دانشجو و کتاب؛ مسیری که به بازنگری نیاز دارد
به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ کتاب، دریچه‌ای به سوی دانش و آگاهی است و مطالعه، از مؤلفه‌های بنیادین پیشرفت فردی و اجتماعی به شمار می‌رود. فرهنگ کتابخوانی، یکی از معیار‌های توسعه‌یافتگی جوامع محسوب می‌شود، چرا که رابطه مستقیمی با سطح دانش، تفکر انتقادی و آگاهی اجتماعی دارد. دانشگاه‌ها، به‌عنوان مراکز علمی و فرهنگی، نقش مهمی در شکل‌گیری عادات مطالعه در میان دانشجویان ایفا می‌کنند. با این حال، در سال‌های اخیر، روند مطالعه آزاد و غیرآموزشی در میان دانشجویان با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده است. مشغله‌های درسی، تغییرات سبک زندگی، رشد شبکه‌های اجتماعی و هزینه‌های بالای کتاب ازجمله عواملی هستند که بر این روند تأثیر گذاشته‌اند.
چرا دانشجویان کمتر مطالعه می‌کنند؟
مطالعات و نظرسنجی‌های مختلف نشان می‌دهد که درصد قابل‌توجهی از دانشجویان، کتابخوانی را به‌عنوان یک فعالیت جانبی و غیرضروری در نظر می‌گیرند و بسیاری از آنها فقط در زمان امتحانات به مطالعه محدود و هدفمند می‌پردازند. این موضوع دلایل متعددی رخ می‌دهد از جمله تمرکز بیش‌ازحد بر کتاب‌های درسی که دانشجویان به دلیل حجم بالای منابع درسی، زمان کمتری را به مطالعه کتاب‌های غیرآموزشی اختصاص می‌دهند و گسترش محتوای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی؛ ظهور شبکه‌های اجتماعی باعث شده است که دانشجویان بیشتر وقت خود را در این پلتفرم‌ها سپری کنند و فرصت مطالعه سنتی کاهش یابد.
کاهش دسترسی به کتاب‌های باکیفیت و به‌روز بسیاری از دانشجویان از نبود کتاب‌های جدید و جذاب در کتابخانه‌های دانشگاهی گله‌مند هستند؛ هزینه بالای کتاب‌های چاپی و افزایش قیمت کتاب‌ها، باعث کاهش تمایل به خرید کتاب‌های غیردرسی شده است.
یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که دانشجویان با آن روبه‌رو هستند، کمبود زمان برای مطالعه کتاب‌های غیرآموزشی است. بسیاری از دانشجویان اظهار دارند که مشغله‌های درسی، پروژه‌ها و امتحانات، وقت زیادی از آنها می‌گیرد و در نتیجه، مجالی برای مطالعه آزاد باقی نمی‌ماند. همچنین، برخی از دانشجویان ساعات زیادی را به کار‌های پاره‌وقت اختصاص می‌دهند که این موضوع نیز بر کاهش زمان مطالعه آنها تأثیرگذار است از طرفی با گسترش گوشی‌های هوشمند و رسانه‌های اجتماعی، الگوی مصرف اطلاعات دستخوش تغییر شده است. بسیاری از دانشجویان، اطلاعات خود را از طریق پیام‌های کوتاه، پست‌های اینستاگرامی و توییت‌های مختصر دریافت می‌کنند که معمولاً عمق محتوایی کافی ندارند. این امر باعث کاهش تمایل به مطالعه متون طولانی و تحلیلی شده است. علاوه بر این، سرگرمی‌های دیجیتال مانند بازی‌های ویدئویی، فیلم‌ها و سریال‌ها نیز زمان مطالعه را کاهش داده‌اند.
همچنین؛ در بسیاری از دانشگاه‌ها، برنامه‌های ترویجی خاصی برای تشویق دانشجویان به کتابخوانی اجرا نمی‌شود. در حالی که در کشور‌های توسعه‌یافته، باشگاه‌های کتابخوانی، چالش‌های مطالعه گروهی و برنامه‌های انگیزشی در دانشگاه‌ها برگزار می‌شود، در ایران، این‌گونه فعالیت‌ها هنوز در سطح محدودی قرار دارند. برخی از دانشجویان نیز به دلیل عدم تجربه در مطالعه آزاد و نبود الگو‌های مناسب در خانواده، از ابتدا عادت به مطالعه پیدا نکرده‌اند.
از طرفی؛ کتاب‌های چاپی با افزایش قیمت قابل‌توجهی مواجه شده‌اند و این مسئله باعث شده است که خرید کتاب‌های غیردرسی برای بسیاری از دانشجویان دشوار شود. علاوه بر این، کتابخانه‌های دانشگاهی نیز در برخی موارد به‌روز نیستند و منابع جذاب کافی برای دانشجویان فراهم نمی‌کنند. برخی از دانشجویان به دلیل عدم آشنایی با منابع رایگان آنلاین و کتابخانه‌های دیجیتال، از این امکان استفاده نمی‌کنند و تصور می‌کنند که تنها راه دسترسی به کتاب، خرید نسخه‌های چاپی است و یکی دیگر از موانع مهم کتابخوانی، نبود فضا‌های مناسب و آرام برای مطالعه است. در بسیاری از دانشگاه‌ها، کتابخانه‌ها ظرفیت کافی برای پذیرش تعداد بالای دانشجویان ندارند یا فضای مطالعه به‌اندازه کافی جذاب و راحت نیست. همچنین، در خوابگاه‌های دانشجویی نیز شرایط مناسبی برای مطالعه وجود ندارد، زیرا اتاق‌ها معمولاً شلوغ و پر سر و صدا هستند.
برخی از دانشجویان حتی اگر به منابع مطالعاتی مناسب دسترسی داشته باشند، انگیزه کافی برای مطالعه ندارند. این مشکل می‌تواند ناشی از سیستم آموزشی باشد که اغلب بر حفظ مطالب به جای درک و تحلیل تأکید دارد. در نتیجه، بسیاری از دانشجویان مطالعه را به‌عنوان یک فعالیت خسته‌کننده و غیرضروری می‌بینند.
چگونه فرهنگ کتابخوانی را در دانشگاه‌ها تقویت کنیم؟
باشگاه‌های کتابخوانی می‌توانند بستری برای ترویج فرهنگ مطالعه در میان دانشجویان ایجاد کنند. این باشگاه‌ها می‌توانند جلسات هفتگی یا ماهانه برای نقد و بررسی کتاب‌های مختلف برگزار کرده و دانشجویان را به مطالعه گروهی تشویق کنند. حضور اساتید و نویسندگان در این جلسات نیز می‌تواند انگیزه بیشتری برای دانشجویان ایجاد کند.
دانشگاه‌ها می‌توانند با راه‌اندازی کتابخانه‌های دیجیتال، دسترسی دانشجویان به کتاب‌های متنوع و رایگان را تسهیل کنند. ارائه نسخه‌های الکترونیکی و صوتی کتاب‌ها می‌تواند جایگزین مناسبی برای کتاب‌های چاپی گران‌قیمت باشد. همچنین، توسعه همکاری‌های بین‌المللی برای دریافت منابع رایگان از کتابخانه‌های معتبر جهانی می‌تواند کمک بزرگی در افزایش دسترسی به کتاب‌های متنوع و به‌روز کند.
از طرفی؛ تشویق دانشجویان به مطالعه از طریق مسابقات و چالش‌های کتابخوانی یکی از روش‌های مؤثر برای نهادینه کردن این فرهنگ است. جوایز فرهنگی مانند اهدای کتاب‌های ارزشمند، اشتراک رایگان کتابخانه‌های دیجیتال یا تخفیف در خرید کتاب می‌تواند انگیزه خوبی برای دانشجویان ایجاد کند. همچنین، اجرای طرح‌هایی مانند «یک کتاب، یک تجربه» که در آن دانشجویان تجربه‌های خود را از مطالعه یک کتاب با دیگران به اشتراک می‌گذارند، می‌تواند تعامل بیشتری در این حوزه ایجاد کند.
با توجه به نفوذ بالای شبکه‌های اجتماعی در بین دانشجویان، می‌توان از این بستر برای تبلیغ و معرفی کتاب‌های ارزشمند استفاده کرد. راه‌اندازی کمپین‌های معرفی کتاب، پادکست‌های کتابخوانی و تولید محتوای جذاب درباره کتاب‌های پیشنهادی می‌تواند تأثیر مثبتی در افزایش انگیزه مطالعه داشته باشد. همچنین، همکاری با اینفلوئنسر‌های فرهنگی و کتاب‌خوانان مشهور برای معرفی کتاب‌های مفید می‌تواند تأثیر چشمگیری در ترویج این فرهنگ داشته باشد.
همچنین؛ کتابخانه‌های دانشگاهی باید به‌روز شوند و کتاب‌های متنوع و جذابی را در اختیار دانشجویان قرار دهند. علاوه بر این، افزایش ساعات کاری کتابخانه‌ها، ایجاد فضا‌های مطالعه راحت و آرام و امکان دسترسی به منابع دیجیتال از طریق اینترنت می‌تواند نقش مؤثری در افزایش میزان مطالعه دانشجویان داشته باشد.
یکی از بهترین روش‌ها برای تقویت فرهنگ کتابخوانی، ادغام مطالعه آزاد در برنامه‌های درسی است. اساتید می‌توانند کتاب‌های غیردرسی مرتبط با موضوعات درسی را به‌عنوان بخشی از سرفصل‌های درسی پیشنهاد کنند و حتی در ارزشیابی دانشجویان نقش دهند. به این ترتیب، دانشجویان نه‌تنها تشویق به مطالعه می‌شوند، بلکه درک عمیق‌تری از موضوعات درسی نیز پیدا می‌کنند و برای حل مشکل هزینه‌های بالای کتاب، می‌توان از حمایت‌های مالی دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی بهره برد. ارائه بن‌های خرید کتاب به دانشجویان، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب با تخفیف‌های ویژه و حمایت از چاپ و توزیع نسخه‌های الکترونیکی ارزان‌تر، می‌تواند میزان دسترسی به کتاب را افزایش دهد.
با پیشرفت تکنولوژی، می‌توان از ابزار‌های دیجیتال مانند کتاب‌های صوتی، اپلیکیشن‌های کتابخوانی و واقعیت افزوده برای جذاب‌تر کردن مطالعه استفاده کرد. طراحی اپلیکیشن‌هایی که بر اساس علایق فردی، کتاب‌های پیشنهادی ارائه دهند یا امکان مطالعه گروهی آنلاین را فراهم کنند، می‌تواند تجربه‌ای جدید و دل‌نشین برای دانشجویان باشد.
کاهش سرانه مطالعه در میان دانشجویان، تحت‌تأثیر عواملی مانند کمبود زمان، گسترش رسانه‌های دیجیتال، هزینه‌های بالای کتاب و نبود برنامه‌های ترویجی مناسب قرار دارد. بااین‌حال، دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی می‌توانند با ایجاد باشگاه‌های کتابخوانی، توسعه کتابخانه‌های دیجیتال، برگزاری چالش‌های مطالعه و کاهش هزینه‌های خرید کتاب، نقش مؤثری در ترویج فرهنگ کتابخوانی ایفا کنند.