دختران در «دفتر تحکیم» چه می‌کنند؟/ از تسخیر سفارت تا تسخیر تشکیلات

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- سارا عاقلی؛ داستان دختران «دفتر تحکیم وحدت» از قضیه تسخیر سفارت آمریکا شروع شد. از آنجایی که دختران پابه‌پای پسران برای انقلاب دوم تلاش می‌کردند. ۴۴۴ روز، مبارزه در سفارت، روایت دختران و پسرانی بود که جنسیت مانع مبارزه‌شان نمی‌شد. 

البته آن موقع با عنوان دانشجویان خط امام شناخته می‌شدند و چند وقت بعد در دیدار با امام نام «تحکیم وحدت» بر آن‌ها قرار گرفت. اما دانشجویان انجمن‌های اسلامیِ آن زمان هسته اصلی اتحادیه تحکیم را شکل دادند. در بین اتفاقات ریز و درشتِ قدیمی‌ترین تشکل، پرونده بانوان اتحادیه را ورق زدیم تا تکرار تاریخ را بازخوانی کنیم.

وقتی سراغ خاطرات دختران سفارت می‌رویم، فصل مشترک همه این است که هیچ تبعیض مثبتی برای خانم‌ها وجود نداشت! مثلا برای آموزش‌های نظامی که می‌دیدند یا پاس کاری که سر تغییر شیفت‌ها انجام می‌شد؛ همگی یکسان بود. از ابتدای عملیات بخاطر رویارویی با کارکنان زن سفارت، حضور خواهران ضروری ارزیابی می‌شد.

 

فروز رجایی‌فر در گفت و گو با شرق صحبت‌های مفصلی دارد و می‌گوید: «همان طور که در عکس‌ها موجود است، چند لایه صف اول تظاهرات منتهی به تسخیر را خانم‌ها تشکیل می‌دادند. در انتهای صف هم خانم‌هایی با پوشش چادر بودند و پس از آن‌ها برادران دانشجو حرکت می‌کردند دلیلش هم این بود که دانشجویان با پوشش چادر مشکی می‌توانستند به آسانی ابزارهایی مثل قیچی، آهن‌بر و قفل و زنجیر را که در ادامه کار مورد نیاز بود، مخفیانه حمل کنند و به برادران دانشجو بدهند. در واقع در طراحی اولیه این کار برای عملیات فریب در نظر گرفته شده بود تا نیروهای سفارت آمریکا و نیروهای حفاظتی پس از عبور آن‌ها تصور کنند که در وضعیت عادی، گروهی در حال تظاهرات هستند. به این ترتیب دانشجویان توانستند خودشان را به درِ مورد نظر برسانند و به همان شکلی که معروف است، وارد محوطه سفارت شوند.»

البته به گفته دانشجویان حاضر در سفارت فعالیت تشکیلاتی در نهایت حفظ روابط اسلامی بود. تا جایی که نه خانواده‌ها و نه مسئولین نظرشان این نبود که خانم‌ها حضور نداشته باشند. «حتی همان شب اول هم حضرت امام مطلع شدند که گروه اشغال‌کننده، مرکب از دختران و پسران دانشجو است که قرار است آن شب را در سفارت بمانند. با این حال نگفتند خانم‌ها تشریف ببرند منزل!» این نگاه ناشی از یک نگاه مترقی به تشکیلات دختران بود.

«دفتر تحکیم وحدت» سال‌ها بعد دچار تحولاتی شد و حتی در برهه هایی کاملا استحاله گشت و ماهیت انقلابی خود را از دست داد. اگرچه تحیکم زمان انتخابات دوم خرداد نقش تقریبا مهمی در پیروزی سید محمد خاتمی داشت، اما در عرض چند سال به شدت رادیکال شد تا جایی که مقابل کل حاکمیت و رئیس جحهور منتخب ایستاد و پروژه عبور از خاتمی را کلید زد! درست در همین زمان‌ها وقتی سراغ چینش شورای مرکزی این اتحادیه می‌رویم با تمام شعارهای فمنیستی می‌بینیم که حتی یک خانم حضور ندارد و ساختار مردانه یک دست در بروز خشونت‌های آن بی تاثیر نبوده! همین موضوع باعث شد تا تحکیم کم‌کم جایگاه خود را میان دانشجویان از دست بدهد. با شکل گیری دو طیف شیراز و علامه، طیف شیراز مسیر تعادل را پیش گرفت و با برگزاری انتخابات قانونی سعی کرد اوضاع آشفته را بهبود بخشد در عوض گروه رادیکال موجود انتخابات شیراز را زیر سوال برد در دانشگاه علامه انتخاباتی دیگر برگزار کردند که قانونی دانسته نشد و زمان وزارت علوم دولت اصلاحات منحل شد.

 

سرانجام قدیمی‌ترین اتحادیه دانشجویی پس از سه دهه فراز و فرود شدید بازیابی شد. در اواخر دهه ۸۰ ابتدا دانشجویان انقلابی، این تشکل قدیمی را احیا کردند. سپس تحکیم در سال‌های بعد تعداد دفاتر خود را ارتقا داد و به تشکیلات آشفته اش سر و سامانی بخشید.


پس از این زمان آن فرا رسید که به دفتر خواهران در اتحادیه تحکیم توجه ویژه‌ای بشود. اعضای اتحادیه با رصدی که از دانشگاه‌های کشور داشتند به دو نکته اصلی رسیدند. اول اینکه حدود ۶۰ درصد دانشگاه‌های کشور را دختران تشکیل می‌دادند؛ و نگاه‌های غالب یا بی تفاوتی به حضور دختران در سطوح بالای تشکیلاتی بود یا نگاه‌های فمنیستی که هیچ کدام اسلامی محسوب نمی‌شد. از طرفی تشکل‌های یک بار مصرف در دانشگاه‌ها سر درآورده بودند و جایگاه زن مسلمان را نشانه می‌گرفتند.

این دوره همزمان با صحبت‌های حجت الاسلام محمدیان بود که از تشکل‌های انقلابی خواسته بودند تشکیلات خواهران را تقویت کنند. تا اینکه در سال ۹۴ دفتر خواهران پا گرفت و سال ۹۵ تقویت شد. در این دوسال به دبیری محمد حسین قائد شرف، یکی از اهداف کلی تحکیم، توجه به وضعیت دختران در دانشگاه‌ها بود.

سال ۹۴ ماهره عزیزی دبیر سیاسی اتحادیه تحکیم شد و همزمان فعالیت‌های دفتر خواهران را نیز پیش می‌برد. اگر چه چیز عجیبی نبود، اما کم سابقه بود که یک خانم نماینده سیاسیِ تحکیم باشد و در جلسات خبری که آقایان، نماینده اتحادیه‌ها بودند، شرکت کند.


سال ۹۵ ارتقای تشکیلات خواهران به عنوان یکی از مهمترین سیاست‌های شورای مرکزی تحکیم در دستور کار قرار گرفت. سالی که زهرا سادات رضوی مسئول تشکیلات خواهران شد و توانست نشریه ویژه دخترانِ دانشجو در کل کشور را راه اندازی کند البته این موضوع با سنگ اندازی هایی در دولت یازدهم مواجه شد تا جایی که در دیدار ۱۶ آذر با رئیس جمهور، پشت گوش انداختن مجوز نشریه «ندا» یکی از انتقادات اصلی نماینده اتحادیه به روحانی بود.

گعده‌های تخصصی درباره زنان مانند زن و اقتصاد با دعوت از اساتید، پیگیری، مطالبه و بازتاب گسترده مسائل زنان در دولت یازدهم و آغاز ارتباط گیری با بانوان در دیگر اتحادیه‌ها از اقدامات دفتر تحکیم بود. درسطح دانشگاه‌ها نیز به تقویت تشکیلات خواهران کمک می‌شد تا جایی که در دو دانشگاه امیرکبیر و شهید بهشتی نشریه ویژه دختران با نام «صدا» و «آفتاب» شکل گرفت؛ و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان توانست نشست تخصصی در این باره برگزار کند.

در دیدار خرداد ماهِ رهبر انقلاب با دانشجویان، رضوی نماینده تحکیم بود که بعد از مطالب سیاسی قسمت مهمی از سخنان خود را به مباحث زنان و فمنیسم اختصاص داد و آسیب‌های نگاه متحجرانه نسبت به فعالیت دختران را یادآوری کرد. صحبت هایی که با تکبیر یکدست حاضرین در بیت به پایان رسید.

پس از آن رهبر انقلاب در خلال صحبت‌ها دوبار به موضوع مطرح شده در خصوص زنان گریز زدند و گفتند: «یک توصیه‌ی دیگر، سفارش به دانشجویان خواهر است. این دو دانشجوی خواهر انصافاً خیلی خوب صحبت کردند و هر دو نفرشان خیلی مطالب خوبی را بیان کردند؛ من سفارش میکنم یکی از نکاتی که دانشجویان خواهر در تشکّل‌ها دنبال کنند، مسئله‌ی زن در غرب باشد؛ ما کمتر به این مسئله میپردازیم. البتّه در یکی از جلسات سالهای قبل، یکی از خواهران -یادم نیست که استاد بود یا دانشجو- اینجا صحبت مفصّل خیلی خوبی در این زمینه انجام دادند، امّا معتقدم باید کار کرد و میدان کار در این زمینه وجود دارد. این هم این مسئله.»

توصیه رهبر انقلاب در مورد پرداختن به موضوع زنان کافی بود تا تحکیم از تحلیل خود مطمئن شود و این مسیر را جدی‌تر ادامه دهد. به همین خاطر وقتی شورای مرکزی جدید به دبیری اسماییل کوهی مقدم تیر ماه فعالیت خود را آغاز کرد؛ سیاست ارتقای تشکیلات دختران را همچنان در پیش گرفت.

وقتی با معصومه زورمند، مسئول دفتر خواهران شورای مرکزیِ جدید صحبت می‌کردیم در کنار نشریه و گعده ها، از برگزاری یک نشست تخصصی ویژه بانوان دفتر تحکیم در سال تحصیلی پیشرو خبر داد و گفت: «برنامه‌های دفتر خواهران حول دو موضوعِ شناخت زن در غرب و ارائه الگوی زن مسلمان در نظر گرفته شده. به همین خاطر در نشست تخصصی که در تهران برگزار می‌شود؛ از طرفی به چالش‌های پیشروی فمنیسم می‌پردازیم و از طرفی دیگر جایگاه دختران در خانواده، زن در رسانه و نقش زن در آینده‌ی انقلاب اسلامی را بررسی می‌کنیم.»

زورمند در خصوص نوع نگاه مجموعه به معاونت زنان ریاست جمهوری خاطر نشان کرد: «معاونت زنان را سیاسی نمی‌بینیم و مطالبه مسائل زنان را در دستور کار داریم.»

حالا «دفتر تحکیم وحدت» گردنه‌های استحاله را پشت سر گذاشته و به عنوان یک مجموعه انقلابی، در کنار دیگر برنامه‌ها، تشکیلاتِ سازیِ بانوانِ انقلابی را چند سالی است؛ در دانشگاه‌ها دنبال می‌کند.