دولت مهرورزی؛ آغاز پیشرفت از پایین و اجرای عدالت از بالای جامعه

گروه اقتصادی «خبرگزاری دانشجو»؛ حمایت از محرومین و دولت مهرورزی. این دو جمله کوتاه مهمترین هدف احمدی نژاد در سال 84 بود. دولت اصلاحات با نتایجی غیر قابل قبول در حوزه اقتصادی برای مردم محروم و مستضعف به پایان رسیده بود. فاصله طبقاتی در سال 76 که یکی از دلایل مهم رای مردم به دولت اصلاحات بود افزایش یافته بود. سیاست اقتصادی همان سیاست دوران سازندگی بود تنها اجرا کنندگان آن تغییر کرده بودند.

دیگر مستضعفین ولی نعمت مسئولین نبودند اگر چه امام (ره) همواره بر آن تاکید داشت. دوران سازندگی و اصلاحات آنچنان از این مفهوم دور شده بود که انگار از ابتدا چنین بخشی از جامعه وجود ندارند.

مردمی که تشنه عدالت بودند و گمان می کردند که انقلاب نتوانسته است آنچنان که باید برایشان تغییری ایجاد کند به دنبال شخصی بودند که این مفاهیم را برای آنها زنده کند.

احمدی نژاد باشعارهای از جنس مردم مستضعف آمد. مهروزی، عدالت اجتماعی، مبارزه با مفاسد اقتصادی. تمام حرف او همان حرف هایی بود که در دل مردم وجود داشت.

دولت مهرورزی با رویکرد عدالت روی کار آمد. عدالت همان معنایی است که امام دغدغه آن را داشت، یعنی رسیدگی و بهبود حال مستضعفان. عدالتی که سال های سال از آن خبری نبود.

دولت با پشتوانه بزرگ مردمی آغاز به کار کرد. این دولت به دنبال راه هایی برای تسهیم درآمدهایی بود که به همه تعلق داشت.

دو دوره ریاست جمهوری دولت مهرورزی بر کشور در حال اتمام است. حال به تشریح اقدامات این دولت در 8 سال فعالیت آن در ارتباط با مستضعفان و محرومان جامعه می پردازیم.

در ابتدا باید به این نکته اشاره کرد که محبوبیت بالای رئیس جمهور در بین اقشار ضعیف و مستضعف در دو دولت نهم و دهم نشان از عملکرد مناسب این دولت در یاری رساندن به محرومان مستضعفان دارد.

این دولت با هدف رفع فاصله طبقاتی و مبارزه با فساد اقتصادی روی کار آمد. در این زمینه نیز اقداماتی را شروع کرد اگر چه در بخش مبارزه با مفاسد اقتصادی نتوانست به آنچه گفته بود عمل کند اما برآیند کار او در این زمینه نشان از موفقیت نسبی وی دارد.

اجرای طرح بزرگ مسکن مهر یکی دیگر از اقدامات دولت مهرورزی در زمینه اقتصادی بود. طرحی که در آن مردم با مبلغی اندک توانستاند صاحبخانه شوند. این طرح نمود بیشتری در شهرهای کوچک و دور افتاده داشت. اگر چه خرید مسکن برای جوان ها و مردم دیگر به آرزو تبدیل شده بود اما با شروع به کار طرح مسکن مهر و مسکن روستایی علاوه بر مقاوم شدن منازل بسیاری از مردم نیز صاحبخانه شدند.

اجرای طرح بزرگ هدفمندی یارانه ها از دیگر اقدامات دولت مهرورز بود. طرحی که در دولت های قبلی مغفول مانده بود که نه فقط از آن غفلت شده بود، بلکه کسی توان و شهامت  اجرای آن را نداشت.

سهمیه بندی کردن بنزین و گازوئیل از دیگر اقدامات دولت نهم و دهم بود. طرحی که اگر اجرایی نمی شد اکنون بخش اعظمی از  نفت تولیدی کشور برای تبدیل آن به بنزین به پالایشگاه های کشور فرستاده می شد. اختصاص سالانه میلیاردها تومان یارانه بنزین برای بخش از جامعه که دارای خودرو هستند سبب شده بود نوعی ناعدالتی اقتصادی به وجود بیاید که بعد از هدفمندی و افزایش قیمت حامل های انرژی تا حدود زیادی رفع شد.

دولت نهم در زمینه کاهش سود بانکی نیز تلاش فراوانی کرد. به شدت با سود بانکی مخالف بود و وعده داد سود بانکی را یک رقمی کند و به 12 درصد می رساند. سال ها نیز 12 درصد بود، اما در نهایت با مخالفت مجلس و بانک ها افزایش یافت.

بحث سهام عدالت نیز که در حقیقت اقشار مستضعف جامعه را سهامدار کارخانجات کرد در دولت نهم عملی شد. برای مردم مانند آرزو بود که بتوانند سهامدار یک کارخانه یا شرکت شوند، اما این طرح نیز از سوی دولت نهم اجرایی شد اگر چه هنوز تا اجرای کامل فاصله زیادی باقیست.

سفرهای استانی و توجه به این نکته امام راحل که همواره می گفتند مسئولین باید در میان مردم باشند نیز از سوی دولت نهم و دهم به طور فزاینده ای افزایش یافت.اجرای طرح ها اقتصادی و غیر اقتصادی در حین این سفرها توانست فرصت های برابری را در اختیار شهرهای دور از پایتخت قرار دهد.

 در بحث کاهش فاصله طبقاتی و کاهش ضریب جینی نیز در این دو دولت آمارهای قابل ذکری وجود دارد. طبق آمارهای مرکز آمار ایران با اجرای هدفمندی یارانه ها و پرداخت یارانه نقدی به مردم ضریب جینی که شاخص اندازه گیری اختلاف طبقاتی و درآمدی است بهبود یافته و این ضریب در کل کشور به 37 صدم واحد، در مناطق شهری به 356 هزارم واحد و در مناطق روستایی به 339 هزارم از واحد رسیده است.

تمامی این آمارها در نهایت گویای این مطلب است که وضعیت محرومین و مستضعفین در دوره ریاست جمهور احمدی نژاد بهبود یافته است. با اجرای هدفمندی یارانه ها متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهری از سال 89 تا 90 با شیب تندتری افزایش یافته و این میانگین برای خانوار شهری در سال 130 میلیون ریال و در مناطق روستایی 79 میلیون ریال رسیده است.

آنچه به شکل مختصر بیان شد، درباره تسهیم فرصت ها و درآمدها بود. اگر چه برخی به نحوه اجرای طرح هدفمندی یارانه ها و مسکن مهر انتقاد دارند اما به کلیت اجرای آن واقفند.

در دوره دوم ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد در بعد اقتصادی منتقدان انتقادهای بیشتری به وی وارد کرده اند. سهام عدالت به یکباره ناپدید شد. قیمت ها افزایش یافت، دعوای دولت و مجلس امری عادی گشت. و در این میان این قشر مستضعف بود که بیشترین خسارت را دید.

تمایل بیشتر رئیس جمهور به سیاست در این دوره و تغییر هدف او از کمک رسانی به محرومین به تبلیغات و حاشیه ها سبب شد منتقدان به او ایراد وارد کنند. اگر چه طرح مسکن مهر و مسکن روستایی نیز در این دوره ادامه یافت اما سیاست های اقتصادی گاه نادرست سبب گشت موج نارضایتی از عملکرد اقتصادی دولت دهم افزایش یابد.

 اجرای هدفمندی یارنه ها و پرداخت مبلغ مشخصی پول نقد به دهک های جامعه نیز در دوره دوم ریاست جمهوری احمدی نژاد انجام شد. اجرای این طرح مورد قبول اکثریت جامعه و کارشناسان بود. اما در نحوه اجرا و شیوه آن اختلاف نظر وجود داشت. برخی پرداخت پول نقد را از یک سو سبب افزایش نقدینگی می دانستند که در بلندمدت اثرات منفی آن بر تمامی دهک ها نمایان می شود و از سوی دیگر عادت کردن مردم به این دریافتی را برای اینده مضر می دانند.

اما گویا رئیس دولت پذیرای هیچ انتقادی نبود. هفمندی سال سوم خود را آغاز کرد اما به باور بیشتر کارشناسان تنهاهدفی که در این طرح برآورده شد پرداخت نقدی پول به مردم بود. چرا که تولید در وضعیت خوبی به سر نمی برد. بنگاه های اقتصادی با کمبود نقدینگی مواجهند و مشکلات بخش تولید سبب افزایش قیمت کالاها نیز شده است. تورم بالای 40 درصدی در بخش خوراکی ها و تورم کلی بالای 30 درصدی حکایت از اجرای ناقص این طرح دارد.

اگر چه اجرای طرح هدفمندی یارانه ها با شدت گرفتن تحریم های غرب همزمان گشت و این همزمانی بر چگونگی اجرای آن تاثیر گذار شد اما به باور کارشناسان اتخاذ یک مدیریت صحیح می توانست این تحریم ها را کم اثر و یا حتی بی اثر کند.

در مجموع و در بعد اقتصادی می توان در مورد دولت های نهم و دهم چنین نوشت. هدف دولت مهرورزی «پیشرفت اقتصادی، فقرزدایی، عدالت اقتصادی» بود. که در آن فقرزدایی، بنیادی‌ترین تلاش برای ایجاد عدالت اقتصادی و اجتماعی و در نهایت پیشرفت اقتصادی است.
 

در نهایت اینکه دولت مهرورزی عدالت اقتصادی را از بالا به پایین (قشر ثروتمند به فقیر)جامعه آغاز کرد و پیشرفت را از مناطق محروم و یا از پایین به بالا پیگیری کرد. به این معنا که با اجرای هدفمندی، حذف تدریجی یارانه سوخت اللخصوص بنزین و... به دنبال اجرای عدالت اقتصادی از طبقات بالای جامعه به پایین وبود و از سوی دیگر با اجرای طرح های اقتصادی در سطح شهرهای کوچک، مسکن مهر روستایی، افتتاح کارخانه ها و بنگاهی اقتصادی در مناطق دورافتاده و ... به دبنال اجرای پیشرفت اقتصادی از پایین به بالای جامعه (از حاشیه به مرکز) بود.

 روشی که در دولت های قبلی بالعکس انجام شده بود که در نهایت به شکل گیری اقلیتی ثروتمند و مرفه انجامید.