پرهیز از خام فروشی و استقرار پیچیدگی اقتصادی: چشم‌انداز علمی-اقتصادی شورای عالی انقلاب فرهنگی

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در سالی که رهبر معظم انقلاب با شعار «سرمایه‌گذاری برای تولید» نامگذاری کرده‌اند، شورای عالی انقلاب فرهنگی با ارائه بسته‌ای جامع از راهبرد‌های علمی، فناورانه و فرهنگی، گام‌های عملیاتی برای تحقق این شعار را طراحی کرده است. دکتر علی باقر طاهری‌نیا، دبیر ستاد علم و فناوری این شورا، در گفت‌وگوی تفصیلی از نقش بی‌بدیل علم و فناوری در جهش تولید، ضرورت فرهنگ‌سازی سرمایه‌گذاری و پیوند اقتصاد با پیچیدگی دانش‌بنیان خبر داد.

سرمایه‌گذاری برای تولید: از واژه به عمل، چشم‌انداز علمی و فرهنگی

سال جدید ۱۴۰۴، که از سوی رهبر معظم انقلاب (دام عزه) با شعار سرمایه‌گذاری برای تولید نامگذاری شده است، تمرکز نظام جمهوری اسلامی ایران بر تحول بنیادین در حوزه‌های اقتصادی، علمی و فرهنگی دوچندان شده است. شورای عالی انقلاب فرهنگی، به عنوان قرارگاه ملی علم و فرهنگ، با درک عمیق از ارتباط تنگاتنگ میان دانش، فناوری و رشد اقتصادی، نقش پیش‌برنده‌ای در تحقق این شعار دارد. در این راستا، ستاد علم و فناوری این شورا با تهیه بسته‌ای از راهبرد‌ها و اقدامات عملیاتی، اقدام به هم‌افزایی ظرفیت‌های علمی و فرهنگی کشور برای شتاب‌بخشی به تولید، ارتقای بهره‌وری و تقویت سرمایه‌های نوین اجتماعی و نمادین کرده است. دکتر علی باقر طاهری‌نیا، دبیر ستاد علم و فناوری در مصاحبه‌ای تفصیلی با پایگاه خبری شورای عالی انقلاب فرهنگی، به تحلیل ابعاد این شعار، ارائه برنامه‌های عملیاتی و چگونگی تبدیل سرمایه‌گذاری‌ها به تحولی پایدار در عرصه تولید پرداخته و رویکرد‌های نوآورانه شورا را در هم‌افزایی علم، فناوری و فرهنگ برای رونق اقتصاد ملی آشکار می‌کند.

سوال: همانطور که می‌دانید، رهبر معظم انقلاب اسلامی سال ۱۴۰۴ را به نام سرمایه‌گذاری برای تولید نامگذاری فرمودند. در همین راستا، شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز به عنوان قرارگاه علم و فرهنگ کشور، چه اقداماتی را در دستور کار قرار داده است؟

دکتر طاهری‌نیا: همانطور که اشاره فرمودید، نامگذاری هوشمندانه سال‌ها توسط رهبر معظم انقلاب همواره راهنمای عمل برای تمامی ارکان کشور بوده است. امسال نیز با تاکید ایشان بر سرمایه‌گذاری برای تولید، شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز بر اساس وظایف و مأموریت‌های خود، به ایفای نقش فعال خواهد پرداخت. پس از آنکه جناب آقای دکتر خسروپناه، دبیر محترم شورا، دستور ارائه برنامه پیشنهادی از سوی ستاد‌های تخصصی را صادر فرمودند، ستاد علم و فناوری نیز با جدیت وارد عمل شد و در جلسه مورخ دوم اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ گزارشی را به محضر ریاست محترم جمهور و اعضای گرامی شورا ارائه نمود.

سوال: بسیار خب. بفرمایید محتوای بسته پیشنهادی ستاد علم و فناوری چگونه تهیه و تدوین شد؟ چه منابعی در این راستا مورد استفاده قرار گرفت؟

دکتر طاهری‌نیا: در تهیه و تدوین این بسته پیشنهادی، ما به سه منبع اصلی توجه ویژه داشتیم. نخست، بیانات و رهنمود‌های ارزشمند رهبر معظم انقلاب پیرامون ابعاد گوناگون شعار سال ۱۴۰۴ بود. خوشبختانه در این زمینه، گزارش‌های تحلیلی، اینفوگرافی‌های مفید و پژوهش‌های ارزشمندی انجام شده است که دبیرخانه ستاد علم و فناوری نیز از آنها بهره برد. دوم، اسناد و مصوبات مرتبط شورای عالی انقلاب فرهنگی بود. از آنجایی که در سال‌های اخیر، تمرکز نامگذاری‌ها بر مسائل اقتصادی و به ویژه موضوع تولید بوده است، مصوبات و اسناد خوبی در شورا به تصویب رسیده که می‌تواند در تحقق حداکثری شعار سال راهگشا باشد. سومین منبع ما، مصاحبه و گفت‌و‌گو با صاحب نظران و متخصصان حوزه‌های مختلف بود. ما تلاش کردیم تا با تبادل نظر با این عزیزان، ابعاد مختلف موضوع را به درستی واکاوی کرده و از دیدگاه‌های آنها در جمع‌بندی و تدوین بسته پیشنهادی استفاده کنیم.

سوال: اشاره کردید به اهمیت سرمایه‌گذاری. اساساً چند نوع سرمایه وجود دارد و این سرمایه‌ها چه نسبتی با شعار سال سرمایه‌گذاری برای تولید دارند؟

دکتر طاهری‌نیا: اگرچه کلیدواژه سرمایه‌گذاری در شعار سال مستقیماً به سرمایه مالی و فیزیکی اشاره دارد، اما واقعیت این است که انواع دیگری از سرمایه نیز وجود دارند که سرمایه‌گذاری در آنها می‌تواند به تحقق شعار سال کمک شایانی بنماید. ما می‌توانیم به سرمایه انسانی، سرمایه مالی، سرمایه فیزیکی، سرمایه نمادین، سرمایه فکری، سرمایه اجتماعی، سرمایه طبیعی و سرمایه فرهنگی اشاره کنیم. برای مثال، سرمایه نمادین از طریق فرهنگ‌سازی و دعوت از عموم مردم می‌تواند نقش مؤثری در تشویق به سرمایه‌گذاری برای تولید ایفا کند. وقتی یک شخصیت مورد اعتماد و محبوب جامعه در این زمینه پیشقدم می‌شود، به فرهنگ‌سازی و همگانی‌سازی این موضوع کمک خواهد کرد.

سوال: در خصوص مفهوم سرمایه، آیا منظور از سرمایه در شعار امسال لزوماً سرمایه‌های کلان است یا سرمایه‌های خرد نیز در این راستا اهمیت دارند؟

دکتر طاهری‌نیا: رهبر معظم انقلاب در تبیین شعار سال به این نکته مهم اشاره فرمودند که منظور از سرمایه لزوماً سرمایه‌های بزرگ نیست، هرچند که سرمایه‌های کلان نقش مهم‌تری دارند. اما سرمایه‌های خرد و کوچک نیز باید در مسیر تولید قرار بگیرند. در واقع، وقتی سرمایه‌گذاری برای تولید به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود، سرمایه‌های کوچک می‌توانند با یکدیگر تجمیع شده و در خدمت تولید قرار گیرند و منشأ اثرات بزرگ شوند. نکته دیگر این است که سرمایه‌گذاری صرفاً مختص افراد خاص، نهادها، دستگاه‌ها یا شرکت‌های بزرگ نیست؛ بلکه گاهی سرمایه‌گذاری می‌تواند در سطح خانواده نیز اتفاق بیفتد. خانواده‌های کوچک با ایجاد کسب‌وکار‌های خانگی و تولیدی می‌توانند نقش مهمی در تحقق شعار سال ایفا کنند.

سوال: با توجه به تأکید جنابعالی بر فرهنگ‌سازی، آیا موضوع سرمایه‌گذاری برای تولید نیازمند فرهنگ‌سازی ویژه‌ای در جامعه است؟

دکتر طاهری‌نیا: دقیقاً همینطور است. اساساً آنچه به عنوان شعار سال از سوی رهبر معظم انقلاب انتخاب می‌شود، بیشتر از آنکه جنبه دستوری یا بخشنامه‌ای داشته باشد، از جنس فرهنگ و باور است. بنابراین، رویکرد فرهنگی، ترویجی و تبیینی نسبت به شعار سال، پیش‌شرط هرگونه اقدام اجرایی است. نخبگان و اهالی علم باید با تبیین دقیق ابعاد مختلف این موضوع، از یک سو تصویر روشنی از اهمیت و ضرورت آن ارائه دهند و از سوی دیگر، ذهن عموم مردم را در این راستا بسیج نمایند. در این صورت، تحقق شعار سال یک پشتوانه مردمی قوی خواهد داشت. در همین راستا، لازم است به جنبه‌های گوناگون موضوع توجه شود؛ از جمله ترویج فضیلت سرمایه‌گذاری برای تولید، ترویج فرهنگ پس‌انداز، معرفی و شناسایی ظرفیت‌های سرمایه‌پذیری و مسائلی از این دست که نیازمند بررسی و دقت نظر بیشتری هستند.

سوال: از منظر مأموریت ستاد علم و فناوری، کدام مسأله برای تحقق شعار سال از اهمیت بیشتری برخوردار است؟

دکتر طاهری‌نیا: مساله اصلی برای ستاد علم و فناوری این است که چگونه می‌توان با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی و فناوری کشور در بخش‌های مختلف، به تحقق شعار سال یعنی سرمایه‌گذاری برای تولید کمک کرد. واضح است که علم و فناوری در این عرصه نقشی بی‌بدیل و به تعبیری پیشران و پیش‌برنده خواهد داشت. هرگاه ظرفیت‌های علمی و فناوری کشور به درستی به خدمت گرفته شوند، روند تحول و پیشرفت تسریع و تسهیل خواهد شد. به عنوان مثال، در امر سرمایه‌گذاری برای تولید، توجه به شاخص پیچیدگی اقتصادی بسیار حائز اهمیت است. با توجه به این شاخص، سهم علم و فناوری در افزایش بهره‌وری و بازدهی سرمایه بیشتر نمایان خواهد شد. به جای خام‌فروشی و فروش ارزان قیمت منابع، می‌توان با استفاده از الگوی پیچیدگی اقتصادی و قرار دادن مواد اولیه در چرخه فرآوری، محصولات متنوع و با ارزش افزوده بالاتری تولید و صادر کرد و به این ترتیب، چرخه اقتصاد کارآمدتر خواهد بود.

سوال: شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال‌های گذشته برای تحقق شعار‌های سال چه اقداماتی انجام داده است؟ آیا تجربیات قبلی شورا در این زمینه وجود دارد؟

دکتر طاهری‌نیا: تجربیات شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که در برخی سال‌ها، مصوبات مهمی متناسب با عنوان شعار سال به تصویب رسیده است. از جمله این مصوبات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: طرح اصلاح الگوی مصرف در خانواده (سال ۱۳۸۸)، راهبرد‌ها و اقدامات فرهنگی حمایت از کالای ایرانی (سال ۱۳۹۷)، سیاست‌ها و برنامه‌های اقدام علمی، فناورانه و فرهنگی جهش تولید (سال ۱۳۹۹)، اهداف و سیاست‌ها و راهبرد‌های تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرینی (سال ۱۴۰۱) و راهبرد‌ها و اقدامات تحقق جهش تولید با مشارکت مردم (سال ۱۴۰۳). این مصوبات نشان‌دهنده توجه و دغدغه شورا در تحقق شعار‌های سال بوده است.

سوال: بسته پیشنهادی ستاد علم و فناوری با کدام یک از تجارب قبلی شورا همراستا است و شامل چه مواردی می‌شود؟

دکتر طاهری‌نیا: ستاد علم و فناوری با در نظر گرفتن مصوبات و اسناد موجود که می‌توانند پشتیبان تحقق شعار سال باشند، بسته پیشنهادی خود را در دو بخش کلی ارائه نمود: راهبرد‌ها و اقدامات، و گفتمان‌سازی و ترویج. بر این اساس، در بخش راهبرد‌ها و اقدامات، ۶ راهبرد و در بخش گفتمان‌سازی، ۲ راهبرد و در مجموع ۲۰ اقدام مشخص را پیشنهاد دادیم. در بخش راهبرد‌ها و اقدامات، مواردی همچون توسعه بازار شرکت‌های دانش‌بنیان، بهبود فضای کسب و کار با تأکید بر شرکت‌های کوچک و متوسط دانش‌بنیان، ساماندهی تأمین مالی توسعه علم و فناوری، اعتمادسازی نسبت به پایداری تصمیمات مؤثر بر تولید، توانمندسازی نیروی انسانی برای نقش‌آفرینی مؤثر در تولید و شفاف‌سازی تنظیم و توسعه بازار کار مورد توجه قرار گرفت. در بخش گفتمان‌سازی نیز، تقویت گفتمان عمومی در جهت سرمایه‌گذاری برای تولید و ترویج سبک زندگی اسلامی ایرانی با هدف رفع موانع فرهنگی و اجتماعی سرمایه‌گذاری برای تولید، به عنوان دو راهبرد اصلی پیشنهاد شدند.

سوال: و در نهایت، پیشنهاد نهایی ستاد علم و فناوری به شورای عالی انقلاب فرهنگی چه بود؟

دکتر طاهری‌نیا: نهایتاً، ما سه پیشنهاد را به اعضای محترم شورا ارائه کردیم که البته این سه پیشنهاد با یکدیگر هم‌افزا هستند و لزوماً به معنای انتخاب یکی از آنها نیست. این پیشنهادات عبارتند از: ایفای نقش تبیینی و تحلیلی از طریق انتشار بیانیه، ایفای نقش انسجام‌بخشی و هماهنگ‌سازی از طریق ارائه توصیه‌های راهبردی، و ایفای نقش پیگیری و نظارت از طریق تصویب راهبرد‌ها و اقدامات.

سوال: پس از ارائه این بسته‌های پیشنهادی، واکنش اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی چه بود؟

دکتر طاهری‌نیا: پس از ارائه گزارش ستاد علم و فناوری و ستاد فرهنگی اجتماعی، اعضای محترم شورا نقطه نظرات و دیدگاه‌های ارزشمند خود را پیرامون ابعاد مختلف موضوع و نحوه اقدام از سوی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و همچنین ضرورت ترویج و تبیین شعار سال ارائه نمودند. ریاست محترم شورای عالی انقلاب فرهنگی، جناب آقای دکتر پزشکیان نیز بر ضرورت استفاده از ظرفیت نظام تعلیم و تربیت در مدارس و دانشگاه‌ها تأکید فرمودند و بیان داشتند که برای گفتمان‌سازی و اصلاح نگرش‌ها باید از مدارس، کتب درسی و برنامه‌های آموزشی مدارس و دانشگاه‌ها آغاز کنیم و دولت نیز به همین دلیل تمرکز ویژه‌ای بر مسائل آموزش و پرورش دارد.

سوال: بسیار سپاسگزاریم از شما دکتر طاهری نیا که با حوصله به ات ما پاسخ دادید و ابعاد مختلف نقش ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی در تحقق شعار سال ۱۴۰۴ را تشریح فرمودید. برای شما و همکارانتان آرزوی موفقیت داریم.

دکتر طاهری‌نیا: خواهش می‌کنم. از شما و همکارانتان نیز سپاسگزارم. امیدواریم با هم‌افزایی و تلاش شاهد تحقق هرچه بیشتر شعار سال و پیشرفت کشور عزیزمان باشیم.