آیا امید به لغو تحریم «سوئیفت» محقق خواهد شد؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی «خبرگزاری دانشجو»؛ پنجشنبه 13 فروردین ماه بود که پس از پایان مذاکرات نفس گیر لوزان، متن بیانیه^۱ توسط موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی به زبان انگلیسی و ظریف وزیرخارجه ایران به زبان فارسی خوانده شد اما آنچه شاید بیش از سایر موارد بیشتر جلب توجه کرد، مطالب مربوط به رفع تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای بود. در متن بیانیه آمده است:

«اتحادیه اروپایی، اعمال تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با هسته‌ای خود را خاتمه خواهد داد و ایالات‌متحده نیز اجرای تحریم‌های مالی و اقتصادی ثانویه مرتبط با هسته‌ای را، همزمان با اجرای تعهدات عمده هسته‌ای ایران به‌نحوی‌که توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شود، متوقف خواهد کرد. یک قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل متحد صادر خواهد شد که در آن برجام تائید شده، کلیه قطعنامه‌های قبلی مرتبط با موضوع هسته‌ای لغو خواهد گردید و برخی تدابیر محدودیت ساز مشخص، را برای یک دوره زمانی موردتوافق، لحاظ خواهد کرد.»

پیش از این در گزارشی تحت عنوان «توافق هسته‌ای؛ تحریم هسته‌ای، تحریم غیر هسته‌ای/ کدام تحریم‌ها متوقف خواهند شد؟» به بررسی تحریم‌های مربوط با موضوع هسته‌ای پرداختیم و در گزارشی دیگر تحت عنوان «از Lift به Cease رسیدیم، از توافق به بیانیه» از بازی آمریکایی‌های با واژه‌های لاتین در متن بیانیه سخن گفتیم. از عقبگرد ایران در مذاکرات از ژنو تا لوزان نیز در گزارش «از ژنو تا لوزان؛ حرکت رو به جلو یا عقبگرد» صحبت شد که در آن به کاهش امتیازات ایران در بیانیه لوزان اشاره شد. در سلسله گزارش‌های آتی نیز به بررسی سایر نقاط مبهم بیانیه منتشر شده خواهیم پرداخت.

همچنین در روزهای گذشته در گزارشاتی تحت عنوان «تحریم فروش نفت ایران و حل معمای هسته‌ای یا غیرهسته‌ای بودن آن» و «تحریم بانک‌های عامل و حل معمایی دیگر؛ هسته‌ای یا غیرهسته‌ای» نگاهی به جزئیات تحریم‌های اعمال شده بر کشورمان نگاهی انداخته و سرنوشت لغو این تحریم‌ها بر اساس بیانیه لوزان را بررسی کردیم. از دیگر تحریم‌هایی که هزینه های زیادی بر عملیات ارزی و بانکی کل سیستم بانکی کشور تحمیل کرد، تحریم سوئیفت بود.

سوئیفت (SWIFT) که مخفف جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) یک انجمن تعاونی غیرانتفاعی است که در ماه مه ۱۹۷۳ میلادی توسط ۲۳۹ بانک از پانزده کشور اروپایی و آمریکای شمالی راه اندازی گردید و هدف از آن جایگزینی روش‌های ارتباطی غیر استاندارد کاغذی و یا از طریق Telex در سطح بین‌المللی با یک روش استاندارد شده جهانی بود و بیش از ۷۰۰۰ مؤسسه در ۱۹۷ کشور جهان عضو آن انجمن می‌باشند و در سال 2001 بیش از 1.5 بیلیون پیام از طریق سیستم سوئیفت در سطح جهان مبادله شده است.

مرکز اصلی شبکه سوئیفت در کشور بلژیک بوده و طبق قوانین آن کشور عمل می‌نماید و کشورهای آمریکا، هلند، انگلیس و هنگ کنگ به عنوان مراکز پشتیبان اعضا فعالیت دارند. سوئیفت در هر کشوری داری یک SAP یعنی نقطه دسترسی به سوئیفت می‌باشد که توسط مؤسسه سوئیفت کنترل می‌شود. سیستم سوئیفت جهت ارسال و دریافت هر گونه پیام ارزی در بین واحدهای ارزی بانک‌های داخل کشور و بانک‌های خارج از کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در سال 1364 کارشناسان بانک مرکزی بررسی‌های اولیه را برای عضویت بانک‌های ایرانی در سوئیفت انجام دادند ولی با توجه به وقوع جنگ تحمیلی و اولویت‌های اساسی‌تر به تعویق افتاد. پنج سال بعد و پس از اتمام جنگ تحمیلی در سال 1369 بانک مرکزی هیاتی را مامور هماهنگی با بانک‌های تجاری به منظور عضویت در سوئیفت کرد. پس از طی دوره بررسی عضویت، در اواخر سال 1370 پس از هماهنگی‌های لازم با بانک‌های تجاری تقاضای عضویت سیستم بانکی ایران توسط بانک مرکزی به سوئیفت ارایه شد. در سال 1371 پس از ارایه سه پیش شرط عضویت به سوئیفت، عضویت بانک مرکزی به همراه پنج بانک تجاری صادرات، ملی، تجارت، ملت و سپه در آذرماه پذیرفته شد.

با بالا گرفتن اختلاف نظرهای بین‌المللی ایران و کشورهای غربی، ۲۵ اسفندماه 90 بود که شرکت ارتباطی بلژیکی سوئیفت، در بیانیه‌ای ^۲ مطبوعاتی اعلام کرد که «به پیروی از اتحادیه اروپا، تصمیم گرفته تا ارایه خدمات ارتباطی به بانک‌ها و موسسات مالی ایرانی که موضوع تحریم اتحادیه اروپا هستند را قطع کند».

دو روز بعد یعنی شنبه 27 اسفند 1390 که درست ۵۵۲ روز از تحریم بانک مرکزی گذشته بود، در پایان ساعت اداری رسمی کشور سیستم سوئیفت بانک مرکزی ایران در راستای تحریم‌های اروپایی قطع شد و و اینگونه بود که تبادلات رسمی ارزی میان ایران و دنیا، به کانال غیررسمی وارد شد. هر چند تحریم‌ها مراودات بین‌المللی بانک‌های ایرانی را متوقف نکرد، اما با این وجود هزینه‌های زیادی همچون بالا رفتن نرخ معامله ایران با طرف های خارجی بر عملیات ارزی و بانکی کل سیستم بانکی کشور تحمیل کرد.

این تحریم نیز نتوانست اقتصاد ایران را از حرکت باز دارد و بالاخره تجار و فعالان اقتصادی ایرانی، راهی برای دور زدن همین تحریم‌ها و عدم استفاده از امکان ارتباطی سوئیفت پیدا کرده و 50 میلیارد دلار صادرات و بالغ بر 55 میلیارد دلار واردات را در بخش غیرنفتی رقم زدند. برخی از بانک‌های محروم از خدمات سوئیفت نیز توانستند با اجاره خطوط تلفن و فکس از همتایان خود در دوبی،‌ ترکیه و چین به انتقال پول بپردازند یا طبق گزارش دادستانی ترکیه بانک‌های تحریم‌نشده ایرانی را واسطه انتقال قرار دهند. اما این کار برایشان با کندی و هزینه فراوان صورت می‌گرفت.

علاوه بر این، صدور حکم تحریم‌ علیه بانک‌های ایرانی، بانک‌های غربی را وادار کرد از انجام سایر کارهای بانکی با بانک‌های تحریم‌شده نیز خودداری کنند. پس از صدور بیانیه اخیر در لوزان یکی از انتظاراتی که در بین تجار، سرمایه‌گذاران و حتی ایرانیان ساکن در خارج از کشور به وجود آمده است، رفع تحریم سوئیفت است اما آیا با توجه به تاکید بیانیه لوزان بر رفع تحریم‌های مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای تحریم سوئیفت لغو خواهد شد؟ آیا تحریم سوئیفت تنها به برنامه‌های هسته‌ای مربوط می‌باشد؟

در ادامه به بررسی فهرست افراد و نهادهای مذکور در ماده 23 (۲) ^۳ می‌پردازیم تا از دلایل تحریم سوئیفت بانک‌های ایرانی مطلع شویم.

بانک ملت: 

پشتیبانی و تسهیل امور موشک‌های هسته‌ای

پشتیبانی و تسهیل امور موشک‌های  بالستیک

بانک ملی:

ارائه خدمات و یا حمایت مالی برای شرکت‌های مرتبط یا درگیر در برنامه هسته‌ای و موشکی ایران 
خدمات به نماینده‌های صنایع هسته‌ای  همچون بازکردن حساب، ال سی 

بانک رفاه:

بعد از تحریم بانک ملی توسط اتحادیه اروپا، بانک رفاه ایران عملیات اجرای بیشتری رو بر عهده گرفته است

بانک صادرات:

نزدیکی به حکومت ایران

ارائه خدمات مالی به شرکت‌هایی که  به نمایندگی ایران در برنامه‌های موشکی و بالستیک ایران نقش دارند

دور زده تحریم‌ها در بخش صنایع الکترونیک و اعتبارنامه‌ها از جمله شرکت انرژی مصباح

بانک سینا:

نزدیکی به بیت مقام معظم رهبری 

فراهم کردن بودجه بخش‌های استراتژیک ایران

در مجموع اینگونه می‌توان استنباط کرد تحریم سوئیفت به دلیل تحریم بانک‌های ایرانی و بانک مرکزی ایران توسط اتحادیه اروپا صورت گرفت. دلایل اعلام شده از سوی اتحادیه اروپا نیز شامل بحث هسته‌ای و بحث موشکی و دور زدن تحریم‌ها و دلایل دیگری است. حال سوال این است که آیا تحریم سوئیفت را می‌توان تحریم هسته‌ای تلقی کرده و امید به لغو آن داشت؟

پی‌نوشت‌ها:

1- http://eeas.europa.eu/statements/docs/2013/131124_03_en.pdf
2-http://www.swift.com/news/press_releases/SWIFT_disconnect_Iranian_banks#
3-http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2012:088:0001:0112:EN:PDF