حرکت خزنده چین در خاورمیانه پر آشوب/ پکن به دنبال چیست؟

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو،بعد از چندین دهه سلطه آمریکا بر خاورمیانه، بحث‌هایی درباره معماری جدید منطقه‌ای و نقش بالقوه بازیگران خارجی دیگر در منطقه خلیج فارس شکل گرفته است. با توجه به عدم توجه آمریکا به تعهدات امنیتی خود در قبال متحدانش در این منطقه، تردید‌هایی در خصوص اعتماد کامل به ایالات متحده ایجاد شده و نام‌هایی مانند چین و روسیه از این فرصت به نفع خود استفاده کرده‌اند.

هرچند روسیه به واسطه رقابت دیرینه با آمریکا حضوری طولانی مدت درخاورمیانه دارد، اما به طور خاص چین، که وارد کننده اصلی نفت از خاورمیانه است و این منطقه بخشی از راهکار کمربند و جاده برای پکن به شمار می‌رود، بر اهمیت روز افزون منافع خود در این منطقه پی برده است.

البته آمریکا نیز متوجه این موضوع شده و رقابت بین چین و ایالات متحده، یکی برای بدست آوردن و دیگری برای حفظ خاورمیانه آغاز شده است. مایکل مولروی، یکی از مقامات ارشد پنتاگون هشدار داد که تلاش‌های چین برای تاثیرگذاری در خاورمیانه می‌تواند تهدیدی برای همکاری آمریکا و متحدان قدیمی‌اش به شمار رود. به گفته این مقام آمریکایی پکن می‌تواند از "سرمایه‌گذاری" به عنوان یک اهرم اقتصادی استفاده کند. چین سالهاست که تحت عنوان برنامه زیرساخت‌های کمربند و جاده حدود یک میلیارد دلار در کشور‌های خاورمیانه سرمایه گذاری کرده است.

باتوجه به عجین شدن واژه ناآرامی با منطقه خاورمیانه، شرکت‌های چینی همچنین برای فروش سلاح و فعالیت در این عرصه به رقابت جدی با همتایان آمریکایی خود پرداخته‌اند. طبق گزارش موسسه تحقیقاتی صلح بین الملل استکهلم در ماه مارس ۲۰۱۹ چین به بزرگترین صادر کننده پهپاد‌های مسلح تبدیل شده است. مهمترین خریداران پهپاد‌های چینی کشور‌های عربستان، امارات، مصر، اردن و عراق هستند. این موسسه همچنین گزارش داده که صادرات تسلیحات پکن در دوره چهار ساله بین ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ به نسبت دوره پنج ساله قبل از آن ۲.۷ درصد افزایش داشته است. چین در همین دوره تعداد مشتریان خود را به ۵۳ کشور افزایش داده است. این تعداد برای دوره پنج ساله قبل از آن ۴۱ کشور بود.

پیشروی آرام، اما مستمر چین در خاورمیانه به حدی بوده که به عنوان مثال عربستان سعودی، یکی از متحدان اصلی آمریکا نیز دارای اتحاد راهبردی کاملی با چین است و پکن از ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۸ حدود ۲۷ میلیارد دلار در این کشور سرمایه گذاری کرده است. چین به همین اندازه دارای روابط نزدیکی با ایران است و باتوجه به اینکه بزرگترین خریدار نفتی ایران به شمار می‌رود، روابط نزدیکی با تهران داشته است و شاید یکی از دلایل بی ثمر ماندن تلاش‌های آمریکا، عربستان و اسرائیل برای فلج کردن اقتصاد ایران و درنهایت کاهش قدرت نفوذ تهران در خاورمیانه، پکن بوده باشد. کمتر کشوری در خاورمیانه دیده می‌شود که چین در اقتصاد و یا صنعت تسلیحات آن نقشی نداشته باشد.

اما مهمترین علت حضور چین و علاقه این کشور به خاورمیانه انرژی است. چین برای تداوم حضور در رتبه دوم برترین اقتصاد دنیا و حتی پشت سر گذاشتن آمریکا و تصاحب لقب برترین اقتصاد، نیازمند انرژی خاورمیانه است. مواضع این کشور در قبال تحولات خاورمیانه و حفظ ارتباط با کشور‌های مختلف در این منطقه حاکی از این واقعیت است. چین از یک سو بزرگترین خریدار نفتی ایران است و از طرف دیگر عربستان بزرگترین تامین کننده نفت چین به شمار می‌رود. دولت چین به خوبی می‌داند که ایران دارای قدرت غیرقابل انکاری در خاورمیانه است و از سوی دیگر عربستان نیز ادعای رهبری دنیای عرب را دارد. برای از دست ندادن ارتباط با هردو کشور، اتخاذ سیاست بیطرفانه تصمیمی عاقلانه به شمار می‌رود. در همین راستا بود که وزارت خارجه چین در اواسط ماه سپتامبر و در واکنش به هدف قرار گرفتن تاسیسات نفتی عربستان اعلام کرد که مقصر شناختن یک کشور بدون در اختیار داشتن مدارک جامع اقدامی غیرمسئولانه است.

سرمایه گذاری و قرارداد‌های ایجاد زیرساخت در خاورمیانه از اولویت‌های چین برای تحقق ابتکار یک کمربند یک جاده است؛ ایده‌ای که در سال ۲۰۱۳ توسط دولت پکن اعلام شد و جاه طلبانه‌ترین برنامه سیاست خارجی جمهوری خلق چین تاکنون به شمار می‌رود. کشور‌های واقع در خاورمیانه به توسعه زیرساخت‌های خود نیازمندند. ناآرامی و تنش در کشور‌هایی مانند سوریه و عراق بیانگر لزوم تحقق این نیاز است. شرکت‌های دولتی چین نیز با حمایت دولت شی جین پینگ قرارداد‌هایی برای اجرای این پروژه‌ها در سراسر منطقه منعقد کرده اند. به گزارش موسسه آمریکایی "ردیاب سرمایه گذاری جهانی چین" پکن از سال ۲۰۱۳ نزدیک به ۱۲۳ میلیارد دلار در پروژه‌های مرتبط با ابتکار یک کمربند یک جاده در خاورمیانه سرمایه گذاری کرده است. تنها در سال ۲۰۱۸ دولت چین از سرمایه گذاری ۲۳ میلیارد دلاری در خاورمیانه خبر داد. بندر خلیفه امارات، الدقم عمان، جیزان عربستان و پورت سعید مصر از جمله پروژه‌هایی به شمار می‌روند که چین برای توسعه آن‌ها برنامه ریزی زیادی انجام داده است.

هرچند سیاست خارجی چین در خاورمیانه تا حد زیادی مرتبط به تجارت بوده و بر انرژی و اقتصاد متمرکز شده و از موضوعات ژئوپولتیک حساس خود را دور می‌کند، با اینحال باید منتظر بود و دید که در منطقه‌ای حساس مانند خاورمیانه، این سیاست تا چه زمان قابل اجرا خواهد بود. انفعال آمریکا در خاورمیانه بویژه در دولت دونالد ترامپ و کاهش اعتماد متحدان قدیمی ایالات متحده به این کشور باعث شده خط ارتباطی جدیدی بین آن‌ها و چین ایجاد شود. تمرکز پکن بر روی مسائل اقتصادی (هرچند در ظاهر) باعث جلب توجه بسیاری از کشور‌های خاورمیانه - حتی دولت‌های ثروتمند عرب - شده است. شاید نظر برخی از کارشناسان مبنی بر حضور دستان نامرئی چین در این منطقه و تهدید جدی حضور آمریکا چندان بی‌مورد نباشد.