وقف علم و فناوری؛ چشم انداز آتی موقوفات در راستای اعتلای علمی کشور/ بزرگ‌ترین وقف علمی کشور در قرن هشتم انجام شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجو از مشهد، رشد علمی و رسیدن به جایگاهی شایسته در حوزه علم و فناوری به عزم و یاری همگانی نیاز دارد. یکی از ساده‌ترین این همکاری‌ها، درخواست کمک مردمی برای تسهیل امور پژوهشی باشد.

کشور ما در ساخت مدرسه سابقه درخشانی دارد؛ اما حمایت از توسعه علم و فناوری فقط به ساخت مدرسه محدود نمی‌شود. شاید وقتی از داروهای درمانی برای بیماری‌های صعب‌العلاج صحبت می‌شود هیچ تصوری از حمایت خیرین برای تحقیقاتی که در این زمینه انجام می‌شود، در ذهن نقش نبندد؛ اما حمایت از طرح‌های تحقیقاتی و ساخت و توسعه فضاهای خدماتی از دیگر برنامه‌هایی است که با حمایت‌های مردمی تسریع می‌شود.

چنانچه واقفین به وقف علمی آشنا شده و مطلع شوند از کمک‌های آنها در حوزه تحقیق و پژوهش چه استفاده‌ای می‌شود و مردم به چه صورت از این خدمات علمی بهره می‌گیرند، بی‌شک در این زمینه‌ها حمایت خود را دریغ نمی‌کنند.

در سال‌های اخیر شاهد پررنگ شدن حمایت‌های مردمی از فعالیت‌های علمی و آزمایشگاهی هستیم که شکل جدیدی از وقف علمی را فراتر از ساخت مدرسه به تصویر می‌کشد.

البته از گذشته‌های دور نمونه‌هایی از کمک‌های خیرین در حوزه‌های علمی را شاهد بوده‌ایم. در کتابخانه جندی‌شاپور به افرادی که در این کتابخانه مطالعه می‌کردند پولی پرداخت می‌شد.

مرحوم حسینعلی البرز واقف بزرگ سرمایه خود را برای توسعه علم و دانش و پیشرفت کشور وقف کرد و بنیان‌گذار وقف علمی در کشور است.

موقوفه بنیاد فرهنگی البرز در سال ۱۳۴۲ با هدف کمک به  اشاعه فرهنگ (علمی) کشور از طریق اعطای جوایزی به نام جایزه بنیاد البرز به دانشمندان و پژوهندگان برتر ایرانی، سپاهیان (دین، دانش، بهداشت، ترویج آبادانی)، دانش آموختگان برگزیده، نوجوانان و نوباوگان با استعداد ایرانی، به همت مردی خیراندیش و نیک سیرت مرحوم حسینعلی البرز تاسیس شد.

به دلیل اهمیت وقف در کشور و به ویژه ترغیب خیرین و واقفین به حوزه علم و فناوری، دفتر نخبگان شهید فهمیده شمال شرق کشور با شعارهای «توسعه علم و فناوری کشور با مشارکت هر ایرانی»، «علم و فناروی در خدمت رفاه، امنیت و سلامت کشور» یکی از برنامه‌های خود را در زمینه فرهنگ سازی در حوزه وقف علم و فناوری قرار داده است که برای آگاهی از آنچه که این دفتر انجام می‌دهد به گفت‌گو با محمدرضا کشمیری، کارشناس دبیرخانه وقف علم و فناوری استان خراسان رضوی نشستیم.

ایجاد دبیرخانه وقف علمی در خراسان رضوی در سال ۹۳

کشمیری در خصوص وقف در حوزه علم و فناوری با بیان این‌که یکی از اهداف و برنامه‌های بلند مدت دفتر نخبگان شهید فهمیده شمال شرق کشور فرهنگ سازی حوزه وقف علم و فناوری است، گفت: در این دفتر برنامه‌ای تعریف شد با عنوان طرح وقف علمی که طی تعاملی که با مدیر کل اوقاف خراسان رضوی داشته‌ایم پیشنهاد ایجاد دبیرخانه وقف علم و فناوری مطرح شد که در نهایت این دبیرخانه در زمستان سال ۹۳ به منظور فرهنگ سازی و جریان سازی در خصوص وقف علم و فناوری در خراسان رضوی تشکیل شد.

این کارشناس حوزه وقف علمی هدف این دبیرخانه را ایجاد همگرایی بین مراکز علمی استان در جهت توسعه علم و فناوری و حمایت از نخبگان، کارآفرینان و حمایت از ایجاد اشتغال دانش بنیان معرفی و تصریح کرد: در سال جاری جلساتی بین مراکز علمی استان برگزار شد تا یک سری مصادیق علمی که قابل ارائه به خیرین و واقفین استان است، ارائه شود.

نیازمند حدوداً یک و نیم میلیارد تومان اعتبار جهت ساخت مرکز فرآوری سلول‌های بنیادی هستیم

کشمیری ضمن تاکید بر این مطلب که مصادیقی که به خیرین جهت اجرایی شدن ارائه می‌شود باید در روند اجتماعی کشور تاثیر گذار باشد، تصریح کرد: این نکته به این معنا است که اجرای یک طرح بتواند یک بستر اجتماعی در جامعه ایجاد کند و برای مردم اثربخش باشد.

وی افزود: وقف علمی مکمل وقف‌هایی است که سابق بر روی مسائلی چون خوابگاه‌ سازی، مدرسه سازی و مراکز آموزشی انجام می‌شد. به طور کلی درصددیم تا نیات خیرین را از سمت حمایت از زیرساخت‌ها به سمت توسعه دانش و فناوری سوق دهیم. به طور مثال یکی از طرح‌هایی که در دست اقدام است ایجاد مرکز فرآوری سلول‌های بنیادی است که طرحی بسیار مناسب و جزو اولویت‌های این دبیرخانه است.

این کارشناس وقف علمی با اشاره به این‌که اعتبار مورد نیاز برای این پروژه یک و نیم میلیارد تومان است، گفت: در حال حاضر برای تامین بودجه این طرح وارد نشدیم؛ اما یکسری اقداماتی در حال انجام است.

بیشترین تعامل ما با خیرین و واقفین است

کشمیری با یادآوری این مطلب که بیشترین تعامل ما با خیرین و واقفین است، تاکید کرد: حوزه وقف با حوزه تخصیص بودجه متفاوت است. خیّر نیتی می‌کند و بعضاً این‌گونه نیست که این نیت بر روی پروژه‌ای خاص باشد، این دبیرخانه مشاوره مناسب به واقفین و خیرین در راستای جهت دهی موقوفات به سمت اولویت‌های پژوهشی در حوزه‌های مختلف نظیر، سلامت و بهداشت، انرژی‌های نو، محیط زیست، امنیت غذایی و اقتدار دفاعی می‌دهد.

وی تاکید کرد: ما باید بتوانیم نیازمندی‌های استان در حوزه علم و فناوری را شناسایی کنیم تا بتوانیم آنان را به خیرین ارائه دهیم و آنها در صورت تمایل آن نیاز را برآورده کنند.

این کارشناس ادامه داد: در حوزه کارآفرینی نیز یک سری طرح‌ها را با کمک مراکز رشد دانشگاه فردوسی مشهد در دست انجام داریم و به عنوان یکی از مصادیق بر روی آنان کار می‌کنیم.

کشمیری بار دیگر با تاکید بر این موضوع که هدف از وقف علمی، توسعه علم و فناوری‌های مورد نیاز جامعه است، بیان داشت: نوع فعالیتی که در این دبیرخانه انجام می‌دهیم از جنس فرهنگ سازی است به این معنا که درصددیم به مردم بگوییم علاوه بر وقف‌های مذهبی و فرهنگی می‌توان در زمینه علمی و توسعه و رشد فناوری در کشور وقف کرد.

بزرگترین وقف علمی کشور در قرن هشتم است

این کارشناس در بخش دیگری از سخنان خود به تاریخ وقف علمی در کشور اشاره و خاطرنشان کرد: ما در طول تاریخ شاهد وقف علمی بوده‌ایم که یکی از نمونه‌های بارز آن وقف ربع رشیدی در قرن هشتم است که جزو بزرگ‌ترین موقوفات ایران می‌باشد که چند استان کشور را در بر می‌گیرد.

 وی تاکید کرد: با توجه به این‌که در افق ۱۴۰۴ ایران باید از لحاظ علم و فناوری به رتبه نخست منطقه برسد، یکی از حوزه‌هایی که خیرین ما می‌توانند به آن وارد شوند و توجه داشته باشند، وقف علم و فناوری است.

کارشناس دبیرخانه وقف علم و فناوری خراسان رضوی در خصوص نحوه استفاده از سرمایه‌های مردمی خاطرنشان کرد: هنگامی که یک نفر وقفی انجام می‌دهد، نیتی را مشخص و متولی‌ای را برمی‌گزیند تا این متولی به امور رسیدگی کند، بنابراین نحوه مصرف این سرمایه‌ها را متولی با در نظر گرفتن نیت واقف مدیریت می‌کند.

کشمیری ادامه داد: همچنین، این سرمایه‌ها صرف چه اموری در علم و فناوری و یا این‌که چه میزان هزینه شود را خیّر و واقف مشخص می‌کند، ما تنها مشاوره می‌دهیم و به او می‌گوییم در چه راهی هزینه کند، بهتر است.

وی تصریح کرد: در حوزه پژوهش‌ها نیز تاکید ما بر پروژه‌ها و پژوهش‌هایی است که علاوه بر اثرگذار بودن در جامعه، بدانیم که به نتیجه خواهد رسید و این‌که ریسک فناوری خود را طی کرده باشد.

وقف علم و فناوری یکی از راه‌های رسیدن به اقتصاد مقاومتی است

کشمیری با بیان این نکته که توسعه نیازمند سرمایه گذاری مردمی است، تصریح کرد: یکی از نکاتی که در مسئله اقتصاد مقاومتی بر آن اشاره شده است، بحث مردمی سازی است که در این زمینه وقف علمی می‌تواند یکی از راه‌هکارهای رسیدن به اقتصاد مقاومتی باشد.

وی با تاکید بر این‌که امروز یکی از پایه‌ای‌ترین گفتمان‌ها در کشور، گفتمان علم، پیشرفت و فناوری است، گفت: ایران از منظر بانک جهانی در تولید مقاله جایگاه ۱۸ جهان، در شاخص اقتصاد دانش بنیان رتبه ۹۴94، در بحث تولید و فناوری رتبه ۹۶ و در بحث خلاقیت و نوآوری رتبه ۱۲۱ جهان را داراست، این بدان معنی است که در حال حاضر ما برای دیگران کار می کنیم.

این کارشناس حوزه وقف علمی افزود: یکی از مشکلات ما بحث اتکا کشور به درآمدهای نفتی و گازی است این درحالی است که ما باید در تمام حوزه‌ها به دنبال ارزش افزوده باشیم و نقش نقدینگی را در اقتصاد دانش بنیان سوق دهیم که یکی از راه‌های تامین منابع مالی همین موقوفات هستند.

کشمیری خاطرنشان کرد: اولین خروجی محصولات فناورانه رفاه است که اهمیت پیدا کرده است و توسعه فناوری کشور با حمایت هر ایرانی محقق می شود.

این کارشناس با بیان این نکته که ۷۵۰ نوع موقوفه در کشور ما وجود دارد، ایران را دارای متنوع‌ترین موقوفات در جهان دانست و افزود: بیشتر وقف‌هایی که در کشور صورت می‌گیرد در حوزه مذهبی است.

به عدم فرهنگ سازی در زمینه وقف علمی در ایران اشاره و تصریح کرد: ما درصددیم به نیات واقفین جهت دهی کنیم تا در کنار وقف‌های مذهبی‌ای که صورت می‌گیرد، وقف‌هایی در جهت توسعه  علم و فناوری نیز انجام شود.

آمریکا دارای ۲۴۰۰ موقوفه در حوزه علم و پژوهش است

وی با اشاره به وقف علمی در کشورهای اروپایی، گفت: در ایالات متحده آمریکا ۳۲ هزار موقوفه وجود دارد که از این تعداد ۲۴۰۰ موقوفه در حوزه علم و پژوهش است.

این کارشناس حوزه وقف علمی ادامه داد: همچنین سرمایه وقفی در دانشگاه‌های آمریکا ۲۰۰ میلیارد تومان است که این نشان از ارزش و اهمیت توسعه و وقف در این زمینه دارد.

 کشمیری آلمان را موقوفه خیزترین کشور در اروپا خواند و تصریح کرد: آلمان دارای ۵۹۳۳ موقوفه است که ۹۹۶ موقوفه آن در امر دانش و پژوهش، ۱۸۵۶ موقوفه در حوزه آموزش و تعلیم و ۱۸۰ موقوفه در امور دینی (سه درصد) می‌باشد.

وی با اشاره به این مطلب که ژاپن در فاصله زمانی ۱۹۷۵ تا ۱۹۸۲، ۲۰ موسسه وقفی ایجاد کرده است، گفت: در کشور ما نیز مجتمع آموزشی ربع رشیدی، مدرسه بنی صدر بخارا، انیستیتو پاستور و رصد خانه مراغه از جمله موسسات علمی وقفی بوده‌اند که در گذشته احداث شده‌اند؛ اما به طور کلی در زمینه وقفی علمی ایران، دارای جایگاه مناسبی نیست؛ چراکه در این زمینه فرهنگ سازی نشده است.

این کارشناس حوزه وقف علم و فناوری در پایان بر ضروریت وقف علمی تاکید کرد.