جنگ ایران و اسرائیل؛ چشم‌اندازی از بحران و نقش اندیشکده‌ها

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، نشست «اندیشکده‌ها چه کردند؟» روز یکشنبه 8 تیرماه 1404 با حضور دکتر کیومرث اشتریان، مهندس صابر میرزایی و  ۱۷ اندیشکده و ۴۰ اندیشه‌ورز، برای مرور نقادانه کنش‌گری زیست‌بوم اندیشه‌ورزی کشور در جنگ اخیر در خانه اندیشه‌ورزان برگزار شد

.

واکنش محدود اندیشکده‌ها؛ چرا باید فراتر از امنیت و نظامی‌گری فکر کرد؟

علی حسنی گفت: اندیشکده‌ها باید از رویکرد کلی و صرفاً امنیتی خارج شده و هر کدام در حوزه تخصصی خود واکنش و تحلیل ارائه دهند؛ چرا که جنگ پیامدهای فراگیری در زندگی روزمره مردم و ساختارهای اجتماعی خواهد داشت. به نظر می‌رسد که ادامه این بحران، ضرورت بازنگری در فعالیت‌ها و برنامه‌های اندیشکده‌ای را به شدت افزایش داده است.

ضرورت به‌کارگیری هوش مصنوعی برای تقویت توان نظامی ایران

مهندس صابر میرزایی، استاد اندیشه‌ورزی بر کمبود اطلاعات دقیق و دسترسی به اخبار به‌روز تأکید کرد و معتقد بود اندیشکده‌ها باید بیشتر روی تولید نظریه و پیش‌بینی وقایع تمرکز کنند تا صرفاً واکنش نشان دهند. او همچنین با اشاره به تجارب جهانی، مانند مدرنیزه کردن امنیت در چین با فناوری‌های نوین، بر لزوم به‌کارگیری هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین برای ارتقای توانمندی‌های نظامی و امنیتی ایران تأکید کرد. این رویکرد می‌توانست به ایران کمک کند تا در شرایط جنگی، ضمن شناخت بهتر دوست و دشمن، جایگاه استراتژیک خود را تثبیت کند.
مدیریت دانش و سناریونویسی؛ نقطه عطف تحولات اندیشکده‌ای

دکتر کیومرث اشتریان، استاد دانشگاه با اشاره به نقش کلیدی مدیریت دانش در شرایط بحران گفت:  اکنون زمان برداشت و استفاده از دانش جمع‌آوری شده در گذشته بود، نه تولید دانش جدید. اندیشکده‌ها باید خود را آماده سناریونویسی و ارائه راهکارهای عملیاتی می‌کردند و از حالت منفعلانه و انتظار کشیدن برای ورود بازیگران دیگر به فعالیت‌های اجرایی فاصله می‌گرفتند.

روایت‌سازی جنگ؛ شفافیت کلید آرامش روانی جامعه

امیر مهدی زاده از اندیشکده سامان اشاره کرد که نبود روایت روشن و قابل قبول درباره جنگ باعث سردرگمی و اضطراب در میان مردم شده بود. او نگران بود که استمرار ترورهای هدفمند هسته‌ای به سمت دانشجویان و محققان هسته‌ای کشیده شود که می‌توانست به بی‌ثباتی جامعه دانشگاهی بینجامد. همچنین، نقدی بر عدم شفافیت عملکرد وزارت خارجه و آشفتگی در حکمرانی داشت که باید با اصلاح ساختاری و بهبود روایت‌سازی رفع شود.

عملکرد ناکارآمد؛ غافلگیری تلخ اندیشکده‌ها و نهادهای تصمیم‌ساز
امیرمهدی مناقبی از اندیشکده سرا با نگاه انتقادی به عملکرد کلی اندیشکده‌ها و نهادهای تصمیم‌ساز، آن‌ها را در مواجهه با جنگ ناکارآمد دانست و معتقد بود که هم مسئولین و هم اندیشکده‌ها غافلگیر شده‌اند. او تأکید کرد که باید از این تجربه تلخ درس گرفت و برای سناریوهای آینده برنامه‌ریزی کرد.

الگوگیری از اندیشکده‌های خارجی؛ گامی به سوی نقش‌آفرینی فعال‌تر
محمدرضا حدادی از اندیشکده حکمرانی امیرکبیر نیز به غافلگیری اولیه اشاره کرد اما توان بازیابی را مثبت ارزیابی کرد. به گفته او، اندیشکده‌های آمریکایی و اسرائیلی در ارائه برنامه و سیاست به دولت‌هایشان پیشرو بودند و اندیشکده‌های ایرانی باید نقش فعال‌تر و اجرایی‌تری می‌داشتند. نکته مهم دیگر، توجه به آرایش اقتصادی در شرایط جنگ و ارتقای بهره‌وری بود که باید مورد توجه جدی قرار می‌گرفت.
تاب‌آوری اجتماعی و کمبود تحلیل‌های تخصصی؛ دغدغه بنیاد توسعه فردا
خانم رحمتی از بنیاد توسعه فردا با نگرانی از کمبود تحلیل‌های تخصصی و سناریوهای مقاومتی اجتماعی گفت که برای تاب‌آوری جامعه در شرایط جنگی آمادگی کافی وجود نداشت. او تأکید کرد که دولت بیشتر به خود و بخش دولتی می‌اندیشید و بخش خصوصی و نیازهای روزمره مردم را به اندازه کافی در نظر نمی‌گرفت.

رسانه‌ها و اندیشکده‌ها؛ تقویت پیوند با جامعه برای همبستگی ملی
دکتر شعیب بهمن از موسسه مطالعات جهان معاصر، فعالیت‌های رسانه‌ای و ارتباطی اندیشکده‌ها را مؤثر دانست و پیشنهاد کرد که نقش اندیشکده‌ها در تحولات کشور تقویت شود. انتشار بیانیه‌های تحلیلی و حمایتی و ارائه ارزیابی واقع‌بینانه از جنگ، می‌توانست به افزایش همبستگی ملی کمک کند

.

اهمیت احساس امنیت؛ دشمن چگونه مسائل غیرامنیتی را با ایجاد ناامنی، امنیتی جلوه می‌دهد
حجت میان‌آبادی از اندیشکده رستار با تأکید بر اهمیت امنیت در شرایط جنگی گفت: امنیت دارای دو بعد عینی و ذهنی (احساس امنیت) است که احساس امنیت از بعد عینی اهمیت بیشتری دارد. دشمن در تلاش است با ایجاد حس ناامنی، مسائل غیرامنیتی را امنیتی جلوه دهد و برعکس، مسائل امنیتی واقعی را از منظر عمومی کمرنگ کند. او همچنین به چالش‌های هیدروپلیتیک در جنگ اشاره کرد و گفت: دو سناریوی اصلی شامل حمله نظامی به زیرساخت‌های آبی و مناقشات ناشی از خشکسالی و ناترازی آب، یکی از عوامل ایجاد اغتشاش هستند که دشمن از آن سوءاستفاده می‌کند.

پیچیدگی‌زدایی در تصمیم‌گیری؛ مقابله با بازی‌های اطلاعاتی دشمن
ساسانیان از اندیشکده ابرار معاصر تهران درباره موفقیت سرویس اطلاعاتی اسرائیل در ایران بیان کرد: «تولید پیچیدگی توسط دشمن باعث می‌شود تصمیم‌گیران در تشخیص دوست و دشمن دچار خطا شوند و فرصت‌ها و تهدیدها را با هم اشتباه بگیرند. ما باید توانایی پیچیدگی‌زدایی در نظام تصمیم‌گیری خود را افزایش دهیم.» وی همچنین بر لزوم تدوین پرسشنامه تاب‌آوری برای سنجش وضعیت مردم در شرایط آتش‌بس تأکید کرد

.

تروماهای اجتماعی جنگ و کرونا، آرامش جامعه را تهدید و نرخ خودکشی را افزایش می‌دهد
مجتبی معصوم‌بیگی از اندیشکده تحیت به تأثیر تروماهای اجتماعی در بحران‌ها پرداخت و گفت:  تروماهای ناشی از جنگ و بحران‌ها مانند کرونا، می‌تواند حس آرامش اجتماعی را کاهش دهد و باعث افزایش نرخ خودکشی شود.

توجه ویژه به نیروی انتظامی در دوران جنگ
محسن جعفری از اندیشکده پایا با اشاره به مسائل مربوط به اتباع خارجی و نقش نیروی انتظامی اظهار کرد: باید در این شرایط توجه ویژه‌ای به نیروی انتظامی داشت تا بتواند نقش مؤثری در حفظ امنیت اجتماعی ایفا کند و طعم شیرینی پیروزی را تجربه کند.

آینده‌نگری ناکافی و نبود نقشه راه حکمرانی جنگ؛ چالش‌های جدی اندیشکده‌ها
مجتبی فرهنگ از اندیشکده حکمرانی فرهنگ به نقد عملکرد اندیشکده‌ها در حوزه جنگ پرداخت و تأکید کرد: عدم آینده‌نگری و استفاده ناکافی از ظرفیت‌های مردمی و فقدان نقشه راه حکمرانی جنگ از آسیب‌های جدی اندیشکده‌ها است. همچنین نیاز به فناوری تولید محتوای سریع، روایت‌سازی و معنابخشی به جنگ احساس می‌شود.

مشارکت نوجوانان نخبه در جنگ
علی اکبر از مرکز حرکت پیشنهاد داد که شبکه‌ای از دانش‌آموزان نخبه (سمپادی‌ها) به عنوان کنشگران فعال در عرصه جنگ درگیر شوند.

ضرورت روایت منسجم جنگ و مقابله با ترس و اختلاف
حجت صیادی از اندیشکده شرح بر اهمیت مقاومت اجتماعی و پیشگیری تأکید کرد و گفت: باید فضاهای اجتماعی آینده و استراتژی‌های مقابله با ترس، اختلاف و مسائل معیشتی را ترسیم کنیم و روایت منسجم از جنگ شکل دهیم

.

تاب‌آوری اجتماعی و روایت منسجم جنگ ۱۲ روزه؛ ضرورت امروز
سجاد سجادی از اندیشکده حکمرانی مشارکتی بر ضرورت توجه به تاب‌آوری اجتماعی و برنامه‌ریزی برای نقش‌آفرینی گروه‌های اجتماعی در تحولات جامعه مدنی تأکید کرد و خواستار تدوین روایت منسجم از جنگ ۱۲ روزه شد.

مدیریت زنجیره تامین دارو در شرایط قطعی اینترنت
خانم ساسانی از اندیشکده نحب به چالش‌های تامین دارو در شرایط جنگ و قطعی اینترنت پرداخت و گفت: «سامانه تیتک پایش زنجیره تامین دارو را انجام می‌دهد اما به اینترنت وابسته است. پروتکلی برای مدیریت داروخانه‌ها در شرایط قطعی اینترنت تدوین شده که به سازمان غذا و دارو تحویل داده شد و به عنوان درس‌آموخته باقی مانده است.«