شیخ بهایی و ابداع حمامی که تنها با یک شمع گرم می‌شد/ شاهکارهای مهندسی شیخ بهایی

گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»؛ شیخ بهایی در سال 953 هـ..ق در منطقه بعلبک لبنان متولد شد. پدر او از رهبران شیعه و مشایخ بزرگ و از شاگردان و صحابه پیشوای معروف شیعه زین‌الدین علی بن احمد عاملی جبلی مشهور به شهید ثانی است بود. بهاءالدین در كودكی به همراه پدرش از جبل عامل به ایران آمد و در پایتخت ایران یعنی شهر قزوین كه مركز تجمع دانشمندان شیعه و پایتخت شاه طهماسب صفوی بود ساکن شد.


شیخ بهایی در سال ۹۸۴ هـ..ق برای حج به مکه سفر کرد و در سال ۹۹۲ سفر دوم خود را به حجاز آغاز نمود و سپس در سال ۱‍۰۰۸ به همراه شاه عباس صفوی با پای پیاده عازم مشهد مقدس شد. شیخ بهایی، حکیم، عارف، فقیه، ادیب، ریاضیدان و مهندسی برجسته بود و چون از قدرت سخنوری بهره کافی داشت در محافل و مجالس ادبی و سیاسی و علمی طرفداران زیادی را کسب کرد تا آنجا که با توجه به معلومات و محبوبیتش به مقام وزارت منصوب شد.


شاهکارهای شیخ بهایی:


تقسیم آب زاینده‌رود: نخستین کار جالب شیخ بهایی تقسیم صحیح و طریقه مهندسی آب زاینده‌رود به محله‌ها و باغات شهر اصفهان بود. او با محاسبه دقیق و به‌دست آوردن آمار بارندگی مناطق مختلف اصفهان، حومه و کوهستان‌های اطراف و همچنین سرچشمه زاینده‌رود‌، طرح دقیق نهرها و شیب آنها و سهم استفاده آب هر باغ و محله و منزل، به مشکل و اختلاف چندین ساله این منطقه پایان داد. این منطقه تا قبل از تقسیم آب همیشه در حال نزاع و جنگ و خونریزی قبیله‌ای برای تقسیم آب بود و با این کار شیخ بهایی این گرفتاری برای همیشه خاتمه پیدا کرد.


ساخت مسجد چهار باغ به روی لجنزار: کار مهم دیگر شیخ بهایی بنای مسجد مشهور «چهار باغ» است که چون در مسیر یکی از کانا‌ل‌های آب زاینده رود قرار داشت و امکان پی‌ریزی ساختمان عظیم و سنگی آن مواجه با اشکال می‌گردید و ساختمان مذکور هم نمی‌توانست روی سطح مرداب و لجن‌های موجود در اطراف آن قرار گیرد و امکان هر گونه خطر برای ساختمان و به ویژه برای دیوارهای جانبی گنبد و مناره‌ها وجود داشت دست به یک ابتکار زد.


شیخ برای اجرای صحیح این کار پیشنهاد کرد که نخست، مقدار زیادی زغال چوب به ضخامت ۲ متر در سرتاسر پی ساختمان پراکنده گردد و پس از کوبیدن زغال در کف پی‌ها روی آن ‌را با ساروج و شفته پر کرده و پی‌های ساختمان را روی ساروج و شفته مذکور بنا نمایند. این روش که عبارت است از استفاده از زغال چوب برای پی ساختمان‌های روی مرداب و لجن‌زار، بعدها مورد توجه اروپائیان قرار گرفت و پی و شالوده ساختمان‌های عظیم خود را بدین‌طریق ساختند و هنوز هم در بعضی از نقاط به همین روش عمل می‌کنند‌.


گرمابه شیخ بهایی: یکی دیگر از کارهای شیخ بهایی ساختن گرمابه‌ای است که به احتمال نزدیک به یقین از روی ایده شمع خودکار احمد بن موسی بن شاکر خراسانی ساخته شده است. این حمام با یک شمع گرم می‌شده و این شمع همیشه نیز روشن بوده است. بنا بر نقلی مشهور زمانی که تعدادی محقق انگلیسی می‌خواستند راز گرم شدن این حمام به کمک شمع را بفهمند با دستکاری در معماری بنا باعث شدند که شمع حمام نیز با مشکل مواجه شود و از آن زمان دیگر این شمع روشن نشده است.


شخصیت ادبی شیخ بهایی:


شیخ بهایی آثار برجسته‌ای به نثر و نظم پدید آورده است. اشعار فارسی بهایی عمدتاً شامل مثنویات، غزلیات و رباعیات است. او در غزل به شیوه فخرالدین عراقی و حافظ، در رباعی با نظر به ابوسعید ابوالخیر و خواجه عبدالله انصاری و در مثنوی به شیوه مولوی شعر سروده است. ویژگی مشترک اشعار بهایی میل شدید به زهد و تصوف و عرفان است. از جمله مثنوی‌های معروف شیخ بهایی می‌توان از اینها نام برد: «نان و حلوا یا سوانح سفر الحجاز»، این مثنوی ملمع در سفر حج و بر وزن مثنوی مولوی سروده شده است و بهایی در آن ابیاتی از مثنوی را نیز تضمین کرده است.


مثنوی «نان و پنیر» که این اثر نیز بر وزن و سبک مثنوی مولوی است. مثنوی دیگر شیخ بهایی مثنوی «طوطی نامه» است که نفیسی این مثنوی را که از نظر محتوا و زبان نزدیکترین مثنوی بهایی به مثنوی مولوی است، بهترین اثر ادبی شیخ دانسته و با آنکه آن را در اختیار داشته جز اندکی در دیوان بهایی نیاورده و نام آن را نیز خود براساس محتوایش انتخاب کرده است.


بهایی در عربی نیز شاعری چیره‌دست و زبان‌دانی صاحب نظر است و آثار نحوی و بدیع او در ادبیات عرب جایگاه ویژه‌ای دارد. مهمترین و دقیقترین اثر او در نحو، «الفوائد الصمدیه» معروف به صمدیه است که به نام برادرش عبدالصمد نگاشته است و جزو کتب درسی در مرحله متوسط علم نحو در حوزه‌های علمیه است.


اشعار عربی بهایی نیز بسیار مورد توجه است. معروفترین و مهمترین قصیده او موسوم به «وسیله الفوزوالامان فی مدح صاحب الزمان علیه السلام» در 63 بیت است. دو بیتی‌های عربی شیخ نیز از شهرت بسیاری برخوردار بوده که بیشتر آنها در اظهار شوق نسبت به زیارت روضه مقدسه معصومین (علیه‌السلام) است.


از بررسی شیوه نگارش شیخ بهایی در اکثر آثارش، این نکته هویداست که او مهارت فراوانی در ایجاز و بیان معماآمیز مطالب داشته است. وی حتی در آثار فقهی خود این هنر را به کار برده که نمونه بارز آن «رسائل پنجگانه الاثناعشریه»، است.

شیخ بهایی در سال 1031 هـ..ق در اصفهان درگذشت و بنابر وصیت خودش جنازه او را به مشهد بردند و در جوار مرقد مطهر حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) جنب موزه آستان قدس دفن كردند.


شعری از شیخ بهایی:


تا کی به تمنای وصال تو یگانه
اشکم شود از هر مژه چون سیل روانه
خواهد که سرآید غم هجران تو یا نه
ای تیره غمت را دل عشاق نشانه
جمعی به تو مشغول و تو غایب زمیانه
رفتم به در صومعه عابد و زاهد
دیدم همه را پیش رخت راکع و ساجد
در میکده رهبانم و در صومعه عابد
گه معتکف دیرم و گه ساکن مسجد
یعنی که تو را می‌طلبم خانه به خانه
روزی که برفتند حریفان پی هر کار
زاهد سوی مسجد شد و من جانب خمار
من یار طلب کردم و او جلوه گه یار
حاجی به ره کعبه و من طالب دیدار
او خانه همی جوید و من صاحب خانه
هر در که زنم صاحب آن خانه تویی تو
هر جا که روم پرتو کاشانه تویی تو
در میکده و دیر که جانانه تویی تو
مقصود من از کعبه و بتخانه تویی تو
مقصود تویی ...کعبه و بتخانه بهانه
بلبل به چمن زان گل رخسار نشان دید
پروانه در آتش شد و اسرار عیان دید
عارف صفت روی تو در پیر و جوان دید
یعنی همه جا عکس رخ یار توان دید
دیوانه منم ..من که روم خانه به خانه
عاقل به قوانین خرد راه تو پوید
دیوانه برون از همه آئین تو جوید
تا غنچهء بشکفتهء این باغ که بوید
هر کس به بهانی صفت حمد تو گوید
بلبل به غزل خوانی و قمری به ترانه
بیچاره بهایی که دلش زار غم توست
هر چند که عاصی است ز خیل خدم توست
امید وی از عاطفت دم به دم توست
تقصیر "خیالی" به امید کرم توست
یعنی که گنه را به از این نیست بهانه