اولین نیروگاه هسته‌ای ترکیه، در مراحل نهایی ساخت قرار دارد/ وقتی ترک ها برای به دست آوردن دانش هسته ای دست به دامن روس ها شدند
به گزارش خبرنگار دانش و فناوری گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در ساحل مدیترانه‌ای ترکیه، جایی که تاریخ و آینده در هم تنیده‌اند، یک غول مهندسی مدرن در آستانه بیداری است. نیروگاه هسته‌ای آق قویو، اولین و بزرگترین پروژه هسته‌ای این کشور، با پشت سر گذاشتن مراحل نهایی ساخت، آماده می‌شود تا فصلی نوین را در تاریخ صنعتی و استراتژیک ترکیه رقم بزند. این پروژه عظیم که با نزدیک شدن به لحظه اتصال اولین واحد آن به شبکه برق در سال ۲۰۲۵، شمارش معکوس خود را آغاز کرده، نه تنها پاسخی به عطش روزافزون ترکیه برای انرژی است، بلکه نمادی از یک تغییر پارادایم جهانی است: آینده انرژی، در گروی پذیرش قدرت اتم است.
چشم‌انداز هسته‌ای ترکیه: ضرورتی برای امنیت و توسعه پایدار
برای دهه‌ها، اقتصاد پویای ترکیه زیر سایه سنگین وابستگی به واردات انرژی قرار داشت. بیش از ۷۰ درصد از سبد انرژی این کشور با نفت و گاز وارداتی پر می‌شد که این امر، اقتصاد آن را در برابر نوسانات قیمت‌های جهانی و فشارهای ژئوپلیتیکی آسیب‌پذیر می‌ساخت. در این میان، تعهد ترکیه به اهداف بلندپروازانه توسعه پایدار، از جمله رسیدن به «کربن خنثی» تا سال ۲۰۵۳، نیاز به یک منبع انرژی پاک، پایدار و قدرتمند را بیش از پیش آشکار کرد.
انرژی هسته‌ای به عنوان تنها منبعی که می‌تواند به طور همزمان سه هدف امنیت انرژی، ثبات اقتصادی و حفاظت از محیط زیست را تأمین کند، به عنوان راه‌حل استراتژیک آنکارا انتخاب شد. نیروگاه ۴۸۰۰ مگاواتی آق قویو پس از بهره‌برداری کامل، به تنهایی حدود ۱۰ درصد از برق کشور را تأمین خواهد کرد. این حجم از تولید برق پاک، معادل حذف سالانه میلیون‌ها تن گاز گلخانه‌ای و کاهش چشمگیر وابستگی به واردات گاز طبیعی است و ترکیه را در مسیر استقلال انرژی و رهبری منطقه‌ای در فناوری‌های سبز قرار می‌دهد.
همکاری راهبردی یا وابستگی استراتژیک؟ مدل منحصربه‌فرد آق قویو
مسیر ترکیه برای ورود به باشگاه هسته‌ای، از طریق یک مدل همکاری منحصربه‌فرد و بی‌سابقه با غول انرژی هسته‌ای روسیه، «روس‌اتم»، هموار شد. این پروژه بر اساس مدل «ساخت-مالکیت-بهره‌برداری» (Build-Own-Operate) اجرا می‌شود که یک راه‌حل «کلید در دست» برای ترکیه بود. در این چارچوب، روسیه نه تنها مسئولیت کامل ساخت و تأمین مالی پروژه ۲۰ میلیارد دلاری را بر عهده گرفت، بلکه مالکیت عمده و مدیریت عملیاتی نیروگاه را برای تمام طول عمر ۶۰ ساله آن در اختیار خواهد داشت.
این مدل، ترکیه را از بار سنگین تأمین مالی اولیه و چالش‌های پیچیده ساخت یک پروژه هسته‌ای از صفر رها کرد و مسیر دستیابی به برق اتمی را به شدت تسریع بخشید. با این حال، این سرعت و سهولت، بهای خود را دارد: وابستگی عمیق و چندلایه به روسیه.
این وابستگی در سه حوزه کلیدی تعریف می‌شود:
1. وابستگی فنی و عملیاتی: روسیه کنترل کامل بر راهبری و نگهداری نیروگاه را در دست دارد.
2. وابستگی در تأمین سوخت: چرخه سوخت هسته‌ای، از تأمین اورانیوم غنی‌شده تا تولید میله‌های سوخت، به طور انحصاری توسط روس‌اتم مدیریت می‌شود.
3. وابستگی در مدیریت پسماند: مسئولیت مدیریت نهایی پسماندهای هسته‌ای که یکی از پیچیده‌ترین جنبه‌های فناوری اتمی است، بر عهده طرف روسی خواهد بود.
این ساختار، یک رابطه راهبردی عمیق میان آنکارا و مسکو ایجاد کرده که در آن، امنیت بخشی از انرژی ترکیه با منافع استراتژیک روسیه گره خورده است. این مدل، گرچه یک انتخاب عمل‌گرایانه برای ترکیه بود، اما ریسک‌های بلندمدت خود را نیز به همراه دارد و سوالاتی را در مورد میزان استقلال ترکیه در سیاست‌گذاری انرژی آینده‌اش مطرح میکند.
نگاهی عمیق به قلب فنی آق قویو: اوج ایمنی در نسل +III
در قلب نیروگاه آق قویو، چهار راکتور پیشرفته VVER-1200 قرار دارند که نماینده آخرین نسل از فناوری راکتورهای آب-تحت-فشار، موسوم به نسل +III هستند. این نسل، با درس‌آموزی از حوادث گذشته و با تمرکز بر ایمنی حداکثری، طراحی شده است.
ویژگی‌های برجسته فنی این راکتورها که آن‌ها را در زمره ایمن‌ترین‌های جهان قرار می‌دهد، عبارتند از:
سیستم‌های ایمنی غیرفعال (Passive Safety Systems): مهم‌ترین نوآوری این نسل، اتکای آن به سیستم‌های ایمنی است که برای فعال شدن به برق یا دخالت انسان نیازی ندارند. این سامانه‌ها با استفاده از نیروهای طبیعی مانند گرانش (برای پایین آمدن میله‌های کنترلی)، اختلاف فشار و جریان همرفتی طبیعی، حتی در سناریوی قطعی کامل برق، فرایند خنک‌سازی قلب راکتور را تضمین می‌کنند و از وقوع حادثه جلوگیری می‌نمایند.
پوسته محافظ دو لایه تقویت‌شده: یک گنبد داخلی فولادی که کاملاً نفوذناپذیر است و یک گنبد خارجی از بتن مسلح با مقاومت بسیار بالا، از قلب راکتور در برابر شدیدترین ضربات خارجی (مانند سقوط هواپیمای غول‌پیکر) و حوادث داخلی محافظت می‌کنند.
چاله مذاب (Core Catcher): این سامانه که یک نوآوری کلیدی پسا-فوکوشیما است، به عنوان آخرین لایه دفاعی عمل میکند. در بدترین سناریوی قابل تصور یعنی ذوب شدن قلب راکتور، این سازه عظیم مواد مذاب رادیواکتیو را در خود مهار کرده، آن‌ها را خنک میکند و از هرگونه نشت به محیط زیست جلوگیری می‌نماید. این ویژگی عملاً احتمال وقوع یک فاجعه زیست‌محیطی را به صفر نزدیک میکند.
این ترکیب از سیستم‌های فعال و غیرفعال، افزونگی در تجهیزات ایمنی و طراحی مقاوم، تضمین میکند که نیروگاه آق قویو با بالاترین استانداردهای جهانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطابقت داشته باشد.
آینده از آنِ اتم است/ نگاهی به سیاست گذاری هسته ای ترک ها
تصمیم ترکیه برای ساخت نیروگاه آق قویو، فراتر از یک پروژه ملی، همسویی با یک رنسانس جهانی هسته‌ای است. در عصری که بحران اقلیمی به یک تهدید وجودی تبدیل شده و محدودیت‌های منابع تجدیدپذیر مانند باد و خورشید (به دلیل ماهیت متناوب آن‌ها) آشکار گشته، جهان بار دیگر به انرژی هسته‌ای به عنوان ستون فقرات تولید برق پاک و پایدار روی آورده است.
انرژی هسته‌ای تنها منبعی است که می‌تواند بار پایه (Baseload) شبکه برق را با ضریب اطمینان بالای ۹۰ درصد، بدون انتشار کربن و در مقیاسی وسیع تأمین کند. از ایالات متحده و فرانسه گرفته تا چین و هند، قدرت‌های بزرگ اقتصادی در حال ساخت نیروگاه‌های جدید و توسعه راکتورهای کوچک ماژولار (SMRs) هستند.
انرژی هسته ای کلید طلایی آینده جهان است و اهمیت استراتژیک برای کشور ها ایفا میکند. ورود ترکیه به این عرصه، یک سرمایه‌گذاری هوشمندانه برای آینده است. این کشور با توسعه فناوری هسته‌ای، نه تنها امنیت انرژی خود را برای دهه‌های آینده تضمین میکند، بلکه خود را به عنوان یک بازیگر کلیدی در گذار جهانی به سوی انرژی‌های پاک معرفی می‌نماید. پروژه آق قویو، با تمام پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی‌اش، در نهایت گام بلند ترک ها در مسیرتوسعه صنعتی و کشوری است؛