متاسفانه قهرمان کودکان ما «سوپر من» و «بَت من» هستند / دفاع مقدس در حد خاطره در کتاب‌های درسی آمده است

گروه فرهنگی « خبرگزاری دانشجو» ؛ احمد عربلو یکی از نویسندگان طنز کودک و نوجوان کشورمان است که اکثر آثار وی دربرگیرنده موضوعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس هستند، عربلو 17 سال سردبیر مجله رشد نوجوان بوده و با صداو سیما و نشریات مختلفی همکاری داشته است، از این نویسنده تاکنون بیش از 100اثر به چاپ رسیده است. وقتی که آقای مدیر کارآگاه می شود، هفتمین ازدواج سرهنگ، ماجرای امین و اکرم، افسانه قهرمانی های من، شاهزاده ای که جادو شد و ... از جمله آثار احمد عربلو هستند.

خبرگزاری « دانشجو» : خودتان را معرفی بفرمائید؟

عربلو: من متولد 1344 در تهران هستم، کارشناسی ارشد ادبیات فارسی دارم و چندین سال سردبیر مجله رشد کودک و نوجوان و نیز سردبیر مجله های سروش کودکان و شاهد نوجوان بودم البته بیشتر در مجلات و مطبوعات فعالیت داشته ام و در کنار آن کار تالیف هم انجام داده ام.

خبرگزاری «دانشجو»: به عقیده شما نوشتن در حوزه کودک و نوجوان به ویژه در حوزه دفاع مقدس و انقلاب چه شاخصه ها و ویژگی هایی دارد که یک نویسنده باید آن ها را رعایت کند؟

عربلو: به طور کلی نویسندگان ویژگی های خاصی دارند اما به طبع یک نویسنده کودک و نوجوان باید ویژگی های خاص تری داشته باشد؛ یک نویسنده کودک و نوجوان در درجه اول باید به این حوزه علاقه مند باشد و مخاطبش را کامل بشناسد در حالیکه  متاسفانه عمده ی نویسندگان ما شناختی از مخاطب ندارند و کتاب هایی که می نویسند مناسب کودک و نوجوان نیست؛ به عنوان نمونه در سینما؛ شخصیت های اصلی یک فیلم سینمایی کودک و یا یک نوجوان است اما در اصل موضوع فیلم برای بزرگسالان است در حرفه ی نویسندگی هم همینگونه است و شناخت مخاطب اهمیت به سزایی دارد. طبیعا در یک متن به صرف اینکه یک شخصیت کودک دارد و یا اینکه موضوع درباره کودکان است نمی توان عنوان کار کودک روی آن گذاشت.

 همچنین نویسنده این حوزه باید با اصول داستان نویسی ویژه کودک و نوجوان آشنایی داشته باشد، رعایت نثر ، ساده نویسی و استفاده از واژگان مناسب برای کودک ونوجوان امری ضروری است چرا که طبعا نوشتن برای کودک و نوجوان از حساسیت بیشتری برخوردار است.

از این رو معتقدم نوشتن برای این قشر به ویژه کودکان سخت تر است از این جهت که مخاطب حساس تر است و نویسنده هنگام نوشتن از محدودیت بیشتری برخوردار است و برای اینکه بتواند مواد خواندنی مناسبی در اختیار مخاطب قرار دهد قطعا تلاش بیشتری را می طلبد، بنابراین نثر نویسنده باید به گونه ای باشد که مخاطب پیام کتاب را به خوبی بفهمد.

خبرگزاری «دانشجو»: به نظر شما در حال حاضر کتاب هایی که برای کودک و نوجوان نوشته می شوند به خوبی می توانند مفاهیم را به کودکان انتقال دهند؟

عربلو: پس از انقلاب اسلامی در حوزه کودک و نوجوان هم به لحاظ کیفی و هم کمی به شدت پیشرفت کردیم و حقیقتا این موضوع با دوره قبل از انقلاب به هیچ وجه قابل مقایسه نیست و نویسندگان، طراحان و گرافیست های زیادی در این دوره ظهور کردند. بنابراین همانطور که کمیت افزایش یافته به طبع در کنار آن کیفیت هم رشد کرده است. خوشبختانه در حال حاضر کتاب های فوق العاده خوبی در حوزه کودک و نوجوان تالیف می شود منتهی نمی توان گفت که به حد نهایت رسیده ایم و هنوز این حوزه جای کار دارد.

به عنوان مثال ما در حوزه کتاب سازی هنوز نتوانستیم به طور کامل با کشورهای غربی رقابت کنیم، کشورهای غربی در حوزه کتاب سازی سرمایه گذاری کرده اند در حالیکه ما در حوزه کتاب سازی امکانات کافی نداریم و  سرمایه گذاری هم نمی کنیم. یکی از ویژگی های کار کودک نوع کتاب سازی آن است و باید دقت فراوانی در این زمینه داشته باشیم.

طبیعا اگر محتوای یک کتاب خوب باشد اما در مقابل کتاب سازی ضعیف باشد و از جذابیت های بصری برخوردار نباشد کودک با کتاب ارتباط برقرار نخواهد کرد.

ما در زمینه محتوا به لحاظ مذهب، دین وسابقه تاریخی مان اطلاعات بسیار خوبی داریم که می توانیم در قالب کتاب به مخاطب انتقال دهیم و من به جرات می توانم بگویم به لحاظ محتوا بسیار جلوتر از کتاب های غربی هستیم. البته پیام های اخلاقی اجتماعی و مذهبی در کتاب های ما به مخاطبان انتقال می شود و حتی این مساله خوشبختانه یکی از اهداف نویسندگان ما است.

بنابراین در صورتیکه شرایط برای ناشران فراهم شود و سرمایه گذاری های لازم و مناسب صورت گیرد این حوزه در کشور جای پیشرفت دارد و می توانیم خودمان را به استانداردهای جهانی نزدیک کنیم.

خبرگزاری «دانشجو»: آیا در کتاب هایی که برای کودکان و نوجوانان نوشته می شود ممیزی صورت می گیرد؟

عربلو: عمدتا نویسندگان ما به مفاهیم اجتماعی و اخلاقی توجه دارند و داستان هایشان را بر این اساس می نویسند. مشکلاتی که ما در حوزه کودک و نوجوان با آن روبرو هستیم بسیار کم تر از مشکلات حوزه بزرگسال است. به این خاطر که محیط کودک و نوجوان محیط سالمی است و طبیعا به دلیل این مسائل نویسندگان این حوزه هم به دنبال مسائل حاشیه ای نیستند و بنابراین عمده ی کتاب ها مشکل خاصی ندارند. البته من به یاد ندارم در وزارت ارشاد کتابی با ممیزی روبرو شود به جهت اینکه فضا خوب است و نویسندگان ما عمدتا نویسندگانی عاطفی هستند. دنیای نویسندگان کودک و نوجوان دنیای زیبایی است و اگر بتوان به این دنیا دریچه ای باز کرد و وارد آن شد احساسی توام با آرامش به همراه دارد؛ سر و کار داشتن با جماعتی که هنوز آلوده خیلی از مسائل دنیای بزرگسالی نشده اند و ارتباط گرفتن با آن ها به انسان نیرو و نشاط می دهد.

خبرگزاری «دانشجو»: باتوجه به اینکه شما کتاب های زیادی در زمینه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برای کودکان و نوجوانان داشته اید که چاشنی طنز به همراه دارد به نظر شما آیا اینگونه کتاب ها آنطور که باید محتوا را به مخاطب انتقال می دهند؟

عربلو: البته نخست باید تعریف مشخصی از طنز ارائه کنم به عقیده من طنز ابزاری است که بسیاری از مفاهیم عمیق را می توان به کمک این ابزار به کودکان و نوجوانان راحت تر انتقال داد. طنز به مطالب کتاب چاشنی خاصی می بخشد و امروزه بسیاری از کتاب ها را می توان به واسطه ابزار طنز بیان کرد. به عنوان نمونه تاریخ و یا حتی مطالب علمی را می توان با طنز همراه کرد و چه بسا که با چاشنی طنز محتوا برای مخاطب قابل هضم تر خواهد شد.

خبرگزاری «دانشجو»: آیا استفاده از چاشنی طنز به انتقال صحیح مفاهیم به مخاطب صدمه ای نمی زند؟

عربلو: نه به هیچ عنوان صدمه ای وارد نمی کند؛ نگاه اکثر افراد به طنز با معنای واقعی آن تفاوت دارد و متاسفانه فقط از مفهوم طنز به عنوان خنده و یا شوخی در میان مردم جا افتاده است. در واقع اگر نویسنده بتواند هنگام نوشتن به درستی از چاشنی طنز استفاده کند خیلی راحت می تواند عمیق ترین مفاهیم و مطالب را در غالب ساده به مخاطب انتقال دهد.

اما واقعیت قضیه این است که در حال حاضر تعداد طنزنویسان ما انگشت شمار هستند البته باید گفت ما طنز نویس تربیت نکرده ایم و استعدادها در این زمینه نمایان نشده اند. به یاد دارم مصطفی رحماندوست در دوران نوجوانی کمک بزرگی به من کرد. من در آن دوران مطلب می نوشتم و برای مرکز آفرینش های ادبی و هنری کانون پرورش فکری کودک و نوجوانان می فرستادم. ایشان در آن زمان مطالب من را با دقت می خواندند و از من حمایت زیادی کردند. بنابراین چون حوزه توانایی ها و فهم کودک و نوجوان حوزه ی محدودتری است  طنز نوشتن برای این قشر سخت تر می شود و به همین دلیل طنز نویسان خیلی وارد این حیطه نمی شوند.  اما در حوزه بزرگسال طنز با سیاست آمیخته شده و رنگ دیگری به خود گرفته . دراین حوزه مسائل کشور در همه زمینه ها قابلیت تبدیل به محتوای طنز دارد و در شرایط امروز جامعه نوشتن طنز از زمینه زیادی برخوردار است.

خبرگزاری «دانشجو»: چه انگیزه ای باعث شد برای کودکان و نوجوانان بنویسید؟

عربلو: من کودکی و نوجوانی زیبایی داشتم و آن قدر آن دوران برایم جذاب و شیرین بود که هنوز هم گاهی به آن دوران بر می گردم، روحیه ام را از آن دروان حفظ کردم و حتی الان گاهی کسانی که من را ندیده اند تلفنی با هم صحبت می کنیم از  صدایم باور نمی کنند من 48سال سن دارم.

محله ما در دوران کودکی و نوجوانی پشت خط راه آهن تهران_ تبریز بود و دنیای شیرینی برای خودمان داشتیم پشت کوچه ی ما یک زمین بزرگی بود که بچه های محله هر کدام برای خود زمین فوتبال درست کرده بودند و یک تیم تشکیل داده بودیم و با هم مسابقه می دادیم. آن فضا بسیار برایم دوست داشتنی بود و خاطره های زیادی از آن دوران دارم. البته هنوز هم گاهی  به آنجا می روم و به یاد دوران کودکی و نوجوانی ام قدم می زنم. به همین خاطر خیلی از دوران کودکی و نوجوانی ام خارج نشدم و به دلیل این علاقه تصمیم گرفتم برای این کودکان و نوجوانان بنویسم.
 

خبرگزاری «دانشجو»: به نظر شما آثاری که در حوزه کودک و نوجوان در زمینه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نوشته نمی شوند تاثیر گذار هستند یانه؟

عربلو: بله خیلی زیاد. بالاخره ما باید قبول کنیم انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نقطه ی عطفی در تاریخ ایران است و اگر تاریخ ایران را مطالعه کنیم اتفاقات بزرگی برای ایران افتاده و ما باید سعی کنیم این اتفاقات بزرگ را در غالب کتاب به کودکان انتقال دهیم. البته سوژه های خیلی زیادی در این زمینه هستند که اصلا مورد توجه قرار نمی گیرند.

متاسفانه در حال حاضر قهرمانان دنیای کودکان سوپر من و بت من و امثال آن هستند و غرب از این ها در ذهن کودکان قهرمان ساخته است. در حالیکه ما قهرمانان واقعی را دفاع مقدس داشتیم و می توانیم در غالب کتاب آن ها را به کودکانمان معرفی کنیم اما از این افراد فقط در حد یک خاطره و یا کتاب های درسی یاد می شود. با اینکه در زمینه دفاع مقدس کارهای زیادی صورت گرفته اما ویژه کودکان تاکنون آن چنان که باید کار نشده و متاسفانه حق مطلب برای این دسته از مخاطب ادا نشده است. متاسفانه این بی توجهی ها در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی بیشتر دیده می شود. کودکان و نوجوانان ما هنوز انقلاب اسلامی را آن طور که باید نشناخته اند، البته باید توجه داشته باشیم این قشر ظریف و حساس هستند و  یک نویسنده می تواند با ترکیب عناصر داستانی به ویژه طنز وقایع جدی انقلاب را  به مخاطب انتقال دهد به گونه ای  در عین انتقال مفاهیم  برجان مخاطب بنشیند.

خبرگزاری «دانشجو»: اینکه تعداد نویسندگان در این حوزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس انگشت شمار است می توان گفت یکی از دلایلش به عدم خوش حسابی ناشران بر می گردد؟

عربلو: طبیعا عوامل زیادی در این زمینه دخیل هستند البته در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی بخشی از مشکلات به تنبلی نویسندگان بر می گردد طبیعا هنگامی که نویسنده ای قصد دارد درباره انقلاب بنویسد باید مطالعات زیادی در این زمینه داشته باشد و تحقیقات وسیعی انجام دهد؛ مشکلاتی از قبیل ناشر، تیراژ کتاب، عدم پرداخت حق تالیف و ... در این زمینه بسیار تاثیرگذار هستند به عنوان نمونه ممکن است ناشری از یک کتاب برای چاپ حمایت و در مقابل هم ممکن است از چاپ کتابی حمایت نکند متاسفانه برخی از ناشران در این زمینه کاسب کارانه برخورد می کنند.

ما باید در این حوزه به نقطه ای برسیم که نویسندگان حرفه ای بنویسند و حرفه ای پول بگیرند اما متاسفانه هنوز به اینجا نرسیده ایم و از نویسنده حرفه ای به ویژه در حوزه کودک و نوجوان برخوردار نیستیم. بنابراین اگر ناشران خوش حساب شوند حق تالیف ها بالاتر رود و پرداخت ها به موقع انجام شود چرخه تولید کتاب رونق خواهد گرفت. به عنوان مثال در حال حاضر 2 میلیون دانش آموز داریم اما کتاب های ما تیراژ هزارتایی دارند که این مساله خودش جنبه طنز دارد.  به نظرم حمایت های دولت و نهادهای مربوطه، تبلیغات مناسب ، کتاب سازی، مشکلات گریبان گیر حوزه نشر و البته بخش توزیع همگی در این زمینه دخیل هستند و در صورت ادامه روند این ناهماهنگی ها وضعیت فعلی بازار کتاب ادامه خواهد داشت.

خبرگزاری «دانشجو»: در ادامه ی سوال قبلی آیا به نظر شما ترافیک نشر هم می تواند در این روند تاثیرگذار باشد؟

عربلو: نمی گویم دولت در این زمینه مقصر است ولی این پروسه باید مقداری تعدیل شود. به عنوان مثال اگر قرار است روزانه یک کتاب مجوز چاپ بگیرد باید حداقل این تعداد به 10کتاب برسد. ترافیک نشر باعث خواهد شد نویسنده انگیزه و تمایل خود را برای نوشتن از دست بدهد. بنابراین همه باید کمک کنند تا قطار نشر کودک و نوجوان سرعت بگیرد.
همچنین این حوزه نیازمند یک فرهنگ سازی مناسب است، کتاب باید در سبد کالای خانواده ها  قرار گیرد و این فرهنگ باید در جامعه نهادینه شود.

خبرگزاری «دانشجو» : چرا حوزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در کشور مغفول مانده و به تولید محتوا در این زمینه کم توجهی می شود؟

عربلو: نمی توان گفت کم توجهی می شود. به ویژه در حوزه دفاع مقدس که در حال حاضر کتاب های خوبی در این زمینه نوشته می شود.اما بسیاری از صاحبنظران معتقدند چون جنگ بلافاصله پس از انقلاب اسلامی اتفاق افتاد و حوادث انقلاب اسلامی را تحت شعاع قرار داد به همین خاطر ادبیات دفاع مقدس جلوتر است و متاسفانه از ادبیات انقلاب اسلامی غافل مانده ایم.

خبرگزاری «دانشجو»: به نظر شما نویسندگان درحال حاضر از چه جایگاهی در کشور برخوردار هستند؟

عربلو: نویسندگان در حال حاضر از جایگاه نسبتا خوبی برخوردار هستند اما در شان آن ها نیست، طبیعا این جایگاه باید خیلی بهتر باشد به نظر من هر نویسنده ای حتی اگر یک کتاب نوشته باشد از جایگاه خاصی برخوردار می شود. نویسنده یک جایگاه ادبی دارد و طبیعا نوع برخوردها هم باید با او متفاوت باشد.

نمی گویم نویسندگان نیازمند حمایت های مالی هستند اما متاسفانه به شان آن ها توجهی نمی شود. مگر ما در کشور چند نویسنده فعال داریم که نمی توانیم از آن ها حمایت کنیم؟ حمایت از این تعداد نویسنده کار سختی نیست. باید نهادی از این قشر حمایت کند تا دغدغه های ذهنی یک نویسنده بر روی اثرهایشان تاثیر نگذارد. نویسنده فعال حق دارد از مسئولین و حتی دولت توقع داشته باشد. در حالیکه همه جای دنیا این قانون وجود دارد و نویسندگان از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند اما متاسفانه ما هنوز به این جایگاه نرسیده ایم.

 خبرگزاری «دانشجو»: از عید نوروز در دوران کودکی و نوجوانی تان خاطره ای دارید برایمان بگویید؟

عربلو: من از دوران کودکی به عید نوروز علاقه ای نداشتم. اما خاطرات زیادی از نوروز دارم، به یاد دارم کلاس اول راهنمایی بودم، در آن سال عیدی های زیادی جمع کرده بودم و همه آن ها را تبدیل به یک اسکناس نو کردم. یک مسجدی در محله مان به نام حضرت ابوالفضل بود که فضای خاص و دلنشینی داشت. یک روز ظهر که به آنجا رفته بودم موقع نماز پولم را در جیب پیراهنم گذاشتم و مراقب بودم که نیافتاد. یادم می آید بعد از نماز یک آقایی مشغول جمع آوری پول از نمازگزاران بود در حال و هوای خودم بودم که آن آقا یک دفعه آمد جلوی من و من بی اختیار پولم را به او دادم. آنقدر از این کارم حال عجیبی به من دست داد که در همان عالم و دنیای کودکانه گریه کردم. هنوز شیرینی آن کار در ذهنم مانده و آن سال به عید عجیبی برایم تبدیل شد.

خبرگزاری «دانشجو»: اولین عیدی که گرفتید به خاطر دارید چه بوده است؟

عربلو: در دوران کودکی یک آب انبار در منزل مان داشتیم که یک چاله کوچک در میان آن بود. یک روز که من به همراه برادرم آنجا مشغول جمع آوری آب بودم دایی بزرگم که در حال حاضر فوت شده آمد و در همان حال به من عیدی داد و تا آنجایی که من به خاطر دارم این اولین عیدی بود که گرفتم و به همین خاطر در ذهنم مانده است.

خبرگزاری «دانشجو»: شما به عنوان یک نویسنده کودک و نوجوان پیشنهاد می کنیدبه این قشر چه چیزی عیدی داده شود؟

عربلو: به نظرم اگر چیزی غیر از پول به بچه ها عیدی بدهیم ناراحت می شوند،  این فرهنگ هنوز جا نیافتاده که عیدی به آن ها کتاب بدهیم. من به خانواده ها توصیه می کنم حتما به فرزندانشان عیدی بدهند حال این عیدی می تواند پول در غالب یک کتاب باشد.