گزارش بیست|
گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو - حمیده آقاجانی؛ آیا به عنوان دانشجو و یا استاد دانشگاه اصطلاح قطب علمی به گوشتان خورده است؟، واژه‌ای که چند سالی است در ادبیات علمی دانشگاه‌های کشور مطرح و هر واحد آموزشی متناسب با تخصص و توانمندی‌هایش به یک قطب علمی تبدیل شده است.
هر گروه علمی که دارای فعالیت‌های برجسته‌ای در زمینه آموزشی، پژوهشی، همکاری‌های علمی و بین‌المللی بوده و از استاندارد‌های علمی بالا برخوردار باشد، می‌تواند به یک قطب علمی تبدیل شود.
قطب علمی دانشگاه‌ها اهداف مشخصی را دنبال می‌کنند که از جمله آن میتوان به گسترش مرز‌های دانش و فناوری برای ارتقا جایگاه علمی کشور، فراهم ساختن زمینه فعالیت‌های گروهی و ایجاد شبکه‌های علمی و فناوری اشاره کرد.
البته آن چه که در حوزه فعالیت این دانشگاه‌ها و مراکز علمی بیشتر مورد توجه قرار دارد کسب مرجعیت علمی و فناوری در زمینه تخصصی خاص است و دستیابی به این امر مهم می‌تواند زمینه‌های لازم برای مشارکت مراکز علمی در سطح ملی و بین‌المللی در مسیر تولید علم و توسعه فناوری در داخل کشور و توسعه و تقویت مطالعات میان رشته‌ای و تولید علم بومی را به همراه داشته باشد.
هر گروه علمی که دارای فعالیت‌های برجسته‌ای در زمینه آموزشی، پژوهشی، همکاری‌های علمی و بین‌المللی بوده و از استاندارد‌های علمی بالا برخوردار باشد، می‌تواند به یک قطب علمی تبدیل شود.
قطب علمی دانشگاه‌ها اهداف مشخصی را دنبال می‌کنند که از جمله آن میتوان به گسترش مرز‌های دانش و فناوری برای ارتقا جایگاه علمی کشور، فراهم ساختن زمینه فعالیت‌های گروهی و ایجاد شبکه‌های علمی و فناوری اشاره کرد.
البته آن چه که در حوزه فعالیت این دانشگاه‌ها و مراکز علمی بیشتر مورد توجه قرار دارد کسب مرجعیت علمی و فناوری در زمینه تخصصی خاص است و دستیابی به این امر مهم می‌تواند زمینه‌های لازم برای مشارکت مراکز علمی در سطح ملی و بین‌المللی در مسیر تولید علم و توسعه فناوری در داخل کشور و توسعه و تقویت مطالعات میان رشته‌ای و تولید علم بومی را به همراه داشته باشد.
ایران از نظر تعداد دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی در شرایط مطلوبی قرار دارد، اما این بدین معنا نیست که هر دانشگاه و یا مرکز آموزشی می‌تواند از امتیاز قطب علمی برخوردار باشد. مراکز و موسسات آموزشی برای آنکه قطب علمی شوند ابتدا به وزارت علوم در این باره درخواست می‌دهند تا شرایط آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری همراه با معاون پژوهش و فناوری وزارت، مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی، و معاون آموزشی وزارت، رییس و اعضای اصلی شورای قطب علمی در وزارت علوم هستند. درحقیقت این دبیران گروه‌های پنج‌گانه قطب‌های علمی همراه با دو نفر دیگر از اعضای هیأت علمی برجسته کشور درخواست‌ها را مورد بررسی قرار داده و تایید می‌کنند.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری همراه با معاون پژوهش و فناوری وزارت، مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی، و معاون آموزشی وزارت، رییس و اعضای اصلی شورای قطب علمی در وزارت علوم هستند. درحقیقت این دبیران گروه‌های پنج‌گانه قطب‌های علمی همراه با دو نفر دیگر از اعضای هیأت علمی برجسته کشور درخواست‌ها را مورد بررسی قرار داده و تایید می‌کنند.
کدام دانشگاه‌ها شرایط تشکیل قطب علمی را دارند؟
قطعا هر دانشگاهی با هر رتبه‌ای نمی‌تواند به یک قطب علمی تبدیل شود و از سویی نیز همه دانشگاه‌ها در شرایط یکسانی برای ارائه درخواست تبدیل شدن به قطب علمی، قرار دارند.
هدف از ایجاد قطب‌های علمی، رسیدن به پژوهش‌های کاربردی و بنیادین و استفاده از استعداد‌های بالقوه در کشور و به ویژه نسل جوان و دانشگاهی کشور است و چه بسا رسیدن به این هدف می‌تواند بسیاری از تهدید‌های موجود را مرتفع سازد. بنا به ضرورت‌ها و نیاز‌های جامعه قطب‌های علمی در دانشگاه‌ها تشکیل می‌شود؛ گاهی وزارت علوم با بررسی برخی حوزه‌ها و زمینه‌های مورد نیاز کشور بر اساس آمایش علم و فناوری و اولویت‌های استخراج شده از اسناد بالادستی، یک موسسه آموزشی را به عنوان قطب علمی تعیین کرده و به مؤسسه‌ها جهت تشکیل شاخه‌های قطب علمی فراخوان می‌دهد؛ اما گاهی مؤسسه‌ها بر اساس توانمندی‌ها و مزیت‌های نسبی خود در سایر زمینه‌های مورد نیاز کشور می‌توانند متقاضی تشکیل شاخه قطب علمی شوند و شورا بر اساس پیشنهاد‌های مؤسسه‌ها نسبت به تعیین عنوان قطب علمی و شاخه‌های آن اقدام می‌کند.
قطعا هر دانشگاهی با هر رتبه‌ای نمی‌تواند به یک قطب علمی تبدیل شود و از سویی نیز همه دانشگاه‌ها در شرایط یکسانی برای ارائه درخواست تبدیل شدن به قطب علمی، قرار دارند.
هدف از ایجاد قطب‌های علمی، رسیدن به پژوهش‌های کاربردی و بنیادین و استفاده از استعداد‌های بالقوه در کشور و به ویژه نسل جوان و دانشگاهی کشور است و چه بسا رسیدن به این هدف می‌تواند بسیاری از تهدید‌های موجود را مرتفع سازد. بنا به ضرورت‌ها و نیاز‌های جامعه قطب‌های علمی در دانشگاه‌ها تشکیل می‌شود؛ گاهی وزارت علوم با بررسی برخی حوزه‌ها و زمینه‌های مورد نیاز کشور بر اساس آمایش علم و فناوری و اولویت‌های استخراج شده از اسناد بالادستی، یک موسسه آموزشی را به عنوان قطب علمی تعیین کرده و به مؤسسه‌ها جهت تشکیل شاخه‌های قطب علمی فراخوان می‌دهد؛ اما گاهی مؤسسه‌ها بر اساس توانمندی‌ها و مزیت‌های نسبی خود در سایر زمینه‌های مورد نیاز کشور می‌توانند متقاضی تشکیل شاخه قطب علمی شوند و شورا بر اساس پیشنهاد‌های مؤسسه‌ها نسبت به تعیین عنوان قطب علمی و شاخه‌های آن اقدام می‌کند.
تشکیل هر شاخه قطب علمی ضوابط و شرایط خاص دارد
مؤسسات می‌توانند در صورت دارا بودن شرایط لازم در هر زمینه علمی- تخصصی و راهبردی برای تشکیل شاخه قطب علمی درخواست کنند. از آن جا که یک مرکز به عنوان قطب علمی باید شرایط تولید علم در سطح بین الملل را نیز داشته باشد ابتدا باید ابزار لازم آن را فراهم سازد.
اعضای هیات علمی در هر دانشگاه و موسسه آموزشی به عنوان بازوی اصلی آن محسوب می‌شوند و در دستورالعمل‌های تشکیل قطب علمی نیز به این مهم توجه شده است. دانشگاه‌ها باید زمان ارائه درخواست خود به وزارت علوم حداقل هفت نفر عضو هیأت علمی برجسته فعال در یک زمینه علمی تخصصی به عنوان اعضای شاخه قطب علمی معرفی کنند، مشروط به اینکه اکثر اعضای شاخه قطب علمی از اعضای هیأت علمی مؤسسه متقاضی باشند.
همچنین این موسسه‌ها از تجهیزات تحقیقاتی و آزمایشگاهی، کتابخانه و امکانات نرم‌افزاری و اطلاع‌رسانی لازم برای تحقق اهداف قطب علمی برخوردار بوده و برنامه‌ای هدفمند در یک زمینه علمی- تخصصی برای پاسخگویی به نیاز‌های اساسی علمی کشور بر اساس اولویت‌های اسناد بالادستی در حوزه علم و فناوری ارائه کنند.
مؤسسات می‌توانند در صورت دارا بودن شرایط لازم در هر زمینه علمی- تخصصی و راهبردی برای تشکیل شاخه قطب علمی درخواست کنند. از آن جا که یک مرکز به عنوان قطب علمی باید شرایط تولید علم در سطح بین الملل را نیز داشته باشد ابتدا باید ابزار لازم آن را فراهم سازد.
اعضای هیات علمی در هر دانشگاه و موسسه آموزشی به عنوان بازوی اصلی آن محسوب می‌شوند و در دستورالعمل‌های تشکیل قطب علمی نیز به این مهم توجه شده است. دانشگاه‌ها باید زمان ارائه درخواست خود به وزارت علوم حداقل هفت نفر عضو هیأت علمی برجسته فعال در یک زمینه علمی تخصصی به عنوان اعضای شاخه قطب علمی معرفی کنند، مشروط به اینکه اکثر اعضای شاخه قطب علمی از اعضای هیأت علمی مؤسسه متقاضی باشند.
همچنین این موسسه‌ها از تجهیزات تحقیقاتی و آزمایشگاهی، کتابخانه و امکانات نرم‌افزاری و اطلاع‌رسانی لازم برای تحقق اهداف قطب علمی برخوردار بوده و برنامه‌ای هدفمند در یک زمینه علمی- تخصصی برای پاسخگویی به نیاز‌های اساسی علمی کشور بر اساس اولویت‌های اسناد بالادستی در حوزه علم و فناوری ارائه کنند.
گفتنی است؛ به صرف تعیین یک موسسه آموزشی به عنوان قطب علمی نمی‌توان گفت کار پایان یافته، بلکه هر کدام از این موسسات موظف به ارائه یک برنامه مدون پژوهشی - فناوری پنج‌ساله در جهت پاسخگویی به نیاز‌های علمی راهبردی کشور هستند. این برنامه باید منطبق با چارچوب برنامه پژوهشی- فناوری تهیه و تنظیم شود. دبیرخانه قطب‌های علمی، نیز وظیفه کمک به بررسی برنامه شاخه‌های قطب علمی و تدوین برنامه قطب علمی بر اساس اولویت‌های استخراج شده از اسناد بالادستی و تقسیم محور‌های برنامه بین شاخه‌های قطب علمی را برعهده دارد.
با وجود اینکه دامنه فعالیت‌ها و اقدامات مرتبط با اهداف کلی قطب علمی در زمینه بهینه سازی سیستم‌های پیشرفته تولیدی و خدماتی می‌تواند بسیار گسترده و وسیع باشد، اما با در نظر گرفتن توانمندی‌های بالقوه و زمینه‌های تخصصی و پیشینه تحقیقاتی یک مرکز آموزشی میتوان به سمت تحولات علمی جهانی و هماهنگ کردن آن‌ها با نیاز‌های تولیدی و خدماتی کشور بخصوص در بعد سیستم‌های پیشرفته تولیدی حرکت کرد.
با وجود اینکه دامنه فعالیت‌ها و اقدامات مرتبط با اهداف کلی قطب علمی در زمینه بهینه سازی سیستم‌های پیشرفته تولیدی و خدماتی می‌تواند بسیار گسترده و وسیع باشد، اما با در نظر گرفتن توانمندی‌های بالقوه و زمینه‌های تخصصی و پیشینه تحقیقاتی یک مرکز آموزشی میتوان به سمت تحولات علمی جهانی و هماهنگ کردن آن‌ها با نیاز‌های تولیدی و خدماتی کشور بخصوص در بعد سیستم‌های پیشرفته تولیدی حرکت کرد.
شاید مهمترین نکته در ایجاد قطب علمی در زیرمجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دستیابی به آخرین یافته‌های علمی و فناوری، بررسی و پایش تحولات علمی و بسط روش‌های تحقیق و توسعه نرم‌افزار‌های تخصصی در زمینه مربوط باشد. همچنین تبدیل یک مرکز آموزشی به قطب علمی موجب می‌شود تا آن مرکز با سازمان‌ها و مؤسسات علمی، صنعتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ملی و بین‌المللی همکاری پژوهشی مؤثر و هدفمند داشته باشد.
هر مرکز آموزشی که مایل باشد در شرایط قطب علمی قرار بگیرد، می‌تواند با استفاده از ابزار و شرایط موجود نخبگان ایرانی و غیرایرانی داخل و خارج از کشور را جذب نموده و دوره‌های میان‌رشته‌ای جدید مورد نیاز کشور را طراحی و اجرا نماید.
مشارکت در بازنگری برنامه‌های درسی و آموزشی برای پیشنهاد به مراجع ذی‌ربط نیز از مهمترین بخش‌های عملکردی یک مجموعه قطب علمی است، زیرا با بهبود برنامه‌های آموزشی امکان هدفمند ساختن موضوع رساله‌ها و پایان‌نامه‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیز فراهم خواهد شد و در بهترین حالت ممکن میتوان گفت که تولید پایان‌نامه‌های قوی و قابل اجرا زمینه‌های لازم برای تربیت دانش‌پژوهان نخبه در دوره‌های پسا دکتری را فراهم می‌کند.
مشارکت در بازنگری برنامه‌های درسی و آموزشی برای پیشنهاد به مراجع ذی‌ربط نیز از مهمترین بخش‌های عملکردی یک مجموعه قطب علمی است، زیرا با بهبود برنامه‌های آموزشی امکان هدفمند ساختن موضوع رساله‌ها و پایان‌نامه‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیز فراهم خواهد شد و در بهترین حالت ممکن میتوان گفت که تولید پایان‌نامه‌های قوی و قابل اجرا زمینه‌های لازم برای تربیت دانش‌پژوهان نخبه در دوره‌های پسا دکتری را فراهم می‌کند.
ارسال نظرات