زیر و بم جنایت‌های شیمیایی علیه ایران در جنگ تحمیلی

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، در مارس ۱۹۸۶ میلادی دبیرکل وقت سازمان ملل «خاویر پرز دکوئیار» به طور رسمی عراق را متهم به استفاده از سلاح‌های شیمیایی علیه ایران کرد.

وی در این باره به گزارش ارائه شده توسط به وسیله کارشناسان سازمان ملل که در فوریه همان سال برای بررسی موضوع سلاح‌های شیمیایی به ایران سفر کرده بودند، استناد کرد.

دبیرکل به صراحت از رژیم عراق خواست به نقص مقررات بین المللی خاتمه دهد و گزارش بازرسان سازمان ملل تأکید داشت که رژیم عراق از سلاح‌های شیمیایی در جنگ علیه ایران استفاده کرده است. با این وجود رژیم عراق این موضوع را تکذیب می‌کرد و متأسفانه سیاستگذاران غربی ترجیح می‌دادند در این باره سکوت کنند.

ولی وقتی که بدن مجروح و تاول زده رزمندگان ایرانی از کنار کرخه و شلمچه برای مداوا راهی کشور‌های اروپایی شدند، دایره شواهد و مدارک دال بر استفاده غیرانسانی رژیم عراق از مواد شیمیایی که به وسیله شرکت‌های غربی در اختیار رژیم عراق قرار داده شده بود، تکمیل‌تر و موجب شد که اعتراض‌هایی نسبت به سکوت دولت‌های غربی درباره این فاجعه شکل گیرد و اینک بعد از گذشت حدود بیش از سه دهه از جنگ تحمیلی، صدام حسین که در آن زمان موضوع حمله‌های شیمیایی را انکار می‌کرد، سال‌ها بعد در دادگاه از این فاجعه اسفناک به عنوان افتخاری یاد می‌کند که مدال آن را دولت‌های غربی به گردنش انداختند.

نگاه اجمالی به حمایت ۲۱ کشور جهان از جمله آلمان از رژیم عراق در این فاجعه غیرانسانی، شاید تا اندازه‌ای در شکافتن این جنایت که امروز دلیل افتخار این جنایتکار جنگی شده است بی‌فایده نباشد.

در طول تاریخ تلاش‌های بسیاری برای جلوگیری استفاده از جنگ افزار‌های شیمیایی و بیولوژیک شده است. از جمله تلاش‌هایی که به تنظیم یک قرارداد بین‌المللی در سال ۱۹۰۷ که از نظر حقوقی تعهدآور بود، انجامید. ولی با آغاز جنگ جهانی اول، کنوانسیون ۱۹۰۷ لاهه نتوانست از به وجود آمدن جنگ شیمیایی جلوگیری کند.

کاربرد جنگ افزار‌های شیمیایی، کشور‌ها را به امضای پروتکل ۱۷ ژوئن ۱۹۲۵ ژنو درباره به کار نبردن جنگ افزار‌های شیمیایی و بیولوژیک وادار کرد، اما توسعه تولید یا ذخیره سازی این گونه سلاح‌ها را منع نکرد. ۱۶ دسامبر،۱۹۷۱ نشست عمومی سازمان ملل طرح قراردادی را که کمیسیون خلع سلاح ژنو برای منع، توسعه، تولید و انباشت جنگ افزار‌های میکروبی و سمی و نابودسازی آن‌ها تهیه شده بود، تصویب کرد. در ۱۱ نوامبر،۱۹۸۷ سازمان ملل قطعنامه‌ای در مورد جنگ افزار‌های شیمیایی به تصویب رساند.

کنوانسیون منع سلاح‌های شیمیایی پس از دو دهه گفتگو‌های فشرده در سال ۱۹۹۳ در پاریس امضا شد و از سال ۱۹۹۷ به اجرا درآمد که تاکنون ۱۷۸ کشور از جمله اسپانیا، انگلیس، ژاپن، ایتالیا و آلمان به عضویت کنوانسیون درآمده اند. این کنوانسیون دارای یک مقدمه، ۲۴ ماده و ۲ متن پیوست است. سازمان منع سلاح‌های شیمیایی (OPCW) وظیفه اجرای کنوانسیون را برعهده دارد که مقرآن در لاهه هلند است.

ایران از جمله کشور‌هایی است که بیشترین آسیب را از به کارگیری سلاح‌های نامتعارف در طول تاریخ دیده است. استفاده از سلاح‌های شیمیایی از سوی عراق، درحالی اتفاق افتاد که این کشور جزو کشور‌های امضا کننده پروتکل ژنو در سال ۱۹۲۵ درباره منع استفاده از سلاح‌های سمی، خفه کننده و ترکیبات باکتریولوژیک قرار داشت.

قربانی گرفتن سلاح‌های شیمیایی باعث شد جمهوری اسلامی ایران از بدو آغاز گفتگو‌های مربوط به تدوین کنوانسیون در ژنو و همچنین در کمیسیون مقدماتی آن جزو فعال‌ترین کشور‌های عضو باشد. ایران در سال ۱۹۹۷ میلادی با تصویب مجلس شورای اسلامی به کنوانسیون پیوست و از همان آغاز همواره عضو شورای اجرایی سازمان بوده و حضوری فعال و تأثیرگذار در سازمان OPCW داشته است.

در طول جنگ تحمیلی، رژیم عراق بار‌ها از سلاح شیمیایی استفاده کرد. به طوری که بنابه گزارش رسمی ایران به کنفرانس خلع سلاح، تعداد این حملات توسط عراق از دی ماه ۱۳۵۹ تا اسفند ۱۳۶۶ در مجموع به ۲۴۲ مورد رسیده بود که قربانیان آن ۴۴ هزارنفر ذکر شده است که از آن تاریخ تاکنون این رقم به یکصدهزار نفر افزایش یافته است. همچنین بنا بر همین گزارش عراق در طول جنگ تحمیلی از ۶ هزار بمب شیمیایی علیه ایران استفاده کرده است.

به گفته دکتر حسین شهرستانی، از دانشمندان هسته‌ای عراق، از سال ۱۹۸۰ میلادی (۱۳۵۹) برنامه سلاح‌های کشتار جمعی عراق آغاز شد و در بخش شیمیایی در سال ۱۹۸۲میلادی (۱۳۶۱) با کمک چند شرکت آمریکایی با استفاده از گاز اعصاب و سارین افزایش پیدا کرد.

عراق تا پایان سال ۱۳۶۴ مقدار ۱۰ تن از انواع گاز‌ها را در یک ماه تولید می‌کرد که در پایان سال ۶۵ این مقدار به بیش از ۵۰ تن در ماه افزایش یافت و در پایان سال ۶۷ عراق می‌توانست بیش از ۷۰ تن گاز خردل و ۶ تن از هر یک از گاز‌های «تابون» و «سارین» تولید کند.

 

توانمندی عراق در تولید گاز‌های شیمیایی با همکاری و حمایت بسیاری از شرکت‌های آمریکایی و اروپایی و دیگر کشور‌ها ایجاد شد. روزنامه الکترونیکی «القبس» از زبان کارشناسان و گزارش ارسالی از عراق، می‌نویسد: ۹۲ شرکت آلمانی، عراق را به سلاح‌های شیمیایی و هسته‌ای مجهز کردند و ۲۲ شرکت آمریکایی، ۲۳ شرکت انگلیسی، ۲۱ شرکت فرانسوی، ۱۸ شرکت اتریشی، ۱۱ شرکت بلژیکی، ۱۵ شرکت ایتالیایی، ۱۳ شرکت سوئیسی، ۷ شرکت اسپانیایی، ۳ شرکت ژاپنی، ۴ شرکت هندی، ۵ شرکت کره‌ای و ۳ شرکت چینی و تعدادی از شرکت‌های آرژانتینی، برزیلی، مصری، اردنی و ۴۰ شرکت روسی و اوکراینی در لیست فروشندگان سلاح‌های شیمیایی و هسته‌ای به عراق قرار دارند که درمجموع به ۲۷۸ شرکت اشاره شده است.

از سوی دیگر براساس تحقیقات به عمل آمده از سوی انجمن حمایت از قربانیان سلاح‌های شیمیایی، ۴۴۵ شرکت از سراسر جهان در طول هشت سال جنگ تحمیلی ارتش صدام را در زمینه‌های مختلف نظامی بویژه تولید سلاح‌های شیمیایی حمایت می‌کردند.

تحقیقات انجام شده حاکی از آن است که یک سوم از مجموع ۴۴۵ شرکت غربی که در تجهیز ماشین جنگی عراق در زمینه‌های مختلف به ویژه سلاح‌های شیمیایی نقش داشته‌اند، آلمانی بوده که علاوه بر فروش به آموزش نیرو‌های عراقی در جنگ تحمیلی برای استفاده از این سلاح‌های شیمیایی علیه ایران، مبادرت کرده‌اند.

نکته مهمی که در این میان وجوددارد، آن است که برخی از همه شرکت‌های یاری کننده به صدام، جنبه صوری داشته است و بعد از اجرای اهداف موردنظر خود ازمیان رفته یا این که برخی دولت‌های شرکت‌های تابعه از فعالیت آن‌ها اطلاعی نداشته و پس از کسب آگاهی از کمک‌های این شرکت‌ها به رژیم بعث، آن‌ها را تحت پیگرد قرارداده و یا از کنار این مسأله گذشته‌اند.

گزارش ۱۲ هزار صفحه‌ای عراق درباره تسلیحات این کشور، حاوی اخبار پرسروصدایی درمورد آلمان به نام «برلین» است. در این گزارش به تفصیل بیان شده که بین شرکت‌های نظامی آلمان و عراق چه دادوستد‌های تسلیحاتی انجام شده است. در این گزارش ۱۲ هزار صفحه‌ای که روزنامه «تاگس زایتونگ» بخش‌های محرمانه آن را منتشر کرده است از آلمان با نام مهمترین تجهیزکننده انبار‌های تسلیحاتی صدام یاد شده است.

برخی از اسامی شرکت‌های آلمانی که در گزارش عراق به سازمان ملل آمده عبارتند از: «دایملر، من، زیمنس، بنز، کیوکلپ، هوچست، کلوچنر، کارلزیس». شرکت کارل کلوب که از سال ۱۹۷۷ میلادی با عراق همکاری داشته، تجهیز دو کارخانه اصلی حشره کشی و مواد شوینده بغداد را بر عهده داشته و در گزارش ۱۲ هزار صفحه‌ای عراق به سازمان ملل، این شرکت یکی از بزرگترین تجهیزکنندگان برنامه شیمیایی و تسلیحاتی عراق بوده است.

شرکت «کارل کلوب» ۶ خط تولید سلاح شیمیایی جداگانه به نام‌های احمد، علی، محمد، عیسی، مدار و قاضی ایجاد کرد. ساخت نخستین آن‌ها در سال ۱۹۸۳میلادی و آخرین آن در سال ۱۹۸۶ میلادی تکمیل شد و در این کارخانه‌ها از گاز «خرددل» و «اسید پروسیک» تا گاز‌های اعصاب «سارین» و «تابون» تولید می‌شد.

براساس گزارش عراق، همچنین شرکت Preussage از بزرگترین تجهیزکنندگان مواد شیمیایی در زمینه گاز اعصاب سارین بوده است.

شرکت «کارل کلوب» و «پیولوت پلنت» (برنامه شیمیایی) فروش و خدمات میلیون‌ها دلار تجهیزات برای ۶ کارخانه شیمیایی جدا از هم در عراق و تهیه آزمایشگاه‌های پیشرفته برای این کشور را به منظور گسترش، توسعه گاز اعصاب و حمایت مهندس‌های مکانیک آلمانی از وزارت صنایع و صنایع نظامی عراق بر عهده داشتند.

شرکت «ریننگ هوس» (برنامه شیمیایی) نیز تهیه همه فسفریل برای تولید تسلیحات شیمیایی و شرکت «پروپیچ» (برنامه شیمیایی) همکاری با شرکت «کارل کلوب» و شرکت WET (شرکت تجاری مهندسی آب برنامه شیمیایی و شاید میکروبی) را بر عهده داشتند.

تهیه و فروش مواد اعصاب، تجهیزات شیمیایی به ارزش ۱۰ میلیون دلار، ده‌ها تن مواد شیمیایی از جمله ترکیبات گاز اعصاب و فلورید سدیم و تری کلرید، تهیه ماشین آلات برای تبدیل راکت۱۲۳ میلیمتری به تجهیزات شیمیایی، تهیه روزانه۱۷‎/۶ تن کلریدفسفر، فروش تجهیزات به کارخانه تسلیحات شیمیایی «فلوجه و اثیر» از جمله فعالیت‌های این شرکت‌ها بوده است.

شرکت «گوسا» سازنده سیلکون پی بود که شباهت زیادی به سیانور هیدروژن داشت که عراق در سال ۱۹۸۵میلادی آن را علیه ایران استفاده کرد. شرکت «بوسوائو» و «کناور» در اکسبورگ پناهگاه پیشرفته‌ای برای صدام در زیر کاخ ریاست جمهوری بنا کرد و شرکت «هی برگر» ساخت واحد جداکننده در مجتمع شیمیایی سامرا و تولید تابون را بر عهده گرفت.

شرکت «هی برگر» همچنین بخش عمده کار تسلیحاتی آن را به شرکت «لودیگ همر» از «کلانوسیت هایم»، واگذار کرد. «گری ملهولین» استاد حقوق دانشگاه «ویسکانسین» در ۲۲ مارس ۲۰۰۰میلادی می‌گوید: «نه تنها شرکت‌های آلمانی بزرگترین فروشنده سلاح‌های شیمیایی به عراق بودند، بلکه این شرکت‌ها موادی را به عراق می‌فروختند که در افزایش برد گلوله‌ای «اسکاد» به عراق کمک می‌کرد.»

نام ۸۰ شرکت آلمانی موجود در گزارش ۱۲ هزار صفحه‌ای عراق به سازمان ملل از این گزارش حذف شده است.
در میان کشور‌های کمک کننده به عراق، کشور آلمان شبکه وسیع قوانین و مقرراتی را به منظور کنترل صادرات مواد تشکیل دهنده سلاح‌های شیمیایی، ترکیبات بیماری زا، تجهیزات مربوط به سلاح‌های بیولوژیکی و شیمیایی دو منظوره یا اشکال دیگر همکاری را با طرح‌های موشکی یا سلاح‌های میکروبی و شیمیایی خارجی دارد.

تاریخچه تلاش‌های کنترل صادرات تولید سلاح آلمان به سال ۱۹۸۴ میلادی برمی‌گردد. زمانی که دولت فدرال آلمان کنترل‌هایی را بر چهار ماده تشکیل دهنده سلاح‌های شیمیایی اعمال می‌کرد. آلمان همچنین در آگوست ۱۹۸۴ میلادی قانون جدیدی را در مورد اعطای مجوز به کارخانه‌های شیمیایی و تجهیزات شیمیایی خاصی که برای تولید مواد سازنده سلاح‌های شیمیایی مناسب هستند، وضع و اعمال کرد.

در اواسط سال ۱۹۸۳ کار بر روی کارخانه‌های تولید حشره کُش در «سلمان پاک» در حال اتمام بود که بیش از ۱۰ شرکت شیمیایی آلمانی در این کار به عراق کمک کردند. تجهیزات و وسایلی که آلمان برای طرح‌های «سامرا» و «سلمان پاک» می‌فرستاد، به قدری تخصصی و غیرمعمولی بود که ارسال آن‌ها باید زنگ خطری را در دستگاه‌های دولتی آلمان به صدا در می‌آورد.

گزارش گمرک آلمان در سال ۱۹۸۷میلادی حاکی است که فروش دستگاه تهیه هوا و چهار واحد جداساز گاز مسموم کننده به عراق به موجب قوانین آلمان در مورد مواد و تجهیزات بسیار سمی ممنوع بوده است، اما شرکت «هی برگر» همه این مواد را به عراق صادر کرد بی آن که کسی از آن سؤالی کند.

در سپتامبر ۱۹۸۳ کارخانه تولید گاز سمی «سامرا» با نظارت مهندس‌های شرکت‌های «کارل کلوب»، «پروسچ» و دیگر شرکت‌های آلمانی راه اندازی شد. کارشناسان سلاح‌های شیمیایی آلمان شرقی نیز پیش از آن کارخانه‌ای در سامرا راه انداخته بودند و افسران عراقی را در مورد به کارگیری گاز خردل و گاز فلج کننده اعصاب در میدان نبرد، تعلیم می‌دادند. در دسامبر ۱۹۸۳ (آذر ۱۳۶۲) نخستین تولید کارخانه سامرا به نام «ایپریت» یا گاز خردل آماده شد و نیرو‌های عراقی در برابر حمله نیرو‌های ایرانی از آن استفاده کردند.

بنا به گزارش بی بی سی در سپتامبر ۱۹۸۳، دولت ریگان رئیس جمهوری وقت آمریکا، یک کارگزار اطلاعاتی ملی را مأمور بررسی گسترش سلاح‌های شیمیایی در جهان سوم کرد که در گزارش این کارگزار از دولت آلمان به خاطر جلوگیری نکردن از شرکت‌های آلمانی طرف قرارداد، انتقاد شده و آمده بود: «آلمان‌غربی کمک‌های فنی را در تهیه گاز ناتوان کننده اعصاب فراهم کرده است.»
در تحقیقات اولیه گمرک آلمان‌غربی، مورخ ۵ نوامبر ۱۹۸۷میلادی از هفت شرکت که با کارخانه سامرا همکاری داشتند، نام برده شد. این شرکت‌ها شامل «کارل کلوب، شرکت تجهیزات مهندسی پیلوت پلانت، هی برگر، مودیگ همن پرولچ، صنایع تکنیکی دبیل جیکوب و شرکت مهندسی تجاری آپ سایپترا» بودند.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی قربانیان سلاح‌های شیمیایی، حلقه مرگ در دستان ۲۱ کشور، حمید حیدریان.