هشدار دانشجویان دانشگاه تهران به معاون اول رئیس‌جمهور درباره تعلل در توسعه هوش مصنوعی

متن کامل نامه کارگروه تخصصی هوش مصنوعی بسیج دانشجویی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران خطاب به محمدرضا عارف، معاون اول ریاست جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر است:

«…در مسئله‌ی هوش مصنوعی، بهره‌بردار بودن امتیاز نیست؛ این فنّاوری لایه‌های عمیقی دارد که باید بر آن لایه‌ها مسلّط شد؛ آن لایه‌ها دست دیگران است. اگر شما نتوانید لایه‌های عمیق و متنوّع این فنّاوری هوش مصنوعی را تأمین کنید، فردا اینها یک ایستگاهی مثل آژانس اتمی درست میکنند برای هوش مصنوعی ــ که الان دارند مقدّماتش را فراهم میکنند ــ که اگر چنانچه به آن ایستگاه رسیدید، باید اجازه بگیرید که در فلان بخش از هوش مصنوعی استفاده کنید، در فلان بخشِ دیگر حق ندارید استفاده کنید! این‌جوری است؛ زرنگ‌های دنیا، فرصت‌طلب‌ها و قدرت‌طلب‌های دنیا دنبال این چیز‌ها هستند... … در زمان دولت سیزدهم، سازمانی به نام "سازمان ملی هوش مصنوعی" زیر نظر رئیس‌جمهور تشکیل شد. اگر این سازمان همچنان با نظارت مستقیم رئیس‌جمهور به فعالیت خود ادامه دهد، امیدواری زیادی برای دستیابی به اهداف متصور در این حوزه وجود خواهد داشت.»

حضرت آیت الله خامنه‌ای (اولین جلسه با هیئت دولت چهاردهم) ۱۴۰۳/۶/۶

با سلام و احترام

جناب آقای دکتر محمدرضا عارف

معاون اول محترم ریاست جمهوری

با توجه به ظهور فناوری هوش مصنوعی، سرمایه‌گذاری جهانی در این فناوری شدت گرفته به شکلی که تمامی قدرت‌های فناوری و شرکت‌های فناور در جهان با جدیت وارد رقابت این فناوری نوظهور شده‌اند. اذعان تمامی کارشناسان، ارقام سرمایه‌گذاری و نتایج محیرالعقول این فناوری در چند سال اخیر نشان می‌دهد هوش مصنوعی در اداره آینده‌ی جهان نقشی کلیدی خواهد داشت و اکثر ابعاد زندگی و اقتصاد بشریت را دستخوش تغییرات جدی خواهد کرد. مضاف بر این، اشاره مستقیم و صریح رهبر انقلاب به این فناوری در دیدار اول هیئت دولت چهاردهم با ایشان نیز فوریت توجه به این فناوری اقتدارآفرین را بیش از پیش عیان می‌کند.

در عصر رقابت فناوری، کشور‌هایی که به توسعه و بکارگیری فناوری بها می‌دهند، در عرصه‌های علمی و صنعتی پیشتاز خواهند بود و نه‌تنها آینده‌ی اقتصادی خود را تضمین می‌کنند، بلکه به بازیگران اصلی در سیاست‌گذاری‌های بین‌المللی تبدیل می‌شوند. در مقابل، کشور‌هایی که از این موج تحول‌آفرین و توسعه غافل بمانند، با چالش‌های جبران‌ناپذیری مواجه خواهند شد که تجربه آن در عرصه فناوری‌های دیجیتال، صنعت هسته‌ای، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و... برای کشور قابل مشاهده و ملموس است. رویکرد تنظیم‌گری صرف در برخی از آنها علاوه بر اینکه باعث وابستگی شدید به واردات کالاها، خدمات و محصولات خارجی شده است، تبعات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حتی گا‌ها تبعات امنیتی نیز در پی داشته است.

همانطور که مستحضرید «سند ملی هوش مصنوعی» مورخ ۱۴۰۳/۳/۲۹ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. در راستای اجرای این سند، به عنوان نخستین قانون مرتبط با فناوری هوش مصنوعی، «شورای ملی راهبری هوش مصنوعی» و «سازمان ملی هوش مصنوعی» تشکیل شدند. در تاریخ ۳۰ آبان ماه ۱۴۰۳، رئیس جمهور محترم در دولت چهاردهم، طی ابلاغیه‌ای به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مهلتی سه‌ماهه برای ارائه اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی به هیئت دولت جهت تصویب تعیین نمودند. با این حال، پس از گذشت مهلت مقرر، نه تنها اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی هنوز تدوین نشده، بلکه طبق اخبار واصله، تخصیص بودجه این سازمان با مشکل مواجه شده و ادامه فعالیت این سازمان را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. با توجه به اهمیت موضوع، اینچنین تعلل در اجرای سند ملی هوش مصنوعی توسط نهاد‌های مسئول باعث برانگیخته شدن تشکل‌های دانشجویی و نخبگان شده است.

بی‌توجهی به هوش مصنوعی به عنوان پرچم‌دار حرکت فناوری در کشورها، در آینده نه‌چندان دور، نتیجه‌ای مانند تجربیات گذشته را در زمینه اینترنت و فناوری دیجیتال در پی خواهد داشت. این درحالیست که اثرگذاری این فناوری به مراتب برجسته‌تر از فناوری‌هایی مانند نانو و … است و در توان‌بخشی به کشور همچون انرژی هسته‌ای عمل می‌کند.

تضعیف ساختار‌های موجود و نبود یک سازمان و نهاد متمرکز به عنوان راهبر این حرکت و عدم نگاه راهبردی و کاربردگرایی در کنار عدم پاسخگویی دیگر ارگان‌های پر مشغله مانند معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، باعث از بین رفتن فرصت‌های موجود شده است. متاسفانه در سه سال گذشته بعد از فرمان رهبر انقلاب و تاکید ایشان به اهمیت این فناوری کلیدی در اداره آینده جهان (۱۴۰۰/۰۸/۲۶) حرکت قابل قبولی در این زمینه انجام نشده و با توجه به رشد محیرالعقول این فناوری در جهان، فرصت فعالیت و ورود به رقابت در این حوزه بسیار محدودتر از قبل به نظر می‌رسد. همچنین توسعه پایدار این فناوری برای کشور بسیار حیاتی بشمار می‌رود که در صورت به‌تعویق‌اندازی پیامد‌های ناگوار و غیر قابل جبرانی برای کشور خواهد داشت.

با توجه به خروجی اقدامات صورت گرفته، متاسفانه نگاه دولت به این فناوری انقلابی، کلیدی و اقتدارآفرین، اضطراری و راهبردی ارزیابی نمی‌شود. در نتیجه، اهتمام انقلابی جنابعالی به عنوان سکان‌دار دولت در حوزه هوش مصنوعی و میراث‌دار نسل‌های آینده تمدن نوین ایرانی-اسلامی بیش از پیش حیاتی است.

به عنوان تشکل دانشجویی دغدغه‌مند این فناوری نوظهور و اقتدارآفرین و دانشجوی مرتبط با حوزه تخصصی هوش مصنوعی، انتظار داریم موارد ذیل مورد توجه قرار گیرد:

اراده جدی و همه‌جانبه حاکمیت می‌بایست مبنی بر توسعه لایه‌های عمیق و نفی جدی رویکرد بهره‌برداری و کاربرد صرف در این حوزه باشد و رویکرد مصرف‌گرایانه و ضد توسعه نسبت به هوش مصنوعی در تمامی ارگان‌های نظام، ناصحیح و غیر راهبردی است. غفلت از موضوع توسعه لایه‌های عمیق می‌تواند منجر به تکرار تجربه تلخ "کنار گذاشته شدن از روند توسعه و وابستگی کشور به قدرت‌های خارجی در سایر فناوری ها" شود.

تعلل در اجرای قانون و عدم ارائه اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی توسط معاونت علمی ریاست جمهوری قابل قبول نبوده و مصداق "ترک فعل" تلقی می‌شود؛ توجه و فهم دولت نسبت به این فناوری می‌بایست سمت و سوی راهبردی‌تری بگیرد و با الگو گرفتن از کشور‌های پیشرو (تاسیس وزارتخانه مرتبط و سازمان‌های رده بالای حاکمیتی) توقف "حیات نباتی" سازمان ملی هوش مصنوعی و اجرای پرشتاب سند ملی هوش مصنوعی پیگیری شود.

پیگیری تصویب فوری قانون "طرح ملی هوش مصنوعی" در مجلس شورای اسلامی به عنوان فصل الخطاب و مکمل قوانین و اسناد موجود در این حوزه نیز انتظار می‌رود تا توسعه این فناوری توانبخش و امیدآفرین در کشور شتاب و سرعت بیشتری بگیرد.

رهبر انقلاب: «هر ملّتی که امروز در زمینه‌ی این دانش‌های جدید... عقب بیفتد، سرنوشتش، سرنوشت آن ملّتهایی است که در آغاز انقلاب صنعتی عقب افتادند و سرنوشتشان شد استعمارزدگی، شد زیر دست بودن، شد فقیر ماندن، شد ذلیل شدن.» ۱۳۹۷/۱۱/۳

کارگروه تخصصی هوش مصنوعی بسیج دانشجویی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران

رونوشت به:

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات

معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

سازمان ملی هوش مصنوعی