عدالت فقط با صلح پایدار ممکن است/ پشت پرده خلع سلاح نمادین پ. ک. ک

 به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو، در تاریخ ۱۱ ژوئیه ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۲۵ صبح، مراسمی در نزدیکی شهر سلیمانیه در اقلیم کردستان عراق برگزار شد که طی آن ۳۰ نفر از شبه‌نظامیان حزب کارگران کردستان (پ. ک. ک) به‌صورت نمادین سلاح‌های خود را سوزاندند. این رویداد که از سوی رسانه‌های همسو با پ. ک. ک به‌عنوان گامی تاریخی به سوی صلح توصیف شده، با حضور نمایندگان احزاب سیاسی، سازمان‌های مدنی و روزنامه‌نگاران برگزار شد و ظاهراً در پاسخ به فراخوان عبدالله اوجالان، رهبر زندانی این گروه، برای حل مسئله کرد‌ها از طریق راهکار‌های دموکراتیک صورت گرفت.

با این حال، بررسی این رویداد با نگاهی انسانی، واقع گرایانه و مبتنی بر اصول حقوق بشر بین‌المللی و حقوق بشردوستانه، نگرانی‌های جدی در مورد صداقت، دامنه و پیامد‌های این اقدام نمادین، به‌ویژه با توجه به سابقه طولانی خشونت و نقض حقوق بشر توسط پ. ک. ک، مطرح می‌کند.

پ. ک. ک که در سال ۱۹۷۸ تأسیس شد، طی دهه‌ها مبارزه مسلحانه علیه ترکیه، مسئول مرگ بیش از ۴۰،۰۰۰ نفر، از جمله غیرنظامیان، نیرو‌های امنیتی و شبه‌نظامیان بوده است. اگرچه ریشه‌های این گروه به مقاومت در برابر سیاست‌های پان‌ترکیستی و همسان‌سازی دولت ترکیه بازمی‌گردد، اما روش‌های آن از سوی ناظران بی‌طرف و سازمان‌های حقوق بشری مورد انتقاد شدید قرار گرفته است.

دید‌بان حقوق بشر کردستان ایران (IKHRW) موارد نقض جدی حقوق بشر توسط پ. ک. ک را مستند کرده است، از جمله استخدام و ناپدید شدن حدود ۷۰۰ کودک کرد ایرانی که به‌عنوان کودک‌‎سرباز در پ. ک. ک و شاخه‌های وابسته به آن، مانند پژاک (حزب حیات آزاد کردستان)، به‌کار گرفته شده‌اند. این اقدامات طبق ماده ۸ (۲) (b) (xxvi) اساسنامه رم دیوان کیفری بین‌المللی، که استخدام یا به‌کارگیری کودکان زیر ۱۵ سال در گروه‌های مسلح را ممنوع کرده، مصداق جنایت جنگی است.

علاوه بر این، گزارش‌های دید‌بان حقوق بشر کردستان ایران IKHRW از ناپدید شدن زنان و دختران در کمپ‌های پ. ک. ک، شرایط غیرانسانی تحمیل‌شده بر اعضای این گروه و انتقال برخی از این افراد به شاخه‌های اقماری مانند پژاک یا ی. پ. گ (یگان‌های مدافع خلق در سوریه) حکایت دارد. این اقدامات نقض آشکار کنوانسیون ژنو و پروتکل‌های الحاقی آن است که حفاظت از غیرنظامیان و افراد غیرمسلح در درگیری‌های مسلحانه را الزامی می‌کند. پرسش اساسی این است: آیا سوزاندن چند سلاح به‌صورت نمادین می‌تواند پرونده سیاه این جنایات را ببندد؟

رسانه‌های همسو با پ. ک. ک، رادیو بین‌المللی فرانسه، لوموند، الجزیره و نیویورک‌تایمز، این مراسم را به‌عنوان گامی تاریخی در راستای صلح و دموکراسی ستوده‌اند و بر نقش محوری عبدالله اوجالان در این روند تأکید کرده‌اند. بیانیه گروه صلح و جامعه دموکراتیک، که در این مراسم قرائت شد، از عزم این گروه برای کنار گذاشتن مبارزه مسلحانه و پیشبرد اهداف دموکراتیک سخن می‌گوید. اما این روایت خوش‌بینانه با واقعیات تاریخی و شواهد موجود همخوانی ندارد.

اولاً، پ. ک. ک سابقه‌ای طولانی در استفاده از اقدامات نمادین برای جلب توجه بین‌المللی و مشروعیت‌بخشی به فعالیت‌های خود دارد، بدون آنکه تعهد واقعی به پایان خشونت نشان دهد. به‌عنوان مثال، آتش‌بس‌های اعلام‌شده در گذشته اغلب نقض شده و به ازسرگیری درگیری‌ها منجر شده است.

ثانیاً، این مراسم به‌تنهایی نمی‌تواند مسئولیت جنایات گذشته، از جمله قتل حدود ۸۳۰ غیرنظامی توسط پژاک (شاخه ایرانی پ. ک. ک) و ربودن صد‌ها کودک و نوجوان کرد ایرانی را پاک کند. طبق اصول بن‌بست در مورد جبران خسارت برای قربانیان نقض فاحش حقوق بشر (مصوب مجمع عمومی سازمان ملل، ۲۰۰۵)، قربانیان جنایات جنگی و نقض حقوق بشر حق دارند که جبران خسارت، عدالت و حقیقت را دریافت کنند. سوزاندن نمادین سلاح‌ها بدون پاسخگویی سران پ. ک. ک، به‌ویژه عبدالله اوجالان، به این جنایات، نمی‌تواند این الزامات را برآورده کند.

یکی از ابهامات کلیدی این رویداد، وضعیت شاخه‌های اقماری پ. ک. ک، به‌ویژه پژاک، است. شواهد نشان می‌دهد که پژاک از نظر سازمانی و عملیاتی کاملاً تحت کنترل پ. ک. ک است. به‌عنوان مثال، رهبر فعلی پژاک، امیر کریمی، بیش از یک دهه در ی. پ. گ، شاخه سوری پ. ک. ک، فعالیت داشته و با دستور شورای رهبری پ. ک. ک به رهبری پژاک منصوب شده است.

این وابستگی ساختاری نشان می‌دهد که هرگونه خلع سلاح یا تغییر رویکرد پ. ک. ک باید شامل شاخه‌های اقماری آن نیز باشد. با این حال، بیانیه‌های ارائه‌شده در مراسم هیچ اشاره‌ای به آینده پژاک نکرده و این ابهام را تقویت می‌کند که آیا این گروه‌ها نیز خشونت را کنار خواهند گذاشت یا خیر.

طبق گزارش‌های دید‌بان حقوق بشر کردستان ایران IKHRW، پژاک مسئول ترور صد‌ها غیرنظامی و به‌کارگیری کودکان به‌عنوان سرباز بوده است. این اقدامات نقض کنوانسیون حقوق کودک (ماده ۳۸) و پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک در مورد مشارکت کودکان در درگیری‌های مسلحانه است. بدون شفافیت در مورد آینده این شاخه‌ها، ادعای پایان خشونت پ. ک. ک قابل‌باور نیست.

عدالت انتقالی و پاسخگویی برای جنایات جنگی و نقض حقوق بشر، اصل بنیادین حقوق بین‌الملل است. نمونه‌هایی مانند محاکمه رادوان کاراجیچ، رهبر صرب بوسنی، در دیوان کیفری بین‌المللی یوگسلاوی سابق، نشان‌دهنده اهمیت محاکمه سران گروه‌های مسئول جنایات جنگی است.

کاراجیچ به اتهام نسل‌کشی و جنایات علیه بشریت به حبس ابد محکوم شد. در مورد پ. ک. ک، هیچ نشانه‌ای از آمادگی سران این گروه، از جمله اوجالان و سران پژاک برای پذیرش مسئولیت جنایات وجود ندارد. این در حالی است که اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده ۸) و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ماده ۲) بر حق قربانیان برای جبران خسارت و دسترسی به عدالت تأکید دارند.

اظهارات سیاستمدارانی مانند بافل طالبانی، رئیس اتحادیه میهنی کردستان، و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، که این مراسم را گامی به سوی صلح خوانده‌اند، ممکن است بیشتر به انگیزه‌های سیاسی، مانند کاهش تنش‌های منطقه‌ای یا کسب اعتبار بین‌المللی، مرتبط باشد تا تعهد واقعی به عدالت. اوزگور اوزل، رهبر حزب جمهوری خلق ترکیه، به‌درستی اشاره کرده که صلح پایدار تنها با دموکراسی و عدالت قابل‌دستیابی است، اما بدون محاکمه عاملان جنایات، این هدف دست‌نیافتنی باقی خواهد ماند.

مراسم خلع سلاح نمادین پ. ک. ک در ۱۱ ژوئیه ۲۰۲۵، با وجود پوشش گسترده رسانه‌ای و استقبال برخی سیاستمداران، نمی‌تواند سابقه تاریک این گروه در نقض حقوق بشر را پاک کند. ناپدید شدن صد‌ها کودک، قتل غیرنظامیان، و شرایط غیرانسانی در کمپ‌های پ. ک. ک و شاخه‌های اقماری آن، مانند پژاک، نیازمند پاسخگویی و محاکمه عاملان است.

جامعه جهانی، دولت‌های ترکیه، عراق، اقلیم کردستان و به‌ویژه ایران باید با تکیه بر اصول حقوق بشر و حقوق بین‌الملل، از جمله کنوانسیون‌های ژنو، اساسنامه رم و اصول بن‌بست، برای پایان دادن به خشونت و جبران خسارت قربانیان اقدام کنند. بدون این اقدامات، این مراسم چیزی بیش از یک نمایش سیاسی برای مشروعیت‌بخشی به پ. ک. ک نخواهد بود، و عدالت برای قربانیان همچنان دور از دسترس باقی خواهد ماند.

زانا صادقی
فعال حقوق بشر و کارشناس حقوق بین الملل