توافق هسته‌ای؛ تحریم هسته‌ای، تحریم غیر هسته‌ای/ کدام تحریم‌ها متوقف خواهند شد؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی «خبرگزاری دانشجو»؛ پنجشنبه 13 فروردین ماه بود که پس از پایان مذاکرات نفس گیر لوزان، متن بیانیه توسط موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی به زبان انگلیسی و ظریف وزیرخارجه ایران به زبان فارسی خوانده شد اما آنچه شاید بیش از سایر موارد بیشتر جلب توجه کرد، مطالب مربوط به رفع تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای بود. در متن بیانیه آمده است:

«اتحادیه اروپایی، اعمال تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با هسته‌ای خود را خاتمه خواهد داد و ایالات‌متحده نیز اجرای تحریم‌های مالی و اقتصادی ثانویه مرتبط با هسته‌ای را، همزمان با اجرای تعهدات عمده هسته‌ای ایران به‌نحوی‌که توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شود، متوقف خواهد کرد. یک قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل متحد صادر خواهد شد که در آن برجام تائید شده، کلیه قطعنامه‌های قبلی مرتبط با موضوع هسته‌ای لغو خواهد گردید و برخی تدابیر محدودیت ساز مشخص، را برای یک دوره زمانی موردتوافق، لحاظ خواهد کرد.»

بلافاصله و در مدت زمان کوتاهی پس از قرائت شدن بیانیه، تیترهای فضای خبرگزاری‌ها و رسانه‌های خبری ایران را فراگرفت.

تمامی تحریم‌ها علیه ایران لغو خواهد شد، با شکستن تحریم‌ها قیمت طلا پایین می‌آید، حذف تحریم‌ها، هزینه‌های سرمایه گذاری را کاهش می‌دهد، سرنوشت قیمت دلار بعد از رفع تحریم ها، دولت بعد از لغو تحریم‌ها هواپیماهای جدید وارد کند و ...

همین تیترها و خبرها کافی بود تا گمانه‌زنی‌هایی در خصوص تغییر جهت اقتصاد ایران کلید بخورد. از یکسو اقتصاددانان و علمای سیاسی و دانشگاهی کشور به بیان دیدگاه‌های خود در خصوص ایران پس از تحریم‌ها پرداختند و از سوی دیگر مردم در کوچه و بازار فضای اقتصادی کشور را مورد تجریه و تحلیل قرار دادند. حال دیگر همه مردم ایران، از کوچه و بازار گرفته تا فعالان اقتصادی و مسئولان و سیاست‌گذاران کشور این پرسش را مطرح می‌کنند که ایران به کدام سو خواهد رفت و چه در پیش داریم؟

در این میان مردم عادی از سرنوشت قیمت دلار و طلا می‌پرسند و به انتظار معجزه‌ای نشسته‌اند تا  با فروشکستن هیمنه تحریم‌های اقتصادی نرخ‌ها به پایین میل کند.

فعالان اقتصادی نیز که در سال‌های اخیر از نوسان‌ها و فشارهای رخ داده آسیب‌ جدی دیده‌اند، حال انتظارهای جدی از این توافق دارند.

عراقچی نیز در گفتگوی ویژه خبری با تاکید چندباره بر لغو تمامی تحریم‌های اعمال شده بر علیه ایران می‌گوید: «تمامی تحریم‌های مالی و اقتصادی در روز اول توافق لغو خواهد شد. تمامی قطعنا‌مه‌های شورای امنیت در روز اول توافق لغو (terminate) خواهد شد. در قبال اقدامات اعتمادسازی که ایران انجام می‌دهد تمامی تحریم‌های اقتصادی و مالی که شامل تحریم‌های بانکی، تحریم‌های مربوط به انتقال پول، بحث سوئیفت، تحریم‌های نفتی، گازی، فروش نفت، سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، دارایی‌های ایران که در خارج از کشور است، بحث کشتیرانی، بیمه، حمل و نقل و تمامی مباحثی که به خاطر برنامه‌ هسته‌ای ایران اعمال شده، تمامی اینها در مرحله اول لغو خواهد شد.»

اما در این میان به یک نکته بسیار مهم توجه نشده است. همانگونه که پیش از این نیز آمد در متن بیانیه آمده است: «اتحادیه اروپایی، اعمال تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با هسته‌ای خود را خاتمه خواهد داد و ایالات‌متحده نیز اجرای تحریم‌های مالی و اقتصادی ثانویه مرتبط با هسته‌ای را، همزمان با اجرای تعهدات عمده هسته‌ای ایران به‌نحوی‌ که توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شود، متوقف خواهد کرد.»

بله. تنها بر اساس این متن تنها تحریم‌های مرتبط با انرژی هسته‌ای متوقف خواهد شد و دیگر تحریم‌ها به قوت خود باقی است. اما تحریم‌های هسته‌ای ایران شامل کدام تحریم‌ها می‌شود؟

تحریم بر علیه کشورمان تحت عنوان قانون تحریم ایران در سال 1996  (Iran Sanctions Act of 1996) اعمال شد و مشخصا بخش نفت و سرمایه‌گذاری و توسعه آن را هدف قرار داد.

این قانون بنا بر ساختار قوانین در آمریکا که هر 5 سال یکبار باید یا تمدید و یا خاتمه پیدا کند، دوبار در سال‌های 2001 و 2006 تمدید و در نهایت با قانون جامع تحریم‌ ایران ترکیب شد.

با مطالعه متن قانون تحریم ایران مصوب 1996، به موارد زیر برخورد می‌کنیم:

1-    تلاش دولتمردان ایران برای دست‌یابی به سلاح‌های کشتار جمعی و انتقال‌ آنها به تروریسم بین‌الملل و نیز حمایت از این گروه‌ها، که سبب به خطر افتادن امنیت ملی و منافع ملی آمریکا و دیگر کشورهای همسو با آن می‌شود.

2-    جلوگیری از تکثیر سلاح‌های کشتار جمعی و مبارزه با تروریسم بین‌المللی نیازمند فعالیت‌های تکمیلی برای جلوگیری ایران از تامین مالی برنامه‌های نظامی، هسته‌ای و … خود است [قانون در سال‌های اخیر اصلاح شده است و برای همین به برنامه‌های هسته‌ای ایران نیز اشاره شده است اما در ادبیات حقوق بین‌الملل سلاح‌های کشتار جمعی WMD با فعالیت‌های هسته‌ای معنای متفاوت دارد]

3-    دولت ایران از امکانات و نهادهای شبه دولتی خود برای توسعه برنامه‌های نظامی استفاده می‌کند.

در آن زمان یعنی سپتامبر 1996 (شهریور 1375) هنوز پرونده هسته‌ای ایران به جریان نیفتاده بود و اصلی‌ترین دلیل وضع تحریم‌ها، حمایت از تروریسم بین‌المللی عنوان شد.

در فوریه 2006 (بهمن 1384) بود که  شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با تشکیل اجلاس اضطراری و با صدور یک قطعنامۀ سیاسی، موضوع هسته‌ای ایران را به شورای امنیت ارسال کرد.

پس از ارسال موضوع به شورای امنیت، در اولین گام رئیس شورای امنیت مبادرت به صدور بیانیه‌ای در تاریخ ۲۹ مارس ۲۰۰۶ (۹ فروردین ۱۳۸۵) نمود. در این بیانیه، علی رغم این که بر حق دولت های عضو معاهدۀ منع گسترش مبنی بر استفاده از انرژی هسته‌ای در جهت مصارف صلح‌جویانه بدون تبعیض تأکید شده بود، شورای امنیت بدون ارائه هرگونه دلیل و مدرکی از ایران تقاضا کرد تا اقدامات درخواستی شورای حکام آژانس به ویژه تعلیق کامل و پایدار تمامی فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی و بازفرآوری را انجام دهد و از مدیرکل آژانس درخواست کرد که ظرف ۳۰ روز، گزارشی را در ارتباط با اقدامات انجام شده توسط ایران ارسال دارد.

پس از آن به ترتیب قطعنامه ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵، ۱۹۲۹ و قطعنامه‌های تمدیدی شامل قطعنامه‌های ۱۹۸۴ سال ۲۰۱۱، ۲۰۴۹ سال ۲۰۱۲، ۲۱۰۵ سال ۲۰۱۳ و نهایتا قطعنامه ۲۱۵۹ سال۲۰۱۴ به منظور تمدید سالانه‌ی ساختار هیاتی هستند که در قطعنامه ۱۷۳۷ ایجاد و در قطعنامه ۱۹۲۹ برای تشدید تحریم‌های ظالمانه بر علیه کشورمان صادر شد.

جدول قطعنامه‌های شورای امنیت مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران

در بررسی متن این قطعنامه‌ها موارد و اتهامات فراوانی وجود دارد که شاید تفکیک تحریم‌های هسته‌ای با دیگر تحریم‌ها از جمله تحریم‌های حقوق بشر، تحریم‌های مربوط به فعالیت‌های نظامی و همچنین تحریم‌های ناشی از حمایت ایران از تروریسم کاری سخت به نظر آید.

اتهامات مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای

1-    فعالیت‌های مخالف مقررات هسته‌ای

2-    گزارش‌های سازمان بین‌المللی انرژی اتمی

3-    قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل (sec.2.(3))

4-    فعالیت‌های جدید هسته‌ای مربوط به فردو و غنی‌سازی 20 درصد(sec.2.(7.B))

5-    فعالیت بازار سیاه فناوری هسته‌ای در خاورمیانه (sec.2.(9))

 اتهامات مربوط به فعالیت‌های نظامی

1-    فعالیت‌های موشکی ایران

2-    فعالیت‌های نظامی نامتعارف ایران

اتهامات مربوط به حمایت از تروریسم

1-    حمایت دولت ایران از تروریسم بین‌الملل

2-    تسلیح گروه‌های تروریستی بین‌المللی

اتهامات مربوط به مسایل حقوق بشری

1-    اسیر گرفتن 3 شهروند آمریکایی [منظور سه نفر کوهنوردی که به جرم جاسوسی دستگیر شده بودند است]

2-    نقض آزادی مذهبی شهروندان ایران

3-    دولتمردان ایران به نقض حقوق بشر ادامه می‌دهند. مواردی از قبیل، شکنجه، اعدام و … به خصوص بعد از انتخابات 1388

سایر موارد

1-    به خطر افتادن امنیت رژیم صهیونیستی

2-    به خطر افتادن امنیت ملی آمریکا

3-    درخواست کشورهای تحت خطر ایران از آمریکا

4-    تحریم‌ها می‌تواند تلاش‌های دیپلماتیک ناقص برای جلوگیری از فعالیت‌های هسته‌ای ایران را تکمیل کند.

تحریم‌هایی که همچنان پابرجا خواهد ماند

بخش قابل توجهي از تحريم‌هاي فعلي ارتباطي با برنامه هسته‌اي ايران ندارد و به اتهام نقض حقوق بشر يا حمايت از تروريسم بين المللي اعمال شده است. جالب اينکه خود مقامات غربي تصريح دارند که اگر ايران تمام برنامه هسته‌اي خود را کنار بگذارد، باز تحريم‌ها برداشته نمي‌شود که از آن جمله می‌توان به تحریم‌هایی که بيش از سال 2006 (شروع تحريم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای) بر کشورمان تحمیل شده است، اشاره کرد.

آیا تحریم بانک مرکزی لغو می‌شود؟

تحریم بانک مرکزی که شاید این روزها یکی از پربحث‌ترین مباحث مفاحل اقتصادی و سیاسی کشور می‌باشد نیز از جمله تحریم‌هایی است که در دسامبر ۲۰۱۱ به اتهام پولشویی بر علیه کشورمان اعمال شد. در این سال بانک مرکزی ایران از سوی نهادهای نظارتی آمریکا به عنوان یک نهاد فعال که در امر پولشویی شناخته شده و در نتیجه از سوی دولت آمریکا مورد تحریم قرار گرفته است. چرا که بعد از تحریم بانک‌های عامل ایرانی در قطعنامه 1929 (ژوئن 2010) که از بانک سپه شروع شد و در مدت کمتراز ۵ سال تمامی بانک‌های عامل دولتی و بانک‌های مهم بخش خصوصی را در برگرفت، بانک مرکزی ایران به کمک بانک‌های عامل ایرانی رفت و بخشی از فعالیت‌های آنها را که در انجام آن دچار مشکل شده بودند، به عهده گرفت. این اقدامات از سوی نهادهای نظارتی دولت آمریکا به عنوان تخلف محسوب و نوعی پولشویی تلقی شد. در نتیجه از سوی نهادی با نام فین سن (FINCEN) بانک مرکزی ایران به عنوان یک نهاد فعال در امر پولشویی تشخیص داده شد.

همین کافیست تا بدانیم تحریم بانک مرکزی ایران ارتباط مستقیم با موضوع هسته‌ای ندارد.

فواد ایزدی استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران با بیان اینکه همه تحریم‌ها برداشته نخواهد شد، بلکه تنها تحریمهای مرتبط با موضوع برنامه هستهای ایران برداشته خواهد شد، خاطر نشان کرد: تحریمهای هستهای در جدولی که یک نهاد پژوهشی اروپایی منتشر کرده، تنها سه مورد است که تاثیرگذاری اقتصادی این سه تحریم پایین است.

وی ادامه داد: زمانی که ما صحبت از تحریمهای هستهای میکنیم غربیها میگویند ما تنها تحریمهای هستهای را برمیداریم، تحریمهای غیرهستهای یعنی حمایت از ترورریست، حقوق بشر و موشکها بر قوت خود باقی است.

استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران اظهارات روحانی را جملاتی غیردقیق ارزیابی کرد و گفت: اینکه آقای روحانی اعلام میکند همه تحریمها برداشته میشود، سخن دقیقی نیست زیرا همه تحریمها برداشته نخواهد شد و تنها قرار است تحریم های مرتبط با موضوع هستهای برداشته شود که این تحریمها نیز خیلی جدی نیست.

گزارش از فاطمه اسماعیلی