ساز و کار سیمرغ مردمی جشنواره چهل و سوم فیلم فجر همچنان در ابهام! / چه فیلم‌هایی موفق به دریافت این جایزه شدند؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری دانشجو، سیمرغ مردمی جشنواره، محبوب‌ترین جایزه‌ای است که صاحبان فیلم‌ها درصدد دریافت آن هستند؛ سیمرغی که به‌زعم هنرمندان، هیچ نگاه سیاسی در آن دخیل نبوده و چون فراتر از بحث سلیقه‌ای هیات هفت نفره داوران است، ارزش بسزایی برای سینماگران داشته و رابطه مستقیمی با موفقیت آن فیلم در گیشه دارد. با نگاهی به سیر کسب این جایزه می‌توان دریافت که رفته رفته عطش دست‌یابی به این سیمرغ از سوی صاحبان فیلم‌ها تا جایی بالا گرفته که آن را مهمترین جایزه در میان جوایز متعدد این رویداد سینمایی قلمداد می‌کنند.

سیمرغ مردمی که هر ساله از اعتبار ویژه‌ای بین صاحبان آثار و مخاطبان برخوردار است، از شانزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر به سبد جوایز اضافه شد و تا سی و نهمین دوره از جشنواره فیلم فجر، ۲۹ فیلم موفق به کسب این سیمرغ شدند.

تاریخچه دوره های سیمرغ مردمی جشنواره فجر

اولین دوره این اتفاق به جشنواره شانزدهم در سال ۷۶ برمی‌گردد؛ دوره‌ای که ابراهیم حاتمی‌کیا با «آژانس شیشه‌ای»، نه‌تن‌ها تمامی جوایز مهم جشنواره را درو کرد، بلکه توانست با تصاحب نخستین سیمرغ مردمی تاریخ جشنواره را نیز کسب کند.

در دوره دوم، «قرمز» فریدون جیرانی حسابی بر سر زبان‌ها افتاد، تا جایی‌که شانتاژهای رسانه‌ای پیش از آغاز جشنواره، کاملا به نفع این فیلم عمل کرد، اما آنچه به‌عنوان برنده سیمرغ مردمی هفدهمین دوره جشنواره خوانده شد، فیلم «رنگ خدا»ی مجید مجیدی بود.

در دوره سوم، این سیمرغ مشترکا به دو فیلم «عروس آتش» و «متولد ماه مهر» اختصاص یافت. در دوره چهارم، سیمرغ مردمی به «سگ‌کشی» بهرام بیضایی رسید. در دوره پنجم نیز (۱۳۸۰)، رقابت بسیار میلیمتری شد و رسانه‌ها نیز حساسیت بیشتری روی این سیمرغ نشان دادند، در حالی‌که گمانه‌ها روی دو فیلم «خانه‌ای روی آب» و «من ترانه ۱۵ سال دارم» بود، سیمرغ مردمی این دوره به «ارتفاع پست» حاتمی‌کیا رسید؛ فیلمی که لااقل در گیشه، کمی ضعیف‌تر از دو فیلم دیگر ظاهر شد.

در دوره‌ای که فیلم‌های تماشاگرپسندی چون «دنیا»، «دیوانه‌ای از قفس پرید»، «رقص در غبار»، «شب‌های روشن»، «واکنش پنجم» و حتی «عروس خوش‌قدم» حضور داشتند، سیمرغ مردمی به «فرش باد» کمال تبریزی رسید تا نخستین اعتراض‌های جدی به نوع رای‌گیری مردمی، رسانه‌ای شود. اعتراض‌های جسته‌وگریخته‌ای که ترتیب اثر داده نشد و برای سال‌ها، سیستم رای‌گیری برمبنای صندوق‌های رای تعبیه‌شده در سینماهای مردمی استوار بود.

فاتح بی‌چون و چرای سیمرغ مردمی دوره بیست‌ودوم، فیلم «مارمولک» کمال تبریزی بود تا این کارگردان برای دو دوره متوالی، موفق به دریافت این سیمرغ مهم شود.

در دوره بیست‌وسوم، سیمرغ مردمی به «بید مجنون» مجیدی رسید تا این کارگردان نیز مانند حاتمی‌کیا و تبریزی، با دو سیمرغ مردمی، رکورددار این بخش باشد.

در جشنواره بیست‌وچهارم و در دوره حضور «به نام پدر» و «تقاطع» (۱۳۸۴)، سیمرغ مردمی به «چهارشنبه‌سوری» رسید.

سیمرغ مردمی دوره بیست‌وپنجم به «اخراجی‌ها» رسید؛ فیلمی که یک ماه بعد در اکران نوروز هم به رکوردی خارق‌العاده در جذب مخاطب دست یافت.

«همیشه پای یک زن در میان است» سیمرغ مردمی دوره بیست‌وششم را از آن خود کرد تا تبریزی با سه سیمرغ مردمی، یک‌تنه رکورددار این عنوان مهم باشد.

در دوره بیست‌وهفتم و در حضور «اخراجی‌ها2»، «دعوت»، «سوپراستار»، «آواز گنجشک‌ها»، و «وقتی همه خوابیم» بیضایی، سیمرغ مردمی به دو فیلم «درباره الی» و «بی‌پولی» رسید.

سیمرغ مردمی بیست‌وهشتمین دوره به «ابراهیم حاتمی‌کیا» و فیلم سینمایی «به رنگ ارغوان» رسید که پس از چند سال توقیف، برگ برنده جشنواره این دوره بود. حاتمی‌کیا با این سیمرغ، هم‌ردیف تبریزی در صدر جدول سیمرغ‌های مردمی ایستاد.

در دوره بیست‌ونهم و در حضور فیلم‌هایی چون «اسب حیوان نجیبی است»، «جرم»، «سعادت‌آباد»، «گزارش یک جشن» و حتی «ورود آقایان ممنوع»، سیمرغ مردمی جشنواره به «جدایی نادر از سیمین» فرهادی رسید.

نخستین ساخته سینمایی «پیمان معادی» (برف روی کاج‌ها) برنده سیمرغ مردمی جشنواره سی‌ام شد. از این دوره بود که صحبت‌هایی مبنی‌بر رای‌گیری مکانیزه به گوش رسید؛ صحبت‌هایی که مهم‌ترین دلیل عدم‌احقاق آن، نبود اپلیکیشن و برنامه مناسب برای رای‌گیری وسیع طی ۱۰ روز برگزاری جشنواره عنوان شد.

در دوره سی‌ویکم، «حوض نقاشی» به همراه «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند»، برندگان سیمرغ مردمی جشنواره شدند. فیلم «مازیار میری» که پیش‌تر به‌دلیل آنچه نقص علمی داستان عنوان شد، از حضور در بخش رقابتی جشنواره منع شده و به همین دلیل، لذت دریافت این سیمرغ، برای صاحبان این فیلم دوچندان شد.

در دوره سی‌ودوم، برای نخستین بار، «خانه سینما» به‌عنوان متولی جمع‌آوری رای‌های مردمی انتخاب شد. این اتفاق شاید نوعی دلجویی از خانه سینما پس از چند سال تعطیلی بود؛ آن هم بلافاصله پس از بازگشایی این نهاد. در این دوره، باز هم دو فیلم توانستند سیمرغ مردمی جشنواره را از آن خود کنند: محسن کیایی که با کمدی بی‌ادعای «خط ویژه»، نخستین حضور خود را در جشنواره فجر تجربه می‌کرد، توانست به همراه «شیار ۱۴۳» ، برنده این جایزه مهم شود. تا امروز، این، آخرین دوره‌ای است که سیمرغ مردمی، مشترکا به دو فیلم اهدا شده است.

«رخ دیوانه»، سیمرغ مردمی دوره سی‌وسوم را برای ابوالحسن داوودی به همراه آورد. در دوره سی‌وچهارم، «ابد و یک روز»؛ نخستین ساخته سینمایی سعید روستایی توانست بیشترین آرای مردمی را از آن خود کند.

«ماجرای نیمروز» محمدحسین مهدویان سیمرغ مردمی دوره سی و پنجم را از آن خود کرد. شادمهر راستین که در آن زمان، عضو هیات‌مدیره خانه سینما بود، رای‌گیری مردمی جشنواره فجر این دوره را پس از انتخابات سیاسی ایران، بزرگ‌ترین رای‌گیری کشور اعلام کرد!

تغییر روش رای گیری

در دوره سی‌وششم، رای‌گیری بالاخره و پس از ۲۰ سال که به‌صورت دستی صورت می‌پذیرفت، مکانیزه شد و این مهم از طریق اپلیکیشن‌های موبایلی و کامپیوتری و از طریق سایت جشنواره میسر شد. در این دوره نیز خانه‌سینما عهده‌دار این اتفاق مهم بود. در نخستین سال رونمایی از رای‌گیری دیجیتالی، انتقاد‌های بسیاری از این شکل صورت گرفت؛ انتقاد‌هایی که سهم بسیاری از آن، متعلق به کارگردانانی بود که در این دوره حاضر بودند، اما فیلم‌شان جزء آثار برتر نخستین روز‌های جشنواره نبود. آنها معتقد بودند این شیوه، تنها برای جوانان مناسب است و قشر میانسال و کهنسال حاضر در جشنواره، امکان برقراری ارتباط با آن را ندارند.

ماجرای حذف سیمرغ مردمی جشنواره

از سال ۱۴۰۰ تا کنون به یک باره بخش مردمی از میان جشنواره فیلم فجر حذف شد، جای این بخش که جزو محبوب‌ترین بخش‌های جشنواره بود در ۳ سال متوالی با بی توجه دبیران و مسئولان جشنواره خالی ماند. قصه حذف سیمرغ مردمی، اما از آنجایی آغاز شد که فیلم‌های جشنواره با وقفه‌ای در زمینه تولید آماده نمایش شدند.

سال ۱۴۰۰ بود که یک روز قبل از آئین اختتامیه ناگهان ستاد برگزاری اعلام کرد جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران حذف می‌شود و مسعود نقاش زاده دبیر آن دوره عنوان کرد: «بررسی تیم‌های کارشناسی نشان می‌دهد به دلیل پاره‌ای اشکالات و از جمله اشکال فنی در ارسال پیامک که باعث شده است بعضی از مخاطبان دریافت نکنند، و نیز قطعی و اختلال اینترنت در بعضی سینماها، نتایج نظرسنجی مردمی برای ستاد جشنواره اطمینان‌بخش نیست.»

زمزمه‌های این حذف اما از روزهای قبل‌ترش آغاز شده بود، همان زمانی که چند تهیه‌کننده ۵ فیلم برتر آرای مردمی نسبت به شیوه رأی‌گیری و عدم صداقت در آرا نسبت به این روند معترض شدند و اعتراض خود را بارها در محافل غیررسمی و البته نزد مدیران اعلام کردند به همین ترتیب فیلم سینمایی «ملاقات خصوصی» که در چند قدمی کسب این سیمرغ بود دستش از این جایزه کوتاه ماند.

خزاعی رئیس سازمان سینمایی در دوره گذشته درباره عدم راه اندازی مجدد این بخش و نیز دلایل حذف سیمرغ مردمی گفت: تقلب در رای های مردم موجب حذف سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران شد ، برخی از تهیه کنندگان بلیط های بسیاری خریداری می کردند تا تاثیرگذاری خود را در آرا داشته باشند و یا رای برخی از سالن های پخش به دلیل مشکلات فنی جزو آرا ثبت نمی شد!
وی همچنین در سال گذشته و دوره چهل و دوم اعلام کرد که برای دوره ی بعدی (جشنواره فیلم فجر امسال) این بخش مجدادا اضافه خواهد شد.

همانطور که در ابتدا گفته شد تا کنون حدود 23 دوره است که بخش مردمی جشنواره فجر در حال فعالیت بوده است ، دبیران جشنواره چطور پس از گذشت سال ها همچنان موفق به رفع مشکلات دوره ها نشده بودند،  هر ساله موجی از انتقادات بود که روانه بخش مردمی می شد تا نهایت منجر به حذف این بخش شد.

بازگشت سیمرغ مردمی برای جشنواره امسال

چهل و سومین جشنواره فیلم فجر با تصمیم بازگشت بخش سیمرغ مردمی برگزار می شود. به دنبال این تصمیم، جلسه هماهنگی نحوه برگزاری آرای مردمی با حضور منوچهر شاهسواری دبیر جشنواره، علی آشتیانی پور مسئول برگزاری آرای مردمی‌ و نماینده خانه سینما، حبیب ایل بیگی مدیرعامل سینما شهر، محمدرضا فرجی مدیر امور سینماهای جشنواره، میلاد شکرخواه مدیر فناوری اطلاعات جشنواره و همچنین تعدادی از کارشناسان اجرایی و نمایندگان سامانه سمفا در دبیرخانه این جشنواره برگزار شد.

منوچهر شاهسواری دبیر جشنواره نیز ضمن ابراز امیدواری از بازگشت این سیمرغ به جشنواره فیلم فجر، گفت: با توجه به اعتبار و اهمیت سیمرغ مردمی برای فیلمسازان و مخاطبان سینما، در تلاش هستیم با بررسی مشکلات و مسائل بحث‌برانگیز ادوار گذشته و همچنین استفاده از فرآیندهای جدید و در نتیجه رسیدن به سازوکاری ایمن، در جشنواره پیش‌رو امکان انتخاب فیلم مورد علاقه و اخذ رای از سوی مخاطبان فراهم شود تا بار دیگر شاهد اهدای سیمرغ مردمی به فیلمسازان باشیم.

فرآیند اخذ رای

پس از ۳ سال دوری باید دید کارشناسان جشنواره چه روندی را برای اخذ رای ارائه می‌دهند تا بتواند خلا مشکلاتی که تاکنون منجر به حذف آن در جشنواره شده بود را بر طرف کند و علاوه بر بازگشت این سیمرغ جذاب به جشنواره بتواند در شرایطی سالم برای بهترین فیلم از دید تماشاگران تصمیم گیری کند. دبیر این دوره جشنواره نیز گفته است تا کنون تصمیم گیری نهایی‌ای در خصوص روش اخذ رای توسط کارشناسان ما گرفته نشده است، اما در آینده خبر نهایی آن اعلام خواهد شد.

خبرنگار مهلا رنجبران