همه ما در یک قایق نشسته‌ایم!

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، سرمایه اجتماعی یعنی مردم در یک قایق بنشینند و هرکدام از آنها از تخصصشان برای به حرکت درآوردن قایق و رسیدن به مقصد استفاده کنند.

امروزه در کنار سرمایه‌های انسانی و اقتصادی، سرمایه دیگری به نام سرمایه اجتماعی (social capital) نیز مورد توجه قرار گرفته است. سرمایه اجتماعی، یا بعد معنوی یک اجتماع، میراثی تاریخی است که از طریق تشویق افراد به «همکاری» و «مشارکت» در تعاملات اجتماعی، قادر است به حل میزان بیشتری از معضلات موجود در آن اجتماع، فائق آید و حرکت به سوی رشد وتوسعه شتابان اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... را امکان پذیر سازد.

سرمایه اجتماعی، به زندگی فرد، معنی و مفهوم می‌بخشد و زندگی را ساده‌تر و لذت بخش‌تر می‌کند. پس به طور کلی می‌توان گفت: هر چه سرمایه اجتماعی ملتی بیشتر باشد، آن ملت، خوشبخت‌تر و ثروتمندتر خواهد بود.

سرمایه اجتماعی در جامعه چطور تعریف میشود؟

برخی از ابعاد جنبه‌ها و اَشکال سرمایه اجتماعی ـ که گاه از آنها به عنوان ارزش‌های اجتماعی نیز یاد می‌شود ـ عبارت‌اند از: اعتماد، صداقت، حسن تفاهم، سلامتی نفس، هم دردی، دوستی، همبستگی، فداکاری و .... این ابعاد از طریق جریان‌های اطلاع رسانی مثل آموزش مربوط به مشاغل، تبادل عقاید، تبادل اطلاعات، هنجار‌های مربوط به معاملات در شبکه‌های اجتماعی، مشارکت‌های مردمی، گروه‌های خودیاری و نوع دوستی و روحیه جمع گرایی در برابر فردگرایی، و ... بین اعضای شبکه‌های اجتماعی شکل می‌گیرد، به طوری که جای پای این بحث را در روابط تمامی گروه‌های اجتماعی از قبیل: مذهبی (مسجد، کلیسا)، ورزشی (باشگاه ها)، مدنی (انجمن‌ها، اتحادیه‌ها، احزاب و رسانه‌های مستقل)، آموزشی و تربیتی (مدارس، دانشگاه‌ها) و در روابط همسایگی، دوستانه، شغلی و خانوادگی نیز می‌توان مشاهده کرد.

عوامل تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی چی هستند...؟

۱. عوامل نهادی: مانند دولت که از طریق وضع قوانین و ایجاد نظام هدفدار، موجب تشکیل سرمایه اجتماعی می‌شود.

۲. عوامل خودجوش: هنجار‌هایی که به صورت خودجوش، به جای قانون و دیگر نهاد‌های رسمی، از کُنش‌های متقابل اعضای یک اجتماع به وجود می‌آیند.

۳. عوامل بیرونی: منظور از این دسته عوامل، هنجار‌هایی هستند که از جایی، غیر از همان اجتماعی که در آن به کار رفته‌اند، سرچشمه می‌گیرند، همچون: دین، مذهب، ایدئولوژی و فرهنگ یا تجربه مشترک تاریخی.

۴. عوامل طبیعی: در این گروه، دو دسته از عوامل: «روابط خویشاوندی» و «همبستگی‌های قومی و نژادی» قرار می‌گیرند.

نقش اینترنت در سرمایه‌گذاری اجتماعی

اینترنت سرمایه‌های اجتماعی را تغییر داده و راه‌های متنوعی برای ایجاد شبکه‌های ارتباطی بین مردم، کسب‌وکار‌ها و پلتفرم‌ها ایجاد کرده است. در ادامه، چند مثال از نقش اینترنت و فضای مجازی در سرمایه اجتماعی را بیان می‌کنم.

در بسیاری از سایت‌ها و صفحه‌های فروشگاهی، کاربران و خریداران جدید به نظرات و کامنت‌های خریداران قبلی توجه می‌کنند و بر اساس این نظرات برای خرید تصمیم می‌گیرند.

توسعه‌دهندگان پلتفرم‌های آنلاین با توجه به کامنت‌ها و نظرات کاربران، راه‌های جدیدی برای بازاریابی، توسعه محصول و پشتیبانی پیدا می‌کنند تا ارزش بیشتری برای مشتری خلق کنند و فروششان را افزایش بدهند.

مردم در بازی‌های آنلاین با هم ارتباط برقرار می‌کنند و برای هدفی مشترک تلاش می‌کنند. حتی در برخی موارد،  ارتباطات آنلاین به دنیای واقعی هم راه پیدا می‌کنند.

کسب‌وکار‌های کوچک از سرمایه‌های اجتماعی موجود در پلتفرم‌های آنلاین برای معرفی محصولاتشان به کاربران استفاده می‌کنند.

آیا سرمایه اجتماعی معایب هم دارد؟

یکی از معایب سرمایه اجتماعی در ایران این است که بسیاری از افراد آن را به‌عنوان «پارتی» می‌شناسند و دیدگاهی منفی به این دارایی معنوی ارزشمند دارند!

بعضی از افراد سرمایه‌های اجتماعی و ارتباطاتشان را از سر اقبال به دست می‌آورند، مثلا در خانواده‌ای با ارتباطات گسترده و قدرتمند متولد می‌شوند. اما اکثر افراد موفق خودشان ارتباطات مؤثر می‌سازند و با استفاده درست از شبکه‌ای که ایجاد کرده‌اند، به موفقیت می‌رسند. اکثر مردم فقط به گروه اول توجه دارند و هیچ‌وقت به این فکر نمی‌کنند که خودشان می‌توانند شبکه ارتباطی قدرتمندی بسازند و از آن استفاده کنند.

گاهی اوقات سرمایه اجتماعی بعضی از افراد خاص برای اکثر مردم جامعه مشکل ایجاد می‌کند. مثلا باند‌های خلافکار با یکدیگر ارتباط دارند و شبکه‌ای گسترده و شکست‌ناپذیر را تشکیل می‌دهند؛ سرمایه‌های اجتماعی گروه‌های خلافکار به ضرر مردم تمام می‌شود و حتی ممکن است به آنها آسیب جدی بزند.

مثالی دیگر از سرمایه مخرب اجتماعی، ارتباطاتی است که بین مدیران رده‌بالا در جامعه وجود دارد. گاهی اوقات مدیران فعال در یک حوزه با هم تصمیم می‌گیرند قیمت یک محصول را افزایش دهند. از آنجایی که رقیبی به‌جز خودشان در بازار نیست، مشتریان توانایی مقابله با آنها را نخواهند داشت و مجبور می‌شوند برای تأمین نیازشان محصول را به قیمت بیشتر بخرند.

سرمایه اجتماعی یک ظرفیت، جوهر اجتماعی یا هنجاری غیر رسمی است که همکاری میان افراد و نهاد‌های یک جامعه را ارتقا می‌بخشد. هر شبکه اجتماعی، برای دستیابی به اهداف خود، علاوه بر افراد آگاه و با تجربه و امکانات و ابزار مادی، به عوامل مانند: اعتماد، تعهد و مسئولیت پذیری و ... هم نیاز دارد که این عوامل، همان سرمایه‌های اجتماعی هستند. حتی یک گروه از خلافکاران (مثل گروهی دزد یا قاچاقچی) هم برای موفقیت در کار خود به سرمایه اجتماعی و هنجار‌هایی مانند: رفتار‌های اخلاقی، قانونمداری، خطرپذیری و اعتماد متقابل در بین اعضای گروه، نیاز دارد. در واقع برای موفقیت دسته جمعی در امور غیر قانونی هم، وجود سرمایه اجتماعی شرط است.

بسیاری از سرمایه‌های امروزی به گونه‌ای هستند که برای به‌دست‌آوردن آنها بیشتر از پول به مهارت نیاز دارید. افرادی که مهارت‌های ارتباط‌سازی را یاد گرفته‌اند و می‌توانند شبکه‌سازی کنند، سرمایه‌های اجتماعی دارند و می‌توانند از آن برای کسب درآمد هم استفاده کنند.

دارایی‌های معنوی هم مانند دارایی‌های مادی به مدیریت نیاز دارند. وقتی شبکه ارتباطی خود را ساختید، باید از آن حفاظت کنید و برای کسب بیشترین سود از ارتباطات خود تلاش کنید. به یاد داشته باشید روابط وقتی پایدارند که برای هر دو طرف سود داشته باشند.

امیر رهبر، فعال رسانه