اصلاح شد و محدودیت‌های بیشتری برای الجزایری‌ها اعمال شد.

عبدالمجید تبون، رئیس‌جمهور الجزایر، در مصاحبه‌ای با روزنامه لوپینیون فرانسه، این توافقنامه را «پوسته‌ای توخالی» توصیف کرد و گفت که از زمان اصلاحات سال ۱۹۸۶، مزایای آن به‌شدت کاهش یافته است. به گفته تبون، فرانسه در گذشته به نیروی کار الجزایری نیاز داشت، اما اکنون با سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر مهاجرتی، در تلاش است تا این توافق را به طور کامل لغو کند.

بحرانی که چشم‌اندازی برای حل‌وفصل ندارد

در ماه‌های اخیر، نشانه‌ای از کاهش تنش‌ها میان الجزایر و فرانسه دیده نمی‌شود. در سال ۲۰۲۳، الجزایر چندین بار سفر تبون به فرانسه را لغو کرد و در سال ۲۰۲۴، حمایت فرانسه از طرح خودمختاری مراکش در صحرای غربی، روابط را بیش از پیش تیره کرد.

به گفته یک دیپلمات الجزایری که نخواست نامش فاش شود، «فرانسه همچنان در برابر واقعیت‌های جدید مقاومت می‌کند و حاضر نیست روابطی متوازن و مبتنی بر احترام متقابل با الجزایر برقرار کند.»

این تنش‌ها تأثیرات گسترده‌ای بر روابط اقتصادی و فرهنگی دو کشور گذاشته است:

• واردات فرانسه از الجزایر از ۳.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ به کمتر از ۶۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۴ کاهش یافته است.
• سهم شرکت‌های فرانسوی در بازار الجزایر به‌شدت کاهش یافته و بسیاری از پروژه‌های مشترک متوقف شده‌اند.
• تدریس زبان فرانسوی در مدارس خصوصی الجزایر محدود شده و در مقابل، آموزش زبان انگلیسی از مقطع ابتدایی اجباری شده است.

از سوی دیگر، فرانسه با استفاده از پرونده‌های حقوق بشری، تلاش کرده است فشارها را بر الجزایر افزایش دهد. بازداشت بوعلام صنصال، نویسنده دوتابعیتی الجزایری-فرانسوی، یکی از اقداماتی است که موجب واکنش شدید الجزایر شده است.

مهاجران الجزایری؛ ابزار فشار پاریس علیه الجزایر

بیش از ۶ میلیون الجزایری در فرانسه زندگی می‌کنند که برخی از آنان وضعیت اقامتی نامشخصی دارند. فرانسه تهدید کرده که در صورت لغو توافق ۱۹۶۸، مهاجران الجزایری مقیم این کشور را از برخی حقوق اساسی، مانند پیوستن اعضای خانواده، محروم خواهد کرد.

عبدالوهاب یعقوبین، نماینده الجزایری‌های مقیم فرانسه در پارلمان الجزایر، هشدار داده که پاریس در حال «شیطانی جلوه‌دادن جامعه الجزایری در فرانسه» است، که می‌تواند فضایی خصمانه علیه مهاجران ایجاد کند.

آیا روابط الجزایر و فرانسه به نقطه بی‌بازگشت رسیده است؟

کارشناسان بر این باورند که بحران کنونی، بی‌سابقه و بسیار عمیق است. فیصل ازغدارن، تحلیلگر روابط بین‌الملل، معتقد است که نفوذ راست افراطی در دولت فرانسه، چشم‌انداز هرگونه بهبود روابط را از بین برده است. وی هشدار می‌دهد که «راست افراطی در سیاست‌های فرانسه قدرت گرفته و بدون توجه به عواقب اقتصادی و دیپلماتیک، تصمیم‌گیری می‌کند».

در مجموع، به نظر می‌رسد که روابط فرانسه و الجزایر در یکی از تاریک‌ترین و پیچیده‌ترین دوره‌های خود قرار دارد. با توجه به مواضع سخت‌گیرانه دو طرف، احتمال بهبود این روابط در آینده نزدیک بسیار ضعیف است و شاید این بحران، مسیر دو کشور را به سمت قطع روابط سوق دهد.