نمایش خانگی؛ بی‌خبر از قشر متوسط

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، الهه زواره ئیان؛ ماشین های لوکس و برند، خانه های قصر گونه و عروسی های پر هزینه همگی عناصر جدایی ناپذیر سریال های نمایش خانگی به خصوص در سال گذشته  بوده اند .عناصری با تاکید چند باره بر زندگی بی دغدغه قشر مرفه و نشان دادن تجملات آن هم در عروسی هایی چند میلیاردی که چکِ خرج و مخارجشان  نیز بی هیچ ابایی در سریال نشان داده میشود.

در این میان برخی از این سریال ها  سعی کردند به دیگر اقشار جامعه نیز  بپردازند. طبقاتی که نوع ساخت و پرداخت شان برای فیلمسازان و کارگردانان معنای دیگری داشت .آن هم در شرایطی که ناگزیر از تعطیلی اجباری سینما ها و دست خالی تلویزیون ،به نمایش خانگی روی آورده بودند. خانواده کاوه در سریال مانکن ، خانواده نوید در سریال کرگردن، پیمان  و خواهرش در همگناه و خانواده بزرگ و قابل تامل کودکان کار در مفت آبادی که ملکه گدایان نشان مان میدهد،  همگی از طبقات فرو دست جامعه هستند.

به نان  شب شان محتاج اند و در حسرت زندگی طبقه دیگر همچون بیننده ای که سریال را تماشا میکند ، میسوزند.در حقیقت آن روی سکه دقیقا مقابل آن دیگری است و این دو طی ماجرایی عشقی ، کاری یا حتی کینه توزانه به یکدیگر گره میخورند .گویی  جامعه تنها از همین دو قشرتشکیل شده و طبقه ای پر رنگ و پر جمعیت به نام طبقه متوسط از این سریال ها حذف شده است .طبقه ای با مشکلات دغدغه ها و مسائلی  گوناگون که حالا بیش از پیش از خاطر نویسندگان و فیلمسازان رنگ باخته است

ویروسی که نمایش خانگی را به جریان انداخت

سال ۹۹ سالی پر رونق در پخش و گسترش سریال های نمایش خانگی بود.سالی که از ابتدا با پاندمی ویروس کرونا شروع شد و قشر زیادی از مردم را خانه نشین کرد. دست خالی تلویزیون و بسته بودن سینماها باعث شد تا وی او دی ها که تا پیش از این خیلی جدی گرفته نمی شدند, رونق فراوانی بگیرند و بیلبوردهای تبلیغاتی شان تمام شهر را پر کند .بستری که از سال ۹۳ و با آپارات فیلیمو رو ی کار آمد و از لحاظ کیفی آنچنان قوی نبود .غالبا میزبان فیلم هایی بود که پس از اکران سینمایی روانه بازار می شدند و یا تک و توک سریال هایی را پخش و توزیع می‌کرد که ممیزی‌ها و سختگیری های تلویزیون را نداشتند.

 سال ۹۹ اما سال ظهور دوباره سرویس‌های پخش آنلاین فیلم و سریال بود. خصوصاً با شرایطی که دولت در ابتدای سال با عنوان هر روز یک فیلم سینمایی به وجود آورد و شروع به پخش فیلمهای جشنواره فجر سال گذشته نمود . سریال های پر زرق و برق با استارهایی که مدت ها بود در سینما نیز دیده نشده بودند.

در این بین منتقدان اما ساکت ننشستند و غلبه تجاری‌سازی را بر محتوای این سریال‌ها به باد انتقاد گرفتند. به گزارش خبرگزاری تسنیم، آرش فهیم در گفتگو با برنامه بی قاب بی نقاب عنوان کرده بود که" غرق شدن در اشرافی گری یکی از محورهای قالب سریال های نمایش خانگی است. از این رو بخش زیادی از محتوای فیلم به نمایش کالاهای لوکس و تبلیغات آنها اختصاص داده شده و داستان بسیار ضعیف است در واقع سریال ها با ایجاد جذابیت در تجملات سعی در جذب مخاطب برای خرید سریال های ضعیف را دارند". این سریالها  ارتباط چندانی نیز با نیازهای فرهنگی مردم ندارند و مخاطب شاهد  آدم‌های بی دغدغه و بی خیالی است که گویی متعلق به این جامعه نیستند .از آن سو نیز سوژه ای که مقابل یا در کنار قشر مرفه باشد کسانی جز فرودستان نیستند . فیلمساز از روی قشر پر رنگ جامعه یعنی قشر متوسط عبور میکند و اوضاع فلاکت بار فقرا را درست مقابل ثروتمندان میگذارد .در ادامه به بررسی بخشی از این سریال ها میپردازیم :

سریال هم گناه

این سریال به کارگردانی مصطفی کیایی که فصل دوم آن به طور کامل در سال ۹۹  پخش و توزیع شد؛ مجموعه ای سلبریتی محور بود که فارغ از استقبال گسترده ,موضوعات اقتصادی در آن کاملاً به دو بخش تقسیم می شد: خانواده پولدار که فارغ از دغدغه های مالی با ترنس بودن یکی از اعضا یا درگیری عضو دیگر در مثلثی عشقی روزگار میگذارند و خانواده دیگر که به لحاظ مالی با مشکلات گسترده دست و پنجه نرم می‌کرد. در حقیقت آدم های معمولی با زندگی معمولی در پیشبرد داستان این سریال هیچ نقشی نداشتند .

سریال آقازاده

بهرنگ توفیقی و حامد عنقا که  پیش از این مشترکا سریال پدر را در کارنامه داشتند؛این بار با حمایت سازمان اوج سریالی به نام آقازاده را راهی شبکه نمایش خانگی کردند. سریالی که بازهم رد پای آدم های معمولی در آن پیدا نمیشود و آقازاده محوری در دو قطب آن هویداست. در این سریال نیز فیلمساز از تجملات و زندگی لوکس غافل نمانده است. هر چند سعی کرده از طرف دیگر زندگی و رفتار حامد را بیشتر شبیه آدم های معمولی نشان دهد اما باز هم در تمام طول سریال سایه آقازاده بودن و روابط و مناسبات وی نشانی از  ادمی معمولی با دغدغه‌های معمولی نمی داد.

 سریال ملکه گدایان

 حسین سهیلی زاده این بار در قامت کارگردانی که پس از مانکن دومین سریال شبکه نمایش خانگی اش را می سازد ظاهر شده است . کاری که پیش از این نسخه تلویزیونی اش را از شبکه سه سیما و با نام آوای باران از همین کارگردان دیده بودیم .این بار با دست گذاشتن روی موضوعی که  قشر ضعیف  پررنگ تری به نام کودکان کار را دارد،  پوششی برای به رخ کشیدن روی دیگر قصه  یعنی طبقه ثروتمند سریال ساخته است . در این سریال نیز کوچکترین نشانی از ادم های معمولی نیست و ادم ها نیز با جامعه ای که در آن زندگی می کنند نسبتی ندارند . دغدغه ای هم اگر هست در پی حل کردن مشکل قشر مرفه می‌رود و یافتن هویت برای البرز و عشق عجیب آریا که به تعبیر بهنام شریفی, منتقد سینما و روانشناس تحلیلی, چیزی جز به  هم چسبیدگی عاطفی نیست ،مهم‌تر از کودکان کار میشود.

ضعف ساختاری و محتوایی این سریالها هرچند قسمت های ابتدایی با چهره هایی در لباس های مرفه پوشانده میشود اما پس از گذشتن از تب و تاب اولیه, منطق نداشته سریال مخاطبان را به فکر وا می دارد .همانطور که یکی از کاربران سایت عصر ایران  نوشته: سریال هایی که موضوع آن در دوره حاضر هست نوع موضوعاتشان برای من و خانواده‌ام غریب است و با زندگی ما مردم عادی فاصله زیادی دارد.

محمدتقی فهیم نیز در میز نقد برنامه هفت اظهار کرد :"دیدن  یک اثر دلیل بر خوبی آن  نیست .عرضه و تقاضا حرف اول را میزند و چون سریال یا فیلم بهتری نیست, مخاطب آنها را تماشا می کند." قسمت اول و دوم این آثار  که غالباً هم با کشمکش های فراوان وارد وی او دی ها می شوند با توجه به اظهارات علیرضا شریفی یزدی, روانشناس اجتماعی،در گفتگو با تسنیم" به عنوان نمادی از ثروت هستند و آرزوهای دست نیافتنی و فروخورده مخاطب را به نمایش می گذارند تا بتوانند به لحاظ روانی جامعه را به سمت این سریال بکشانند ". یکی از مخاطبان نیز میگوید" یکی دو قسمت اول  را با خانواده تماشا کردیم اما بعد از آن متوجه شدیم که اصلا شبیه زندگی ما نیست و همذات پنداری مان با سریال کاملاً از بین رفته بود ".به تدریج مخاطب  احساس  سرخوردگی میکند و در بین نیازها و مشکلات خودش با قشر مرفه  نه تنها همپوشانی نمیبیند که  بعد ازآن و در درازمدت ارزش‌های فرهنگی خودش را زیر سوال خواهد برد.در ادامه به بررسی دلایل این موضوع از زبان کارشناسان خواهیم پرداخت .

الهه زواره ئیان - کارشناسی شهرسازی دانشگاه خوارزمی

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.