در سفیرفیلم اصالت با «مسئله» است / افراد بعد از دوره‌های ما مولف می‌شوند نه تکنسین

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو؛ یکی از موضوعاتی از همان ابتدای تاسیس مجموعه سفیر یعنی حدود ده سال پیش، به صورت جدی به عنوان هدف دنبال می‌شد آموزش و تربیت نیرو در فضای رسانه‌ای و به صورت خاص مستندسازی بود. مجموعه‌ای که سفیر فیلم درسال ۹۲ دیداری با رهبر انقلاب داشتند و ایشان در آن دیدار فرمودند که چرا در فضای رسانه‌ای کسی مثل شهید باقری نداشته باشیم که با سن کم بتواند به آن جایگاه برسد و کار‌های موثر بکند؟ دوره‌های تربیت تخصصی مستندسازی سفیر فیلم هم از آنجا شکل گرفت.

مستندهای خوب این مجموعه که از شبکه‌های تلوزیون هم پخش شد بهانه‌ای شد تا درباره مدل آموزشی و فعالیت‌های این مجموعه با محمد فریدونی مدیر کانون تربیت و آموزش سفیر فیلم و سید مهدی آقامیری معاون این کانون گفتگویی داشته باشیم؛ 

درباره فعالیت‌های کانون تربیت تخصصی سفیر فیلم به ما توضیح بدهید.

فریدونی: ما در مجموعه سفیر فیلم روی کلید واژه تربیت خیلی تاکید داریم. افراد زمانی که وارد مجموعه می‌شوند به صورت جدی هم دنبال رشد خودشان هستند و هم تاثیرگذاری. از طرف دیگر تلاش می‌کنیم به همه هنرجو‌ها بگوییم که صرفا با شرکت در این دوره هیچ وقت تبدیل به مستندساز نمی‌شوید. باید حتما مسیر رشدی وجود داشته باشد و سختی‌هایی باید بکشید. در یک کلمه فرد باید تربیت پذیر باشد و واقعا اعتماد کند تا در طول زمان بتواند مستندساز خوبی بشود. این اعتماد هم تعبدی ایجاد نمی‌شود. سعی می‌کنیم فضای هم افزایی را در مجموعه بالا ببریم. بیشتر از جنس هم افزایی سعی می‌کنیم افراد را با ادبیات رشد کردن و متخصص شدن آشنا کنیم.

بحث کانون تربیت تخصصی سفیر فیلم را از سال ۹۸ تاسیس کردیم. تقریبا دو سالی می‌شود. کار‌های مختلفی هم انجام دادیم. یک نقشه راه ترسیم کردیم. احساس کردیم برای یک سری از افراد نیاز به آموزش مقدماتی داریم و دوره کوتاه مدت آیتم‌سازی به نام دوره شهید کلاهدوز را ایجاد کردیم. خروجی‌های این دوره کوتاه مدت اگر راغب باشند بحث مستندسازی را ادامه دهند به صورت مستقیم به دوره تربیت مستندساز وارد می‌شوند و با یک تجربه حداقلی که با ادبیات کار آشنا هستند، ادامه می‌دهند.

مستندی تولید شده از همین بچه‌های کانون که جریان ساز شده باشد؟

فریدونی: مستند‌های دوره تربیت مستندساز ما بیشتر مستند‌های نیمه بلند هستند. مستند‌های ۳۰، ۳۵ دقیقه‌ای در گونه توصیفی. یعنی آرشیو نریشن‌هایی که مصاحبه هم دارد. از طرف دیگر سعی می‌کنیم موضوعات را طوری انتخاب کنیم که بچه‌ها بتوانند در شش، هفت ماه تولید کنند. به همین دلیل به سراغ خیلی از موضوعات حیاتی نمی‌رویم، چون هم پژوهش سنگینی دارند و هم شاید موضوع به کار ما نخورد. از این جهت که شاید یک تولیدکننده با سابقه‌تر بتواند بهتر تولیدش کند. ولی با این وجود مستند نوزده‌نوزده دوره قبلی ما زمانی که پخش شد، آقای حسام الدین آشنا به آن واکنش نشان داد. یا مستند هیچ و پول مخاطب خاص فرهنگیان داشت. به جهت اینکه درباره نظام آموزشی و تعلیم و تربیت بود خیلی تاثیرگذار بود و دانشجویان دانشگاه فرهنگیان در جریان سازی و رونمایی‌اش خیلی کمک کردند و در آن حلقه خیلی مستند دیده شد.

با این وجود، اما اقتضای موضوعات و موضع ما در ساخت این مستند‌ها طوری نیست که مثل مستند ایکسونامی یک‌دفعه خیلی جریان ساز شوند، اما در حد خودشان واقعا دیده می‌شوند.

به طور کلی برنامه‌ای برای حرکت به این سمت و جریان ساز شدن دارید؟

فریدونی: بله. به طور کلی ماموریت سفیر فیلم و یکی از اهداف اصلی مجموعه جریان سازی است و مدیوم مستند را برای همین انتخاب کرده است.

آقامیری: به طور کلی مستند تخصصی عموما روی یک قشر تاثیر دارد. ما توقع نداریم مستند هیچ و پول را همه ببینند. برای دیده شدنش تلاش می‌کنیم، ولی هدفمان این است که در جامعه هدفی که دارد دیده شود. اما یک سری مستند مثل قائم مقام یا آقای نخست وزیر برای عامه مردم هستند.

فریدونی: موضوع دیگری که من حس می‌کنم وجود دارد این است که شخصی که مستند را می‌سازد خیلی در این که مستندش دیده شود تاثیرگذار است. حتی اگر مستند خیلی خوبی نساخته باشد. هنرجویان ما خیلی شناخته شده نیستند. کار اولشان است. با ایت وجود برای خیلی‌ها واقعا تعجب‌آور است که این مستند را یک فرد تازه‌کار ساخته. مثلا مستند ۱۹۱۹ آنقدر سطحش بالا بود که سازمان اوج کار را از ما خرید و شبکه سه هم پخشش کرد. خیلی‌ها باورشان نمی‌شود کار اول سازندگانش بوده است.

موضوع دیگری که روی سطح و کیفیت کار‌ها تاثیر گذاشت کرونا بود. سال پیش، چون کرونا نبود دانشگاه‌ها باز بود و ما خیلی روی دانشگاه تاکید داشتیم. خودمان می‌رفتیم و پیگیر می‌شدیم که آدم مسئله‌مند معرفی کنند. کسی که بخواهد با مسئله اش مستند بسازد. سطح هنرجو‌ها از جهت مسئله داشتن و دغدغه‌مند بودن بالاتر بود. امسال به جهت کرونا یک ذره این کم ارتباط رنگ شده بود و ممکن است سطح افراد دغدغه‌مند ما پایین‌تر آمده باشد. خود این موضوع واقعا در کیفیت خروجی‌های ما تاثیر دارد و از عهده ما هم خارج است.

جز بحث آموزش مستندسازی کار‌های دیگر مجموعه چیست؟

فریدونی: ما کارگروه تخصصی در مجموعه سفیر فیلم داریم. کارگروه اقتصاد، خانواده، تعلیم و تربیت، تاریخ، منطقه و موارد دیگر. همه این‌ها به صورت تخصصی محتوا و مسائلی را جمع آوری می‌کنند و مستند می‌سازند. بحث آموزش و تربیت را هم به صورت جدا پیگیری می‌کنیم و یکی از کار‌های مهم سفیر است که تمام مجموعه برایش دغدغه دارد و انرژی می‌گذارد.

 به یک نحوی این موضوع موتور محرک مجموعه است. اگر فیلم ساز نداشته باشید تبدیل می‌شوید به مجموعه‌ای شبیه خیلی از جا‌های دیگر که برای مستند ساختن از افراد بیرونی استفاده می‌کنند و جوابی هم نمی‌گیرند. اما نقطه قوت سفیر این بوده که فیلم سازانش در خود مجموعه تربیت شدند و به آن عرق داشتند. با مسئله آمدند به همین دلیل هم خیلی از آثارش جریان ساز شده است.

تفاوت سفیر فیلم با مجموعه‌های مستندساز دیگر در کجاست؟

فریدونی: خیلی از مجموعه‌هایی که در فضای انقلابی مستند می‌سازند، خیلی روی بحث محتوای مستند تاکید ویژه‌ای ندارند. ما در مجموعه سفیرفیلم فرایندی را تعریف کردیم که مستندی اگر قرار باشد تولید شود، حرفش اگر واضح و شفاف نباشد و به اصطلاح نتواند نقطه‌زنی کند ساخته نمی‌شود. یعنی فرد اول باید فرم طرح را پر کند، بعد از اینکه روی این فرم بحث شد می‌رود سراغ فرم دیگری به نام ایده مکتوب و ایده اش را می‌نویسد. بعد از آن یک‌بار ایده و محتوایش را ارائه می‌دهد و سوال‌ها را جواب می‌دهد و بعد از تایید این موارد سراغ فیلم نامه می‌رود. درباره فیلم نامه هم همین فرایند و سخت گیری وجود دارد تا به مرحله تولید می‌رسد.

پس با این شیوه اگر کسی بخواهد مستند بسازد می‌تواند با سفیر فیلم کار کند؟

فریدونی: بله. ما در سایت سفیرفیلم فرم همکاری داریم و اگر کسی ایده داشته باشد می‌تواند مطرح کند. در کانون تربیت تخصصی سفیر فیلم هم یک برنامه‌ای که داریم سال آینده می‌خواهیم اجراییش کنیم. به این شکل است که یک سری افراد هستند که سطحشان از دوره تربیت مستندساز ما بالاتر است، ولی نیاز به حمایت آموزشی تا یاد بگیرند و تجربه کنند. برای این افراد دوره برگزار نمی‌کنیم، حمایتشان می‌کنیم. فرد با ایده می‌آید چند مشاور خوب به او معرفی می‌کنیم یا خودمان کمک می‌کنیم تا کارش تولید شود. چنین تعاملی هم می‌خواهیم داخل مجموعه راه بیندازیم.

یک ویژگی که دوره‌های مجموعه سفیرفیلم از ابتدا داشته و ما هم سعی کردیم حفظش کنیم بحث تولید محور بودن دوره هایمان بوده. تولید محور بودن را مراکز دیگری هم ممکن است داشته باشند، اما برای ما خیلی پررنگ است. سعی می‌کنیم آموزش واقعا به حد نیاز باشد. یعنی در همین دوره تربیت تخصصی ما کل پک آموزشمان که کلاس و کارگاه باشد و اگر بخواهیم پشت سر هم برگزار کنیم دو هفته زمان خواهد برد را در کل مدت زمان دوره پخش کرده‌ایم.

از ابتدا که هنرجویان وارد دوره می‌شوند به فراخور نیاز آن‌ها موضوعاتی که درباره اش مستند می‌سازیم برای بچه‌ها ارائه می‌دهیم. از بین آن‌ها انتخاب می‌کنند و با گروهشان که یک نفر پژوهشگر، یک نفر کارگردان و یک نفر هم تدوینگر، از ابتدای دوره با این پروژه شروع می‌کنند و طبق ددلاین ما جلو می‌روند. مشاور محتوایی و یک استاد راهنمای فنی و تکنیکی هم دارند. به این ترتیب از ابتدا بچه‌ها با پروژه می‌آیند و به صورت حرفه‌ای با آن‌ها تفاهم نامه امضا می‌کنیم. تعهدات ما بیشتر از جنس تعهدات حمایتی است.

موضوع جدی دیگر هم فضای حاکم بر دوره است یعنی فضای رشد و تعامل. فضای مستندسازی فضای سختی است و هر آدمی نمی‌تواند دوام بیاورد. اگر فضا خشک و بالا به پایین باشد واقعا کسی نمی‌ماند. ما سعی کردیم این فضا را با فضای هم افزایی و دلسوزی واقعی داشته باشیم.

موضوع دیگر این است که به نفس مستندسازی خیلی اصالت نمی‌دهیم. چون کلا طبیعت فضای هنری این است که جذابیتش آدم‌ها را غرق می‌کند. طرف می‌رود در فضای روشنفکری و بعد از یک مدت داشتیم تیپش تغییر می‌کند؛ بنابراین ما سعی می‌کنیم مستندسازی را اصالت ندهیم، اصالت به محتوا و مسئله باشد. تلاش می‌کنیم موضوعی که هنرجو‌ها در دوره انتخاب می‌کنند بسازند، مسئله ویژه شان شود. مثلا اگر کسی درباره اخراج آمریکا از منطقه مستندی ساخته، کار بعدیش درباره مسئله فلسطین باشد. کم کم احساس هویت می‌کند.

اتفاقا درباره همین مسئله‌ای که فرمودید برخی مراکز مستندسازی و هنری انقلابی وجود دارد که به دلیل اهمیت به محتوا از فرم غافل می‌شوند و به همین دلیل تاثیرگذاری ویژه‌ای هم ندارند. این نسبت در سفیر فیلم چگونه است؟

فریدونی: ما سعی کردیم این نسبت را متعادل کنیم. با لحاظ اینکه واقعا محتوا برایمان خیلی مهم است واصالت را به آن می‌دهیم، ولی از فرم هم غافل نمی‌شویم. کار‌های سفیرفیلم را اگر ببینید از جهت فرمی با خیلی از آثاری که در جشنواره‌های مطرح کشورمان حضور دارند برابری می‌کنند و حتی سطح بالاتری دارند. حتی من جشنواره حقیقت امسال را می‌دیدم و واقعا به جرات می‌توانم بگویم کار‌های ما نسبت به خیلی از آثاری که پذیرفته شده بود در جشنواره حقیقت سطح یکسان یا بالاتری داشت.

با این وجود مسئله برایمان خیلی اهمیت دارد. در فضای سفیرفیلم وقتی افراد وارد می‌شوند یک سری جلسات به عنوان جلسات چای و بیسکویت داریم که هدفش این است که مسائل بچه‌ها با هم به اشتراک گذاشته شود و درباره اش بحث شود.

دوره جدید تربیت مستندساز سفیر فیلم چه زمانی برگزار می‌شود؟

فریدونی: فراخوان دوره جدید را یک ماه پیش منتشر کردیم و دوره از ۱۲ اسفند شروع شده است. دو هفته اش این طرف سال است و مابقی بعد از عید.

افراد علاقه‌مند چطور می‌توانند وارد مجموعه سفیر فیلم شوند؟

فریدونی: درگاه فرایند ورود نیرویمان به سفیر فیلم کانون تربیت تخصصی شهید باقری است که سه حلقه دارد. حلقه اولش بیشتر مشارکتی است مثل دوره‌های نبا، نشان و.... حلقه دوم دوره‌های کوتاه مدت است که افراد وارد می‌شوند و خودشان را می‌سنجند که می‌توانند ادامه بدهند یا نه. حلقه سوم هم همین دوره‌های تربیت تخصصی مستندسازمان می‌شود. بعد از این وارد مرحله رشد می‌شوند. ما معاونتی تحت عنوان معاونت رشد داریم که با تعامل با این معاونت سعی می‌کنیم بچه‌ها در گعده تخصصی شان روند رشد خودشان را طی کنند. بعد از این مرحله برای افرادی که دوره‌ها را گذرانده‌اند پروژه تعریف می‌کنیم و تعامل حرفه‌ای می‌شود.

مدل آموزشی دوره‌های تخصصی سفیرفیلم و تمایزش با سایر مجموعه‌ها به چه شکل است؟

فریدونی: کلید واژه ما آموزش تربیت محور است. تمام مراکز آموزشی که برای بحث فیلم سازی جبهه انقلاب هستند تاکید روی بحث آموزش دارند. وجه تمایزی که سعی کردیم داشته باشیم این است که ما تکنسین آموزش نمی‌دهیم. مثلا تصویربرداری آموزش نمی‌دهیم. سعی می‌کنیم فردی که در دوره شرکت می‌کند بعد از دوره مولف باشد. این خیلی مهم است. من واقعا در مجموعه دیگری این مدل را ندیدم.

از بیرون مجموعه هم پیشنهاد و انتقاد می‌شود که چرا این طوری آموزش می‌دهید. افراد به بحران هویتی می‌خورند طرف نمی‌داند تدوینگر و کارگردان چیست؟ با این وجود ما تاکید داریم اصالت را به مسئله و محتوا و دغدغه بدهیم و به همین دلیل فرد باید بتواند خودش مولف و صاحب ایده باشد. پروژه‌ای را راه بندازد. ممکن است نقش خودش تدوینگر یا پژوهشگر باشد، لزوما کارگردان نباشد، ولی روی این تاکید داریم که کلید واژه آموزش تربیت محور داشته باشیم.

بحث آموزش تا یک حدی برایمان معنی دارد. عمده انرژی‌ای که می‌گذاریم در بحث تربیت نیرو است. یک وجه تمایز همین است. در واقع ما تصویربرداری را در حدی که نیاز هست آموزش می‌دهیم، ولی تصویربردار صرف نداریم در مجموعه. فرد یا تدوینگر یا پژوهشگر یا نویسنده یا کارگردان است.

یعنی افراد بعد از دوره آموزشی شما تصویربردار نیستند؟

فریدونی: تصویربرداری بلد هستند، ولی تصویربردار نیستند. بعضی افراد مثلا عاشق تصویربرداری هستند. ولی این فرد صرفا تکنسین می‌شود و به درد سفیر نمی‌خورد. نمی‌گوییم بد است، اما مجموعه ما چنین هدفی ندارد. افراد در سفیرفیلم مولف و صاحب ایده باید باشند، یک گوشه منتظر پروژه ننشینند. خودشان بجوشند و تولید کنند.