در زمان تصویب «قانون کنترل جمعیت» مراجع تقلید مخالف، کم بودند/ هرگونه تاثیر عوامل بین‌المللی در تصمیم برای «کاهش جمعیت» را تکذیب می‌کنم

گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»؛ بیست سال پیش، طبق صلاحدید مسئولین وقت، سیاست های کنترلی برای جمعیت ایران اتخاذ، قانون کنترل جمعیت در سال 1372 تصویب و به مدت 20 سال در کشور اجرا شد.

در  این سیاست های کنترلی، تعدیل موالید تا سقف 4 فرزند به عنوان حد متناسب میانگین کودکان هر خانواده ایرانی، اقداماتی چون توسعه انسانی، گسترش مشارکت‌ها به ویژه مشارکت‌های اقتصادی زنان، کاهش مرگ و میر اطفال، کودکان و مادران، بالا بردن سطح آگاهی‌های اجتماعی و رسانه‌های عمومی و همگانی به عنوان عوامل پشتیبانی و تسهیل‌کننده پیشبرد این هدف بود که طی بیست سال به خوبی اجرا شد.

یکی از اصلی ترین متولیان این سیاست ها، سید علیرضا مرندی، وزیر بهداشت وقت بود. وی همان زمان  از دستگاه ها خواست با تغییر سیاست‌های گذشته، شیوه‌های کنترل جمعیت را درپیش گیرند و از آن به بعد فضای عمومی کشور و نظام بهداشتی، به سمت تحقق سیاست های کنترل جمعیت پیش رفت.

در بخش دوم گفت و گوی «خبرگزاری دانشجو» با دکتر مرندی، وی به تشریح اتفاقات و وقایع آن زمان پرداخت و علت اتخاذ سیاست های کنترلی را در سال 72 تشریح کرد. ادامه ی این گفتگو را در ادامه بخوانید:

«خبرگزاری دانشجو»: اشاره ای به 20 سال پیش داشتید، در آن زمان برپایه ی چه آمار و چه سندی به این نتیجه رسیدید که باید سیاست های کنترل جمعیت اعمال شود؟

دکتر مرندی: آن زمان رشد جمعیت 9/3 درصد بود؛ این میزان طبق محاسبه جمعیت شناسان به این معنا بود که جمهوری اسلامی هر 18-17 سال جمعیتش دو برابر می شود؛ در آن زمان از عهده ارائه خدمات با این رشد جمعیت بر نمی آمدیم.

مدارس یک شیفته ما دو شیفته و سه شیفته و بیشتر شد؛ فرزند ما که برای ادامه تحصیل به مدرسه می رفت امکان داشت به تحصیلاتش لطمه وارد شود؛ معلم باید چند شیفت آموزش می داد به جای این که یک دوره را پوشش دهد؛ در نتیجه معلم فرسوده می شدو دانش آموز زمان کمتری برای درس می گذارد.

آموزش عالی ما در آن زمان گسترشی پیدا نمی کرد؛ تغذیه افراد کوپنی بود؛ مسئله اشتغال افراد وجود داشت؛ وقتی جوانان ما نتوانند شغل داشته باشند طبیعتا وقتی جمعیت دو برابر می شد این امکان سخت تر می شد؛ در حالی که ممکلت در حال جنگ هم بود.

وزیر برنامه و بودجه دولت وقت در آن زمان اذعان داشت از عهده هزینه های جمعیت بر نخواهد آمد؛ در آن زمان ایتالیا 720 سال فرصت داشت تا جمعیت خود را دو برابر کند، وقتی ما در آن زمان نمی توانستیم نیاز مردم را تامین کنیم چطور می توانستیم در 17 سال بعد برای کشوری با دو برابر جمعیت برنامه ریزی داشته باشیم و نیازهای مردم را تامین کنیم؟

لذا ممکن بود مسائل و مشکلات امنیتی هم پیدا کنیم؛ اگر به جای جمعیت 78 میلیون کنونی 140 میلیون جمعیت داشتیم، مسائل و مشکلات اقتصادی و اشتغال که الان با آن درگیریم چه می شد؟ آبی که الان می گوییم نداریم در آن صورت چه می شد؟

در آن زمان نگرانی در مورد این مسائل برایم احساس مسئولیت ایجاد می کرد، این نگرانی را در دولت مطرح کردم، من در آن زمان محافظه کار نبودم و هنوز هم نیستم؛ اگر چیزی از نظر من درست باشد باید عنوان کنم.

لازم ندیدم مصاحبه کنم و هیچ گاه هم این کار را انجام ندادم ولیکن با یک یک مسئولین صحبت کردم با یک یک سران سه قوه بحث کردم، با آقای منتظری صحبت کردم و به عبارتی با هر کسی که می توانست در این کار نقش داشته باشد صحبت کردم.

در نهایت خدمت حضرت امام (ره) از نگرانی های خود نوشتم و حضرت امام(ره) پاسخ دادند که مطلب مهمی است و باید در رسانه ها و دانشگاه ها مطرح شود و مورد بررسی قرار گیرد؛ این امر با مجوز حضرت امام(ره) بود.

«خبرگزاری دانشجو»: از مراجع تقلید هم گویا اجازه گرفتید؟ اسامی آن ها را به خاطر دارید؟

دکتر مرندی: افراد مخالف بسیار نادر بودند؛ وقتی طرح گفته شد افراد بسیاری بر اهمیت کار صحه گذاشتند؛ امکان دارد الان افرادی اظهار مخالفت کنند اما در آن زمان مخالف اجرای طرح کنترل جمعیت نبودند؛ آیت الله موسوی اردبیلی که در نماز جمعه بیان می داشتند باید نسل را زیاد کرد، وقتی دلایل اجرای سیاست های کنترلی را شنیدند قانع شدند نباید در خطبه ها بر افزایش نسل تاکید کنند.

همه نگران بودند تنظیم خانواده کار خلاف شرع است و نمی خواستند ورود پیدا کنند؛ آقای منتظری و بسیاری قبول کردند در سخنرانی ها و خطبه های خود مسئله افزایش نسل را مطرح نکنند.

نگرانی همه از بعد شرعی بود؛ وقتی حضرت امام(ره) ابراز داشتند این مطلب قابل بحث است نگرانی ها از لحاظ غیر شرعی بودن بر طرف شد؛ و لذا قبل از قانونی شدن آن، والدین امر تنظیم خانواده را شروع کردند؛ الان که منحنی های رشد جمعیت را بررسی می کنید می بینید که خیلی پیشتر از این که قانون در مجلس تصویب شود رشد جمعیت شروع به کاهش کرد، چرا که مردم تنها نگران نظر حضرت امام(ره) در مورد حرمت تنظیم خانواده بودند.

عده ای از مردم از لحاظ مذهبی نگران بودند که کار خلاف شرع نباشد و عده دیگر از جهت جنگ و کاهش تعداد جوانان، در نتیجه شهادت و جنگ نگران بودند و می خواستند این کمبود جبران شود؛ وقتی مردم دیدند حضرت امام(ره) نگران این مسائل نیستند بنابراین نگرانی مردم هم از این جهات برطرف شد.

لذا کنترل جمعیت خیلی قبل تر از تصویب قانون توسط خود مردم عملیاتی شد؛ قانون ما همانند قوانین چین تنبیهی نبود، چین می گوید یک بچه بیشتر جریمه نقدی و غیره دارد، قانون ما این گونه بود که از بچه چهارم به بعد بیمه فرزند بر عهده خود والدین است.

«خبرگزاری دانشجو»: عده ای معتقدند این تصمیمات تحت تاثیر علوم غرب و یا حتی تعهدات بین المللی انجام شده. در این باره چه اظهارنظری دارید؟

دکتر مرندی: این ادعا باید بر اساس منطق و یک مسئله عقلی مطرح بشود؛ تعهدات بین المللی یعنی چی؟

«خبرگزاری دانشجو»: برای مثال خواست کسانی که خارج از خاک کشور تمایل داشتند جمعیت ایران و کشورهای خاص دیگر کاهش پیدا کند. حالا چه خواسته و از روی آگاهی این را پذیرفته باشید، چه تحت تاثیر قرار گرفته باشید.

دکتر مرندی: مثلا کجا؟

«خبرگزاری دانشجو»: به طور مثال سازمان ملل.

دکتر مرندی: سازمان ملل باید به طریقی این امر را به ما ابلاغ می‌کرد؛ نمایندگان سازمان ملل در زمینه بهداشت در آن زمان اصلا در ایران حضور نداشتند؛ در اوایل انقلاب حتی با دفتر سازمان جهانی بهداشت نیز قطع رابطه داشتیم؛سال های بعد ارتباط رابطه مجدد با سازمان جهانی بهداشت را من برقرار کردم.

دفتر شرق مدیترانه سازمان جهانی بهداشت که ما تابع آن بودیم و با آن کار می کردیم، رئیس آن تا سه سال قبل برای 30 سال فردی از عربستان سعودی بود که مخالف سرسخت سیاست های تنظیم خانواده بود و همواره من را زیر سوال می برد که برای چه سیاست های تنظیم خانواده را اجرا می کنید.

تنها اختلافی که با این آدم داشتم در زمینه سیاست های کنترل جمعیت بود و در زمینه های دیگری بهداشتی اتفاق نظر داشتیم؛ کدام وزیر می آید ببیند سازمان ملل در مورد مسئله ایی چه می گوید و بخواهد آن را اجرا کند؟

وقتی من به عنوان معاون وزیر در روستاها و مناطق محروم از عهده ارائه خدمات بر نمی آمدم و می دیدم روز به روز جمعیت ما افزایش می یابد در حالیکه امکانات و خدمات ما اندک و محدود بود، به این فکر افتادم که چه کنیم؛ این طرح و پیشنهاد از فردی بود که خود مشاهداتی داشت و دلسوزی داشت؛ بنده قبل از این که وارد مسئولیت های انقلاب اسلامی شوم اصلا نمی دانستم سازمان بهداشت جهانی کجاست.

من استاد دانشگاهی در آمریکا بودم، وقتی به ایران آمدم و وارد جامعه شدم و مشکلات را دیدم درصدد حل مشکل بر آمدم؛ یکی از راه حل هایی که برای حل مشکلات بهداشتی به ذهنم رسید تاسیس شبکه بهداشت و درمانی بود تا به مردم ارائه خدمت بدهیم.

با افزایش جمعیت دیدم نه می توان به مردم نان و غذا داد و نه می توان در آموزش، بهداشت و... ارئه خدمت کرد، در نهایت به فکر راه چاره افتادم؛ اگر طرح سیاست های کنترلی بد بود بعد از 30 سال داریم به این امر اذعان می کنیم؟ اگر طرح بدی بود چرا دولت تصویب کرد؟ اگر بد بود چرا مورد تصویب مجلس قرار گرفت؟ اگر بد بود چرا شورای نگهبان این طرح را تصویب کرد؟

«خبرگزاری دانشجو»: هرگونه تاثیر عوامل بین المللی را در ارائه این طرح تکذیب می کنید؟

دکتر مرندی: بله. کاملا . برای من دردناک است که به من اتهام بزنند که گویی تابعیت از ولایت امر ندارم در حالی که تمام تلاشم را کرده ام که از ولی امر خود تبعیت داشته باشم و همواره حرف و سخن ولی امر را بر هر مطلب دیگری ترجیح می دهم.

«خبرگزاری دانشجو»: یکی از عواملی که باعث شده این شائبه قوی شود این است که شما پس از بازگشت از آمریکا این طرح را ارائه دادید.

دکتر مرندی: مگر فقط من در آمریکا حضور داشتم؟ بعد هم این مسئله مربوط به چندین سال بعد از بازگشت من از آمریکاست.

در زمان ریاست جمهوری آقای هاشمی، در بیت رهبری دو مورد پیش آمد که به من گفتند که مقام معظم رهبری درباره مسئله تنظیم خانواده اظهار نارضایتی کردند؛ یک بار با آقای هاشمی رفسنجانی سر جانماز نشسته بودند و هنوز اذان ظهر را نگفته بودند که من خدمت ایشان رفتم و بار دیگر هم ایشان تنها بودند.

به مقام معظم رهبری عرض کردم سنی از من گذشته است و نمی خواهم کار خلاف شرعی انجام دهم یا کاری کنم که شما موافق آن نیستید، اگر شما ذره ای نسبت به این مطلب اشکال می بینید من کار را تعطیل کنم؛ هر دو بزرگوار اظهار داشتند که کار خود را ادامه دهم.

«خبرگزاری دانشجو»: این مربوط به چه سالی است؟

دکتر مرندی: به خاطر ندارم در چه سالی بود؛ ولی همواره معتقد هستم حتی اگر نظر من عکس نظر مقام معظم رهبری باشد نظر ایشان را باید پذیرفت ولی در آن زمان ایشان در مورد توقف کار نداشتند.

قانونی که توسط دولت، مجلس و شورای نگهبان تصویب شد و حضرت امام(ره) در آن زمان این کار را تائید کردند، حتی مقام معظم رهبری اکنون هم به درست بودن این طرح در آن زمان اذعان دارند و تنها مشکل را در عدم رصد می دانند، حالا نباید موجب اتهام زنی شود.

اگر این طرح بدی بود چرا سال ها کسی اعتراض و گفتگویی نداشته. حالا حتی وقتی مقام معظم رهبری می فرمایند این مطلب در زمان خود کار خوبی بود باز هم معدود افرادی حرف متفاوت می زنند.

«خبرگزاری دانشجو»: در هر حال از سه سال پیش به کنترل جمعیت انتقاد شد و رهبری نیز در چهارده سخنرانی خود تاکید کردند که می بایست سیاست های کنترلی از بین برود و حتی فتوا دادند که هرگونه هزینه از بیت المال برای کنترل جمعیت حرام است. اما بررسی ها نشان می دهد اداره باروری سالم وزارت بهداشت هم چنان سیاست های کنترل جمعیت را اعمال می کند.

دکتر مرندی: من در وزارت بهداشت کار نمی کنم ولیکن هر بار در این چند سال که عنوان شده، نه تنها از طریق مسئولین تهران (ستاد مرکزی) بلکه از طریق شهرستان ها و مسئولینی که می شناختم، تحقیق می کردم به این نتیجه نرسیدم بلکه به نتیجه عکس این مسئله رسیدم.

«خبرگزاری دانشجو»: نه آقای دکتر! هنوز در خانه های بهداشت و در تشریح وظایف بهورزان سیاست های کنترلی دیده می شود و خیلی از خانه های بهداشت به پخش و تجویز داروهای ضد بارداری و تشویق به کنترل جمعیت مبادرت دارند. در صورتی که فرمایش مقام معظم رهبری این بود که هرگونه هزینه از بیت المال برای کنترل جمعیت حرام است.

دکتر مرندی: برای چه کاری؟

«خبرگزاری دانشجو»: برای سیاست های کنترلی.

دکتر مرندی: فرمودند اگر برای کنترل جمعیت هزینه شود؛ ولی اگر خانم روستایی که مشکلات قاعدگی دارد و با قرص تنظیم می شود باید چه کند؟ خانمی می خواهد به مکه مشرف شود و قاعدگی وی وسط سفر می افتد باید چه کند؟ این قرص ماده مخدر و قاچاق نیست، بلکه یک دارو است. اشکال این قرص ها آن است که استفاده های گوناگون دارد که یکی از آنها برای تنظیم خانواده است.

«خبرگزاری دانشجو»: حرف شما را قبول دارم، بحث استفاده از این قرص نیست بلکه بحث سر هزینه شدن بیت المال است.

دکتر مرندی: فرق شما که پولدار و گردن کلفت هستید با کسی که فقیر است برای تهیه دارو چیست؟ کسی که توانایی خرید دارو را ندارد باید بمیرد؟ برخی از این افراد که معترض هستند چرا خود تنها یک بچه دارند؟ مردم متمکن قادر به خرید و تامین داروهای خود هستند ولی مردم محروم روستایی و غیرروستایی را هم باید در نظر داشت.

چرا باید تمام امکانات برای قشری باشد که از نظر مالی در سطح بالایی قرار دارند؟ من پول دارم و می توانم قرص را تهیه کنم... مگر نباید عدالت برقرار شود؟ چرا می خواهیم مردم هر چه می خواهیم انجام دهند و خود حاضر نیستم آن را انجام دهیم؟

حرف من این است که اگر سلامت مادر در خطر است باید این امکان را داشته باشد که الان باردار نشود، مادری که از نظر مالی در سطح ضعیفی است و باید بچه خود را شیر دهد اگر خیلی زود باردار شود در حالی که بدن او توانایی حمل دوباره را ندارد، باید امکان این را داشته باشد که بارداری خود را به تاخیر اندازد چرا که اگر به او صدمه ایی وارد شود بچه ی او هم دچار خسران می شود.

«خبرگزاری دانشجو»: درباره طرح چهار ماده ایی «افزایش نرخ باروری» نیز توضیح می دهید؟

دکتر مرندی: درباره نحوه تشکیل این طرح اطلاع خاصی ندارم؛ بالاخره تمام نمایندگان می خواهند کاری که مقام معظم رهبری خواستند انجام دهند چه این کار اقتصاد مقاومتی باشد و چه اصلاح الگوی مصرف، جمعیت و...باشد.

عده ای بر اساس دلسوزی طرحی تهیه کردند که خواستند به صورت دوفوریتی در مجلس مطرح شود، یک فوریت آن رای آورد.

«خبرگزاری دانشجو»: اخیرا یکی دو بند این ماده ایجاد سوال برای عموم کرده است. در این باره نظری ندارید؟

دکتر مرندی: در جریان کلیات طرح هستم؛ من نمی دانم؛ باید از طراح مسئله سوال شود؛ من با هر چیزی که کمک کند فرمایش مقام معظم رهبری را عملیاتی کند موافق هستم ولیکن نمی خواهم ما به گونه ای عمل کنیم که فرمایش ایشان زیر سوال برود و یا در رسانه های خارجی مسئله به گونه ای مطرح شود که آبروی جمهوری اسلامی را ببرد، به همین علت زیر این طرح را امضاء نکردم.

توضیحاتی که برای شما گفتم را برای طراحان این طرح نیز شرح دادم ولیکن افاقه نکرد؛ البته علی رغم مخالفت با بعضی نکات طرح مزبور، شخصا در کمیسیون بهداشت و درمان مجلس از آن دفاع کردم تا به تصویب رسید و در صحن علنی مجلس هم به کلیات آن رای دادم. حال قرار است مجددا در کمیسیون مطرح شود.

«خبرگزاری دانشجو»: به عنوان سوال آخر، بزرگترین راهکار برای بیرون آمدن از اوضاع فعلی جمعیت چیست؟

من معتقدم که ما اصل قضیه را رها کردیم؛ چرا هنوز ازدواج ها تا این اندازه مجلل است؟ در چند هفته اخیر فرزند یکی از نمایندگان مجلس ازدواج کرد، رفتم که برای عدم حضورم عذر خواهی کنم چرا که همزمان جایی دیگر دعوت بودم، دیدم هنگامه ایی از دعوت و هزینه است، نماینده ای اظهار داشت 100 میلیون تومان هزینه شده است.

چند جوان با این هزینه می توانستند ازدواج کنند؟ چرا به مسئله ازدواج رسیدگی نمی کنند؟ وقتی وزیر بودم در زمان ازدواج فرزند خود من کسی از همسایه ها و محافظین من نفهمیدند در منزل من مجلس عروسی برپاست.

نوه من دو سال قبل ازدواج کرد در حالی که دانشجو بود و عروس خود ار به اتاقی آورد که سال ها خود در آن زندگی می کرد، دو سال در این اتاق زندگی کردند و به تازگی آپارتمانی تهیه کردند؛ بنابراین ازدواج آسان و زندگی آسان عملی است. میلیون ها جوان ازدواج نکرده داریم. ازدواج آنان را تسهیل کنیم. هم جمعیت اضافه می شود، هم گناه و مفاسد اجتماعی کاهش می یابد.