نهضت تنباکو با رهبری میرزای آشتیانی در تهران به ثمر نشست

 به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری دانشجو، بررسی سیره اخلاقی، علمی و مبارزاتی "آیت الله محمدحسن آشتیانی" موضوع برنامه شب گذشته "ضیافت" بود.

دکتر مهدی سلیمانی آشتیانی، محقق و مدرس تاریخ شیعه در خصوص این عارف مجاهد اظهار داشت: مرحوم آشتیانی بعد از گذران مقدمات، خودش را به نجف و به محضر شیخ انصاری رساند و خیلی زود در حلقه ملازمان وی وارد شد.

وی با بیان اینکه یکی از معروف‌ترین و کاملترین شرح‌ها بر "رسائل" شیخ انصاری متعلق به مرحوم آشتیانی است، افزود: مرحوم آَشتیانی چنان دقیق و مرتب و منظم از مباحث شیخ انصاری یادداشت برداشته بود که چهل کتابی که در دوران مرجعیتش در تهران منتشر شد، همان یادداشت‌های دوران تحصیل درس شیخ انصاری بوده است. همچنین نقل است که کتاب "بحرالفواید" میرزای آشتیانی از حدود صد جلد کتابی که از حول و حاشیه و شرح رسائل شیخ انصاری تالیف شده، یا بهترین است یا از بهترینهاست.

این مدرس تاریخ اسلام بیان داشت: بعد از رحلت شیخ انصاری، مرحوم آشتیانی به ایران بازگشت و جلسات درس و بحث در تهران را آغاز کرد. باید اذعان کرد که حضور ایشان در تهران، حضور مکتب و بحث و درس شیخ انصاری در تهران بود و این فرصت مغتنمی برای کسانی که بود که آوازه شیخ انصاری را شنیده بودند، اما امکان بهره بردن از محضر او را پیدا نکرده بودند.

وی خاطرنشان کرد: مرحوم آشتیانی اولین کسی است که آراء شیخ انصاری را در ایران گسترش داد. در واقع تشکیل حوزه تهران توسط او در این برهه یک حوزه بی سابقه بوده است که مرجع تربیت بیش از ۲۰۰ شاگرد از اعلام و بزرگانی شد که گرد مرحوم آشتیانی جمع شدند تا به تقریر شیخ انصاری بپردازند.

این پژوهشگر تاریخ شیعه با تأکید بر نقش مؤثر مرحوم آشتیانی در به ثمر نشستن نهضت تنباکو اظهار داشت: به تأیید مورخین و محققین، هرچند موتور محرکه نهضت بزرگ تنباکو، فتوای میرزای شیرازی بود، اما اگر رهبری و مدیریت میرزای آشتیانی در تهران نبود، کار به این خوبی پیش نمی‌رفت و چه بسا فتوای میرزای شیرازی در سامرا می‌ماند.

وی با اشاره به تلاش دربار ناصرالدین شاه برای منصرف کردن مرحوم آشتیانی از پشتیانی فتوای میرزای شیرازی و قیام مردم، گفت: نماینده درباره به دیدار میرزا می‌آید و از او میخواهد که دست از تأیید فتوای تحریم تنباکو بردارد و فتوای دیگری صادر کند که میرزا قاطعانه نمی‌پذیرد. در پی این اتفاق، مدیر شرکت تالبوت با امین السطان دیدار کرده و پیشنهاد تبعید رهبر نهضت را مطرح میکند.

آشتیانی افزود: با موافقت ناصرالدین شاه، حاکم تهران با تکبر و نخوت به دیدار میرزای آشتیانی می‌رود و به او میگوید که یا دست از تأیید تحریم بردارد یا تهران را ترک کند که میرزا می‌گوید تهران را ترک میکنم، ولی حکم تحریم را نقض نمی‌کنم.

نویسنده کتاب "شمیم روحانی" خاطرنشان کرد: فردای آن روز که روز شهادت حضرت زهرا (س) هم بوده است، اکثر مراجع و علمای تهران به همراه جماعت زیادی از زن و مرد کفن پوش با شعار "یا غریب الغربا می‌رود سرور ما" وارد خانه آیت الله آشتیانی می‌شوند. در پی این رویداد به قدری دربار در معرض تهدید قرار می‌گیرد که حاکم تهران که روز قبل با غرور و نخوت به دیدار میرزا رفته بود، این بار با ذلت و خواری به همراه هدیه‌ای از طرف ناصرالدین شاه به دیدار میرزای آشتیانی می‌رود و اتفاقا در مسیر کتک مفصلی هم از مردم می‌خورد؛ و از میرزا میخواهد که تهران را ترک نکند.

آشتیانی با تأکید بر اینکه نهضت تنباکو آغاز جنبش مشروطه است، تصریح کرد: موفقیت نهضت تنباکو تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه یافت. باید یادآور شد که حضرت امام (ره)، مبارزه با استبداد و استعمار خارجی را از چنین بزرگانی و از اساتیدشان به ارث برده بودند که انقلاب اسلامی محقق شد.

وی با بیان اینکه غائله ترک تهران و جسارت به میرزای آشتیانی، بر محبوبیت و ارج و شهرت میرزا افزود، گفت: بعد از آن جریان میرزا به مکه مشرف شد و از آنجا به عراق رفت و در عراق با استقبال گرم میرزای شیرازی روبرو شد و بعد از آن به ایران بازگشت. دربار که محبوبیت میرزا را برنمی تابید، استقبال از میرزا را ممنوع کرد، اما در لحظه ورود میرزا به کشور جمعیت عظیمی به استقبال ایشان می‌رود؛ تا حدی که بازار تعطیل می‌شود؛ و اوضاع به گونه‌ای می‌شود که حتی خود درباریان هم به مردم پیوستند و به استقبال میرزا رفتند.

این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به ماجرای فوت آیت الله آشتیانی اظهار داشت: مرحوم آشتیانی علاوه بر اینکه در درس و بحث موفق بوده و در صحنه اجتماعی و سیاسی نیز بسیار فعال بوده است، در عبادت و تهجد نیز بسیار کوشا بود و زیارت عاشورا و نماز شب و مستحباتشان ترک نمی‌شد. همچنین ایشان بسیار مقید بود که شب‌ها زیارت جامعه کبیره بخواند. پسر ایشان نقل کرده است که وقتی مرحوم آشتیانی بیمار و در بستر بود، مشغول خواندن زیارت جامعه بوده است که وقتی به فراز "و مَنْ أتاکُمْ نَجى وَ مَنْ لَمْ یَأْتِکُمْ هَلَک" می‌رسد، جان به جان آفرین تسلیم می‌کند.

آشتیانی خاطرنشان کرد: فردای آن روز به احترام ایشان تهران به پا خاست و مراسم تشییع مفصلی برای مرحوم آشتیانی برگزار شد و پیکر ایشان به وصیت خودش در نجف در مقبره شیخ جعفر شوشتری به خاک سپرده شد.

وی گفت: حدود هشت ماه طول می‌کشد که شرایط انتقال و تدفین ایشان در نجف فراهم شود و در این مدت پیکر مرحوم آشتیانی در حرم حضرت عبدالعظیم به صورت امانت دفن شد. بعد از این مدت وقتی مزار ایشان را باز می‌کنند که مراحل انتقال پیکر را فراهم آورند، فرزند ایشان نقل می‌کند که جسد مرحوم آشتیانی بعد از گذشت این مدت تغییری نکرده بود.

گفتنی است، ویژه برنامه "ضیافت" به مدت سی شب در ماه مبارک رمضان با اجرای سیدعلیرضا قوامی ۹۰ دقیقه پیش از افطار از شبکه قرآن و معارف سیما پخش می‌شود.