مراسم نقاره نوازی در حرم حضرت امام رضا (ع) برگزار شد

به گزارش خبرنگار خبرنگار «خبرگزاری دانشجو» از مشهد، مراسم نقاره نوازی صبح امروز در صحن آزادی حرم مطهر رضوی برگزار شد.

در مقاله ای به قلم شریعت زاده در سال  1354 این چنین آمده است: نقاره زنی که رسمی محترم است یک نوع ستایش انسان از خدا را باز گو می کند. نقاره خانه در گذشته وسیله مناسبی برای اطلاع مردم بوده  است که در چند موقع دروازه شهر باز و بسته می شد.  

نقاره خانه مشهد در ضمن مبین شکوه و جلال دربار قدس رضوی است. در واقع می توان گفت که نقاره خانه نشانی از اعتبار و اقتدار امام رضاست. شاید به همین مناسبت باشد که در گذشته به کارکنان نقاره خانه «عمله جات شکوه » می گفتند و هنوز هم نام خانوادگی اکثر آنان شکوهی است.

محمد علی باشی شکوهی، حسین اقدام شکوهی، عبدالله شکوهی، رضا قشنگ ساز، مهدی اجزاء شکوهی، غلامرضا سرنوازی، عباس باشی شکوهی و احمد اقوام شکوهی در دوران حاضر بر اساس یک سنت معمول از زمان صفویه به جا مانده است.

در بارگاه منور رضوی روزی دو نوبت و هر نوبت تقریباً بیست دقیقه نقاره نواخته می‌شودکه به آن خدمت معمولی می گویند. یک ربع مانده به غروب و یک ربع مانده به طلوع آفتاب  منظور از نواختن در آن دو موقع اعلام آخر وقت نماز است.

یعنی به مومنان و زائران هشدار داده می شود که پس از پایان نقاره زنی نماز قضا می گردد. ولی در ماههای محرم و صفر و روزهای سوگواری نقاره مطلقاً نواخته نمی شود.

در اعیاد جشن های مذهبی

در ولادت نبی اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) نیز نقاره عید نواخته می شود. در ماه رمضان نقاره خانه دو نوبت در سحر و یک نوبت در غروب به صدا در می آید. نقاره سحر که به آن « طبل سحری » می گویند یکبارحدود دو ساعت و نیم مانده به اذان صبح  و بار دیگر یک ربع مانده به طلوع آفتاب نواخته می شود و نقاره غروب را که به آن « نقاره افطار »می گویند. یک ربع مانده به غروب آفتاب به مدت نیم ساعت می‌نوازند.

در عید نوروز هنگام تحــــویل خورشید به برج فروردین نقاره می‌زنند و این نقاره کوبی را اصطــــلاحاً «نقاره عید» می‌گویند. در هنگام وقوع معجزه و فرا رسیدن زمان خاص نیز نوازندگان نقاره می‌نوازند . چون نقاره زنی در این موارد نا بهنگام محسوب می شود مردم متوجه مسئله می شوند، این اتفاق می‌تواند در هر لحظه ای از شب و روز صورت پذیرد.

در روزهایی که درآستان قدس سلام خاصی برگزارمی گردد یعنی زمانی  که از شمایل حضرت علی (ع) و حضرت رضا (ع) پرده برداری می کنند نیز نقاره سلام به مدت  نیم ساعت نواخته می‌شود.

وسایل نقاره خانه و تعداد نوازندگان ادوات

کرنا؛ جنس آلیاژ آن مس زرد، بدون سوراخ، دارای زنبورک داخل لوله  اول است و تعداد کرنا زن ها پنج نفر است که هدایت کننده  آنان را سرنواز می گویند، چون شروع نغمات ذکر کرنا با اوست.

کوس؛ که به آن طبل هم گفته می شود، جنس بدنه آن  مس و جنس صفحه از پوست گاو است و چهار عدد هستند: سر چاشنی ، گورگه( گاه بر گاه )، تخم مرغی و ساده.   
 

نحوه اجرا

شروع و تغییرات ضرباهنگ با «سرچاشــنی» آغاز و صورت می پذیــرد و طبل های دیگر از آن پیروی می کننـــد و طبل گورگه گاه ضرباهنگ را می شکند و آن را تزیین می کند.

اما نغمات اصلی را کرناها اجرا می کنند که به آن ذکر کرنا می‌گویند، بدین گونه که سرنا نواز، جمله اصلی را ذکر می کند  و چهار کرنای دیگر که  به پس نواز معروفند، آن جمله را تکرار می کنند و یا پاسخ کوتاه می دهند. 

با عرض سلام به مرقد پاک هشتمین پیشوای شیعیان جهان نقاره ها به صدا در می آیند.  در قسمت اول که اصطلاحاً «دست اول» می نامند. «سرنواز» یعنی کسی که سرپرستی کرنا زنها را بر عهده دارد، کرنا را به طرف گنبد حضرت رضا (ع) می گیرد و شروع می کند:

سلطان دنیا و عقبی علی بن موسی الرضا

«پس نوازها » جواب می دهند:

                               امام رضا (ع)        
 

آنگاه سر نوازها مجدداً کرنا را به طرف حرم مطهر ثامن الائمه(ع) بر می گرداند و می نوازند:

                         امام رضا(ع)

پس نوازها جواب می دهند:

                    غریب

در قسمت دوم « دست دوم » کرنای سر نواز می‌گوید:

 مولی، مولی، مولی،  مولی علی بن موسی الرضا (ع)

آنگاه سر نوازها مجدداً کرنا را به طرف حرم مطهر ثامن الائمه بر می‌گرداند وذکر می‌کند:

یا امام غریب یا امام رضا(ع)

در قسمت سوم «دست سوم » سرنا نواز به شادی پرداخته، در کرنا می دمد و ذکر می کند:

دور دوران امام رضا (ع) است

در این موقع طبال ها که معمولاً عقب تر از کرنا زنها می نشینند و به آنها اصطلاحاً « کوس زن » می گویند با عنوان شادی طبل های خود را به صدا در می آورند. این طبل را « کوس شادمانه » گویند.
 

مجدداً سر نواز ذکر می‌کند:

 دور دوران امام رضا (ع) است  دادرس بیچارگان

پس نوازها جواب می دهند:

ای دادرس درماندگان

در خاتمه سرنواز، کرنا را به طرف مرقد مطهر ثامن الائمه بر می گرداند و می گویند:

مولای غریب ، علی بن موسی الرضا(ع)

و موقعی که پس نوازان کرناهای خود را به زمین می گذارند سر نواز چنین نغمه ســــــر می دهد که:

فریاد رس

  و در پایان کار، ســـرنواز  به عنــــوان دعا به موسسین نقاره خانه مقدسه رضویه ذکر می کند

یا فتاح یا فتح

و نقاره ختم می گردد.

باید توجه داشت که طبل ها ذکری ندارند و فقط به عنوان کوس شادمانه و همنوازی از شروع تا خاتمه با کرنا ها همراهی می کنند.                 

                                                                                                                               
به نظر می رسد که از ذکر نقاره خانه ها با توجه به ذوق و علاقه مردمان تعابیر مختلفی شده است که صحیح ترین آن همان است که بیان شد.

آنان با یک ریتم پایه و ساده شروع کرده و سـپس ریتم هایی با دور 15 تایی ، 16 تایی و 24 تایی اجرا می کنـند، گاه طبل گورگه ریتم های متنوعی اجرا می کند.

در پایان مراسم و هنگام طبل شادیانه ریتم 6  تایی 6.8  اجرا می‌شود.