نقش کلیدی انجمن‌های علمی در تحقق شعار سال: پیوند دانشگاه با صنعت و اشتغال‌زایی پایدار
خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، به منظور بررسی نقش انجمن‌های علمی گفتگویی داشته با رضا پورحسنی، دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی صنایع غذایی و دبیر اولین انجمن علمی اشتغال کشاورزی کشور که دبیرکل شورای دبیران انجمن‌های علمی دانشجویی دانشگاه شهید باهنر کرمان نیز هست.
پورحسنی در ابتدا گفت: مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در سال ۱۴۰۴ با تعیین شعار «سرمایه‌گذاری برای تولید» بر اهمیت افزایش بهره‌وری اقتصادی و رشد تولید ملی تأکید فرموده‌اند. در این مسیر، انجمن‌های علمی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی دانشگاه‌ها، نقشی کلیدی در پیوند دانش با صنعت ایفا می‌کنند.
طبق آمار دقیق سامانه فرنما وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، بیش از ۸۰۰۰ انجمن علمی دانشجویی در کشور ثبت شده‌اند؛ این خانواده بزرگ می‌تواند در حل چالش‌های صنعتی و افزایش اشتغال فارغ‌التحصیلان بسیار مؤثر باشد.
وی در ادامه توضیح داد: بااین‌حال، تحقق این هدف نیازمند بازنگری در سیاست‌های حمایتی، توسعه زیرساخت‌های مهارت‌آموزی و تقویت ارتباط دانشگاه با صنایع است.
۱. نقش جریان دانشجویی و انجمن‌های علمی در تحقق شعار سال:
فعالین فرهنگی دانشگاه، از جمله کانون‌ها، انجمن‌ها و تشکل‌های دانشجویی، نقشی اساسی در جهت‌دهی به توانمندی‌های دانشجویان و هدایت آن‌ها به سوی تولید و اشتغال‌زایی دارند. در این میان، انجمن‌های علمی به دلیل ماهیت علمی و پژوهشی خود، ظرفیت ویژه‌ای برای تبدیل دانش به ثروت دارند. این انجمن‌ها می‌توانند از سه مسیر اصلی، به تحقق سرمایه‌گذاری مؤثر در تولید کمک کنند:
۱.۱. تقویت پیوند صنعت و دانشگاه
یکی از چالش‌های اساسی دانشگاه‌ها، عدم ارتباط مؤثر با نیازهای صنعت است. براساس گزارش وزارت علوم، تنها حدود ۲۵ درصد از پایان‌نامه‌های دانشگاهی کاربرد مستقیم در صنایع دارند. این در حالی است که در برخی کشورها، بیش از ۶۰ درصد تحقیقات دانشگاهی در پروژه‌های صنعتی استفاده می‌شوند. انجمن‌های علمی می‌توانند این شکاف را با اقدامات زیر کاهش دهند:
- ایجاد بانک اطلاعاتی نیازهای صنعتی در سطح استان‌ها و هدایت پژوهش‌های دانشجویی به سمت حل مشکلات واقعی صنایع.
- برگزاری نشست‌های مشترک با صاحبان صنایع و تعریف پروژه‌های سفارشی برای دانشجویان.
- توسعه برنامه‌های کارآموزی صنعتی برای اعضای علاقه‌مند، مشابه مدل موفق دانشگاه‌های آلمان در پیوند صنعت و آموزش.
۱.۲. توسعه مهارت‌های کاربردی و خوداشتغالی
بر اساس آمارهای رسمی، متاسفانه بیش از ۵۰ درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در کشور با مشکل اشتغال در رشته تخصصی خود مواجه‌اند. این مسئله نشان‌دهنده شکاف میان آموزش دانشگاهی و نیازهای بازار کار است. برای کاهش این فاصله، انجمن‌های علمی می‌توانند در سه سطح فعالیت کنند:
مهارت‌آموزی هدفمند: راه‌اندازی کارگاه‌های دائمی مهارت‌آموزی، مشابه تجربه موفق انجمن علمی اشتغال کشاورزی دانشگاه باهنر کرمان در حوزه پرورش قارچ و کرم ابریشم، که منجر به تغییر سطح عضویت و ایجاد اشتغال برای بیش از ۷۰ دانشجو شده است.
توسعه پروژه‌های بین‌رشته‌ای: حل بسیاری از مشکلات صنعتی نیازمند دانش چندرشته‌ای است. انجمن‌های علمی باید برنامه‌های مشترک میان حوزه های مختلف نوسعه دهند تا در قدم اول آشنایی بیشتر و شبکه‌سازی بین افراد شکل بگیرد و در قدم های بعدی به تیم های فناور برای حل مشکلات منجر شود.
ایجاد شرکت‌های نوپا و استارتاپ‌های دانشگاهی: بر اساس گزارش معاونت علمی و فناوری، اکثر شرکت‌های دانش‌بنیان موفق از دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی منشأ گرفته‌اند. توسعه زیست‌بوم کارآفرینی دانشجویی از طریق حمایت مالی و مشاوره‌ای، می‌تواند مسیر اشتغال پایدار و تولیدات بر بنیان دانش کشور را هموار کند.
۱.۳. تقویت زیرساخت‌های مالی و حمایتی
یکی از چالش‌های مهم در فعالیت انجمن‌های علمی، محدودیت منابع مالی است. اگر حمایت مالی اندک معاونت فرهنگی و اجتماعی و حمایت اساتید دانشگاه‌ها را فاکتور بگیریم عملا سهم فعالیت‌های فوق العاده فرهنگی در دانشگاه‌ها صفر است. برای رفع این مشکل، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
- ایجاد صندوق‌های نوآوری دانشجویی با حمایت خیرین و صنایع برای تأمین سرمایه اولیه فعالیت‌های فناورانه.
- الزام صنایع بزرگ به اختصاص درصدی از بودجه تحقیق و توسعه (R&D) به انجمن‌های علمی، مشابه مدل موفق در کشور کره جنوبی.
- ایجاد سامانه ملی ارتباط انجمن‌های علمی با صنایع جهت تعریف پروژه‌های مشترک و دریافت حمایت مالی از بخش خصوصی.
۲. نقش دانشگاه‌ها و وزارت علوم در تحقق شعار سال
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به‌عنوان سیاست‌گذار کلان آموزش عالی، نقش تعیین‌کننده‌ای در حمایت از مسیر تولیدمحور در دانشگاه‌ها دارد. در حال حاضر، ۵۳ پارک علم و فناوری و حدود ۲۰۰ مرکز رشد در کشور فعال هستند. اما برای افزایش بهره‌وری، باید چند گام کلیدی برداشته شود:
1. تمرکززدایی و ایجاد مراکز رشد در داخل دانشگاه‌ها: بسیاری از پارک‌های علم و فناوری خارج از فضای دانشگاه‌ها فعالیت می‌کنند و ارتباط کمی با دانشجویان دارند. انتقال این مراکز به داخل دانشگاه‌ها، دسترسی دانشجویان را تسهیل کرده و فرآیند نوآوری را تسریع می‌کند.
2. حمایت از انجمن‌های علمی مهارت‌محور و عملگرا: تجربه موفق برخی دانشگاه‌های بین‌المللی مانند MIT نشان داده است که حمایت هدفمند از انجمن‌های علمی کارآفرین‌ساز می‌تواند به تجاری‌سازی ایده‌های دانشجویی منجر شود.
3. توسعه نظام ارزیابی عملکرد انجمن‌های علمی: تخصیص بودجه به انجمن‌های علمی باید بر اساس شاخص‌های مشخصی مانند تعداد فعالیت‌های اجراشده، میزان اشتغال‌زایی و نقش در مهارت آموزی انجام شود.
* انجمن‌های علمی، موتوری محرک جوان توسعه و تولید کشور هستند
تحقق شعار «سرمایه‌گذاری برای تولید» بدون استفاده از ظرفیت علمی و پژوهشی دانشگاه‌ها ممکن نیست. انجمن‌های علمی می‌توانند با تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه، توسعه مهارت‌های فناورانه و جذب سرمایه‌های جدید، نقش کلیدی در این مسیر ایفا کنند. اما این امر نیازمند بازنگری در سیاست‌های حمایتی وزارت علوم، ایجاد بسترهای مالی پایدار، افزایش تعامل با بخش خصوصی و افزایش بها و میدان دادن به نخبگان فرهنگی دانشگاه است. در صورت اجرای صحیح این اقدامات، دانشگاه‌های ایران می‌توانند از مراکز صرفاً آموزشی به مراکز نوآوری و ارزش‌آفرینی تبدیل شده و نقش محوری در توسعه اقتصادی و صنعتی کشور ایفا کنند.