سلطانی: پوشش بیمه‌ای ۳.۵ میلیون زوج نابارور کشور را از گردنه پیری عبور می‌دهد / کم کاری نهادهای فرهنگی در قبال سیاست‌های جمعیتی

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، با توجه به هشدارهای صاحبنظران حوزه جمعیت در خصوص کاهش موالید و پیر شدن جمعیت کشور «خبرگزاری دانشجو» در گفتگو با فعالان دانشجویی به بررسی تبعات کاهش موالید و پیر شدن جمعیت پرداخته که در ادامه دومین گفتگو از سلسه گفتگوهای حوزه جمعیت را با حسن سلطانی فعال دانشجویی دانشگاه علامه طباطبائی و پژوهشگر اجتماعی در حوزه جمعیت می خوانید:

 

سلطانی: جمعیت یکی از مولفه‌های اقتدار و قدرت در بین کشور‌ها است و نیروی انسانی هر کشوری را تامین می‌کند. جمعیت نیروی انسانی هر کشوری را تامین می‌کند و این نیروی انسانی به تولید و ثروت آفرینی می‌پردازد با این وجود در سالی که توسط رهبر معظم انقلاب با شعار جهش تولید مزین شده است جهش تولید بدون جهش جمعیتی امکان پذیر نیست، چون اگر در کشور جمعیت جوان و نیروی کار متخصص و ماهر نداشته باشیم نمی‌توانیم در امر جهش تولید موفق باشیم.

سیاست‌های جمعیتی زمان بر هستند و حداقل یکی دو دهه زمان می‌برد تا شاهد نتیجه این سیاست‌ها باشیم و به همین خاطر است از اواخر دهه ۸۰ در کشورمان شاهدیم نرخ باروری زیر خط جانشینی بوده، ولی روند  جمعیتی رو به رشد بوده یعنی رشد سالانه جمعیت را داشته ایم و این رشد نیز متاثر از ساختار سنی خوب جمعیت جوان کشورمان است، چون این جمعیت جوان که نتیجه فرزند آوری‌های دهه ۶۰ به حساب می‌آیند هنوز در حال فرزند آوری هستند، اما به هر روی زنگ خطر پیری جمعیت از اواخر دهه ۸۰ به صدا درامده و ما با یک شیب ملایم به سمت پیری جمعیت می‌رویم، ولی هنوز عده‌ای از مسئولان از خواب بیدار نشده اند.

پیری جمعیت یک مسیر بی بازگشت است با این وجود اگر از یک مقطعی به بعد نتوانیم نرخ باروری را کنترل کنیم و به حد جانشینی برسانیم دیگر امکان رسیدن به وضع مطلوب برای ما وجود ندارد، چون با یک جمعیت پیر مواجه خواهیم شد که امکان باروری ندارد پس عملا کشور در بن بست قرار می‌گیرد. پیش بینی‌ها نیز حاکی از این است که اگر با همین وضعیت در زمینه باروری و فرزندآوری پیش برویم تقریبا از سال ۱۴۳۰ با یک جمعیت پیر در کشور مواجه می‌شویم.

فرزندآوری به یک ضدارزش تبدیل شده است
در حال حاضر با توجه به پنجره جمعیتی، نیروی فعال و جوان خوبی در کشور است، ولی از سال ۱۴۳۰ به بعد این جمعیت جوان را نخواهیم داشت و با پیری مواجه خواهیم شد و از طرفی هم امکان بازتولید جمعیت وجود ندارد به هر روی ساختار سنی جوان در کشورمان یک فرصت بوده، اما این فرصت به دلیل برخی بی تدبیری‌های مسئولین در حال تبدیل شدن به یک تهدید است البته نکته‌ای که وجود دارد این است امروز به خاطر تبلیغات اشتباهی که وجود دارد فرزندآوری به یک ضد ارزش تبدیل شده است.

به سیاست های کلی جمعیت عمل نمی شود
واقعیت این است در حوزه جمعیت نه تنها در بسیاری از موارد مشکل قانونی نداریم بلکه از قوانین مترقی نیز برخوردار هستیم به گونه‌ای که در اصل ۱۰ قانون اساسی به تشکیل خانواده آسان تاکید شده هم چنین اصل ۲۱ قانون اساسی نیز به طور مفصل در چند بند به حمایت از زنان سرپرست خانوار و حمایت از مادران پرداخته است از طرفی در سال ۹۳ بود که رهبر معظم انقلاب سیاست‌های کلی جمعیت را ابلاغ و بر حمایت از زوج‌های نابارور و حمایت از جوانان برای تشکیل خانواده تاکید کردند، ولی عملا می‌بینیم به این سیاست‌ها عمل نمی‌شود البته در بخش‌هایی هم با ضعف قانون مواجه هستیم در حال حاضر سه و نیم میلیون زوج نابارور در کشور وجود دارد، ولی شاهدیم که در نظام بیمه‌ای، ناباروری به عنوان بیماری تعریف نشده و این در حالی است که هزینه‌های ناباروری کمر شکن است.

در مجموع می‌توان گفت سیاست‌های تشویقی خوبی در رابطه با تشکیل خانواده، ازدواج و فرزند آوری در کشور وجود داشته، اما به این سیاست‌ها عمل نشده است مثلا سیاست‌های کلی جمعیت در سال ۹۳ توسط رهبر معظم انقلاب ابلاغ شدند امروز می‌بینیم نرخ باروری زیر خط جانشینی است، چون مسئولین نه تنها به این سیاست‌ها عمل نکرده اند بلکه در خیلی از جا‌ها نیز ضد این سیاست‌ها گام برداشته اند.

سر برخی مسئولان هنوز به سنگ نخورده است
عدم تحقق سیاست‌های جمعیتی از چند جهت قابل بررسی است نخست اینکه هنوز سر برخی از مسئولین در رابطه با جمعیت به سنگ نخورده آن‌ها هنوز متوجه ابعاد زیان آور پیری جمعیت نشده اند به هر روی حدود ۱۲ سال است نرخ فرزندآوری در کشور به زیر حد جانشینی رسیده، اما هنوز برای برخی از مسئولین تسهیل ازدواج جوانان و حمایت از فرزند اوری اهمیت نیافته است مسئله دیگر اینکه متاسفانه امروز یک سری از مسئولین دهن بین شده اند به گونه‌ای که در مجلس دهم شاهد این بودیم نمایندگان به دنبال محرومیت حقوقی برای ازدواج‌های زیر ۱۸ سال بودند و البته رسانه‌های غربی هم به مسائلی مانند کودک همسری می‌پرداختند و برخی ازدواج‌های زیر ۱۸ سال را که اصلا صحت و سقم آن‌ها مشخص نبود برجسته می‌کردند و متاسفانه چشم برخی از رسانه‌ها هم به دهان این رسانه‌ها بود تا آنچه را این رسانه‌ها می‌گویند اجرا کنند.

در حال حاضر یک سوم از ازدواج‌های کشور مربوط به ازدواج‌های زیر ۱۸ سال هستند از قضا این ازدواج‌ها طبق آمار نسبت به ازدواج‌های صورت گرفته در بین سایر سنین جزو پایدارترین ازدواج‌ها هستند، ولی شاهد این بودیم که برخی از مسئولین ما در تله رسانه‌ای گرفتار شده اند به گونه‌ای که مجلس دهم به اسم کودک همسری به دنبال محرومیت حقوقی برای ازدواج‌های زیر ۱۸ سال بود.
دولت نباید برای خانواده ها محدودیت‌های اقتصادی ایجاد کند
یکی دیگر از دلایل عدم تحقق سیاست‌های جمعیتی این است عزم مسئولین برای مقابله با پیری جمعیت عزم راسخی نیست و در عمل می‌بینیم آن‌ها نسبت به سیاست‌های جمعیتی بی توجه هستند مثلا در قضیه یارانه بنزین دولت رسما شمشیر را از رو بسته به گونه‌ای که یارانه خانواده شش نفره و هفت نفره با هم برابر هستند یعنی به فرزند پنجم به بالا یارانه تعلق نمی‌گیرد با این وجود وقتی جمعیت کشور زیر خط جانشینی است و ما طی چند سال آینده با بحران پیری مواجه می‌شویم دولت نباید برای خانواده‌ها محدودیت‌های اقتصادی ایجاد کند.

نکته دیگر اینکه متاسفانه سیاست‌های خیلی از سازمان‌ها و ارگان‌ها در راستای سیاست‌های کلی جمعیت کشور نیست مثلا در جریان شیوع ویروس کرونا بنیاد مستضعفان به اقشار آسیب دیده وام یک میلیون تومانی پرداخت کرد و این وام نیز برای همه یکسان بود و این در حالی است که هزینه‌های معیشتی و اقتصادی یک خانوار شش نفره از یک خانواده دو یا سه نفره بیشتر است؛ بنابراین باید به خانواده‌های پرجمعیت وام بیشتری تعلق می‌گرفت، ولی شاهد این بی توجهی بودیم.

اخیرا نیز شاهد این بودیم دولت به دنبال محدودیت اقتصادی برای ازدواج‌های زیر ۱۸ سال است تا به این ازدواج‌ها وام تعلق نگیرد و این در حالی است که این تصمیم برخلاف قانون اساسی و سیاست‌های کلی جمعیت گرفته شده است. به هر روی انتظاری که از مسئولین و نمایندگان مجلس وجود دارد این است مانع اجرای این طرح شوند.
کم کاری نهادهای فرهنگی در قبال سیاست های جمعیتی
واقعیت این است خیلی از سیاست‌هایی که در حوزه جمعیت ابلاغ می‌شوند نیاز به پیوست فرهنگی دارند، اما متاسفانه سازمان‌های فرهنگی در قبال سیاست‌ها کم کاری می‌کنند مثلا صدا و سیما در قضیه فرزندآوری نه تنها کم کاری کرده بلکه ضد سیاست‌های جمعیتی نیز عمل کرده است.

بدیهی است ادامه روند پیری جمعیت در دراز مدت باعث کاهش جمعیت و تغییر ساختار سنی کشور خواهد شد و قطعا این روند ساختار سنی جمعیت را با پیری مواجه می‌کند و این در حالی است که پیری جمعیت تبعات زیادی در حوزه فرهنگ، بهداشت و اقتصاد بر جای خواهد گذاشت؛ مثلا در حوزه بهداشتی وقتی ساختار سنی جمعیت پیر شود نیازمند زیرساخت‌های زیادی برای احداث آسایشگاه‌ها به منظور نگه داری از سالمندان هستیم و این در حالی است که زیرساخت‌های کشور آمادگی پذیرایی از خیل جمعیت پیر‌ها را ندارد هم چنین از لحاظ اقتصادی صندوق‌های بازنشستگی کشور از هم اکنون با ورشکسشتگی مواجه شده اند با این وجود علاوه بر حق بیمه‌ای که افراد به تامین اجتماعی پرداخت می‌کنند دولت نیز هر ماه یارانه‌ای از جیب خود به این صندوق‌ها اختصاص می‌دهد تا مستمری بازنشستگان پرداخت شود.

در حال حاضر نرخ استاندارد‌های جهانی برای صندوق‌های بازنشستگی ۵ به یک است یعنی ۵ نفر باید حق بیمه پرداخت کنند تا مستمری یک مستمری بگیر پرداخت شود، اما طبق پیش بینی جمعیتی اگر ما با همین وضعیت پیش برویم در سال ۱۴۳۰ به نرخ دو به یک می‌رسیم یعنی برای پرداخت مستمری یک بازنشسته فقط دو نفر حق بیمه پرداخت می‌کنند با این وجود اعتبار لازم برای پرداخت مستمری بازنشستگان پرداخت نشد و این خلایی را که به وجود می‌آید دولت باید جبران کند این یک مشکل بزرگ است.

کاهش تمایل خانواده‌ها به فرزندآوری در زمان شیوع ویروس کرونا
نکته دیگر اینکه شیوع ویروس کرونا از چند جهت روی جمعیت کشور اثرگذار خواهد بود نخست اینکه شیوع این ویروس مرگ و میر را افزایش داده همین که پیش بینی می‌شود که تمایل خانواده‌ها در این دوران به دلیل ترس از زایمان در بیمارستان نسبت به فرزندآوری کمتر شود. به هر روی ترس از فرزندآوری در این ایام در یک سال آینده نشان می‌دهد که ما با چه مشکلاتی مواجه می‌شویم.

در حال حاضر پنجره جمعیتی کشور جوان است با این وجود باید از این فرصت خوب برای فرزندآوری استفاده کنیم در غیر این صورت در آینده به یک کشور پیر تبدیل خواهیم شد که امکان بازگشت جمعیتی مثل بسیاری از کشور‌ها را نخواهیم داشت بدیهی است هزینه‌هایی که پیری جمعیت به کشور تحمیل می‌کند به مراتب از هزینه‌هایی که برای فرزندآوری و تسهیل ازدواج جوانان صورت می‌گیرند خیلی بیشتر است، چون ابعاد پیری جمعیت گسترده‌تر است.

پوشش بیمه‌ای ۳.۵ میلیون زوج نابارور کشور را از گردنه پیری جمعیت عبور می‌دهد
در حال حاضر با توجه به وجود سه و نیم میلیون زوج نابارور در کشور که تحت پوشش بیمه‌ای نیستند درمان این زوج‌ها می‌تواند کشور را از گردنه پیری عبور دهد، ولی متاسفانه پس از گذشت سال‌ها و با وجود هزینه‌های کمرشکن ناباروری زوج‌های نابارور هنوز تحت پوشش بیمه قرار نگرفته اند.

امروز بخش عمده‌ای از مسائل جمعیتی کشور به خاطر عمل نکردن به قانون اساسی و سیاست‌های کلی جمعیت به وجود آمده اند بنابراین ما امیدواریم مسئولین و به ویژه نمایندگان مجلس یازدهم آستین خود را برای حمایت از زوج‌های جوان، تسهیل ازدواج جوانان و حمایت از فرزندآوری بالا بزنند.

بدیهی است که بخشی از هزینه تشکیل خانواده و فرزندآوری متوجه حمایت‌های حقوقی و اقتصادی و بخش زیادی متوجه اقدامات اجتماعی است که نیاز به پیوست فرهنگی دارند. به هر روی اگر بخواهیم از بحران پیری جمعیت عبور کنیم و جمعیت جوان کشور هم در آینده حفظ شود نیازمند این هستیم که پیوست‌های فرهنگی و اجتماعی افزایش جمعیت تدوین، ابلاغ و به آن‌ها عمل شود؛ اما متاسفانه امروز نهادی مثل صدا و سیما تصویری که از خانواده نشان می‌دهد تصویر صحیحی نیست و بعضا در بدترین حالت در سریال‌ها تصویر سیاهی از فرزندآوری در خانواده به تصویر کشیده می‌شود مثلا تصویری که از خانواده‌های پرجمعیت نشان داده می‌شود این است که این خانواده‌ها مدام مشکل دارند و از زندگی خود لذت نمی‌برند هم چنین در بهترین حالت صدا و سیما تصویر صحیحی از فرزندآوری نشان نمی‌دهد و خنثی عمل می‌کند و این در حالی است که صدا و سیما باید در راستای سیاست‌های نظام به تولید برنامه بپردازد، اما هنوز شعار فرزند کمتر زندگی بهتر که از دهه ۷۰ به جا مانده در ذهن خانواده‌ها وجود دارد پس ما برای پاک کردن این ذهنیت نیازمند تلاش و همت سازمان‌های فرهنگی هستیم، اما هنوز این همت و تلاش را ندیده ایم. سازمان‌های فرهنگی باید تلاش کنند تا فرزندآوری در جامعه به یک ارزش تبدیل شود.

اگر قرار است نرخ فرزندآوری در کشور افزایش پیدا کند بخشی از این مهم متاثر از حمایت‌های حقوقی و اقتصادی است که باید انجام شود، اما بخش دیگری از این وظیفه متوجه سازمان‌های فرهنگی است که باید به وظایف خود عمل کنند این سازمان‌ها باید کمک کنند تا فرزندآوری در جامعه به یک ارزش تبدیل شود، چون در حال حاضر این فضا حاکم نیست.

ما امیدواریم مجلس یازدهم با توجه به اینکه در این دوره کارشناسان خوبی در حوزه خانواده و ازدواج به خانه ملت راه یافته اند بتوانند قوانین موثری را به تصویب برسانند.

 

مجلس درمان ناباروری و تسهیل ازدواج جوانان را در اولویت قرار دهد
در پایان تاکید می‌کنم اگر می‌خواهیم با پیری جمعیت در کشور مقابله کنیم باید قانون زمینه حمایت از سه و نیم میلیون زوج نابارور را در کشور فراهم کند تا این زوج‌ها بتوانند تحت پوشش بیمه‌ای قرار بگیرند و بدون دغدغه به درمان ناباروری خود بپردازند معتقدم فرزندآوری این تعداد زوج نابارور باعث می‌شود از پیری جمعیت عبور کنیم به هر روی امیدواریم حمایت از زوج‌های نابارور در دستور کار مجلس قرار بگیرد. هم چنین امیدواریم این مجلس اقداماتی که در جهت تسهیل ازدواج جوانان لازم است را انجام دهد.