روسیه چگونه انتقام خواهد گرفت؟/ بررسی برخی احتمالات

گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو - پریسا زارعی، اقدام ترکیه در ساقط کردن جنگنده‌ی روسی که برپایه‌ی ادعای ثابت نشده‌ی نقض حریم هوایی‌اش توسط این جنگنده صورت گرفت درشرایطی بود که بر اساس اسناد ویکی لیکس، خود ترکیه ید طولایی در نقض حریم هوایی همسایگانش را دارد. فقط در سال 2005 و در یک روز، هواپیماهای جنگی ترکیه 40 بار حریم هوایی قبرس را نقض کرده بودند. این گذشته از خودسری‌های این کشور در نقض ده‌ها باره‌ی حریم هوایی عراق و سوریه است. هواپیماهای ترکیه بارها بی‌اجازه وارد آسمان سوریه شده‌اند و حتی عملیات انجام داده‌اند.

از طرفی دیگر اگرچه مقامات ترکیه در ابتدای ورود به این ماجراجویی با لحنی تند و حق به جانب مدعی بودند که برای دفاع از حریم هوایی‌شان با احدی شوخی ندارند؛ اما گذشت چند روز از ماجرا و آشکار شدن عدم حمایت ناتو از این کشور و همچنین بالا رفتن احتمال انتقام‌گیری روسیه، آنان را به صرافت انداخته تا با این بهانه که نمی‌دانستند هواپیما متعلق به روسیه است، سعی در توجیه اقدام خود برآیند.

قواعدی که برای داعش رعایت می‌شود، برای روسیه نه!

این اظهارات درحالی است که براساس قواعد شناخته شده‌ی بین‌المللی اگر هواپیمایی بدون هماهنگی وارد حریم کشور دیگری شود، ابتدا باید با اخطار او را از منطقه دور کرد و اگر این اقدام نتیجه نداد عرف بر آن است که جنگنده‌ی کشور اخطار دهنده، با نشان دادن آمادگی خود برای نبرد، هواپیمای مهاجم را به خارج از محدوده‌ی هوایی خودی اسکورت کند. اما براساس اظهارات خلبان روس، ترک‌ها نه تنها اقدام به این کار نکرده‌اند بلکه حتی اخطاری هم از سوی آنان صادر نشده است.

جالب آنجاست که آمریکایی‌ها این قواعد را حتی برای تروریست‌های داعش نیز رعایت می‌کنند و بدون اعلام قبلی، آنها را مورد تهاجم قرار نمی‌دهند. براساس گزارش‌ها در حملات هفته‌ی گذشته به مواضع داعش، هواپیماهای آمریکایی که از پایگاه‌های ترکیه به پرواز درآمده بودند، 45 دقیقه قبل از کوبیدن مواضع با ریختن برگه‌هایی در منطقه درباره حمله خود به تروریست‌ها پیش آگاهی داده بودند. لیکن درباره هواپیمای روسیه، حتی 5 دقیقه هم فرصت داده نشد. البته این همه در شرایطی است که ادعای ترکیه مبنی بر ورود جنگنده‌ی روس به حریم هوایی این کشور را بپذیریم؛ ادعایی که حتی متحدین این کشور در ناتو نیز تلویحا آن را رد کرده‌اند.

گزینه‌های انتقام پوتین

هم اکنون همه نگاه ها به واکنش روسیه و به طور مشخص شخص پوتین دوخته شده است. کارشناسان چند احتمال را درمورد نحوه‌ی واکنش روسیه به این اتفاق پیش‌بینی می‌کنند:

• در آینده ای نه چندان دور احتمالاً یکی از هواپیماهای نظامی ترکیه وارد حریم هوایی سوریه خواهد شد و احتمالا از سوی ارتش روسیه یا سوریه مورد هدف قرار خواهد گرفت.

• روسیه نقش نظامی خود را در سوریه و در حمایت از بشار اسد، حمله به داعش و همه گروه های مسلح مخالف دولت اسد و هم پیمانانش؛ بیش از پیش تقویت خواهد کرد.

• احتمال نرمش روسیه در موضوع سرنوشت بشار اسد و کناره گیری او از قدرت کاهش خواهد یافت.

• روسیه تلاش خواهد کرد به طور خاص در دو صحنه داخلی سوریه و ترکیه انتقام گیری غیرمستقیم کند. انتقام در صحنه داخلی سوریه با استفاده از تقویت حضور خود و افزایش حملات به مواضع طرف های غیرحامی اسد و در صحنه داخلی ترکیه نیز احتمالا با حمایت از گروه هایی مخالف مسلح مانند پ ک ک خواهد بود.

بی‌شک روسیه در میانه‌ی چالش بزرگش با غرب بر سر اوکراین، نخواهد گذاشت تصویر یک کشور ضعیف از او مخابره شود. بنابراین باید منتظر انتقام سخت این کشور بود، واکنشی از موضع یک ابرقدرت. از سوی دیگر با وجود آنکه ترکیه عضو پیمان ناتوست و براساس «قانون حمایت نظامی از اعضا،» باید مورد پشتیبانی اعضاء قرار گیرد اما از آنجایی که طرف مقابل این ماجرا ابرقدرت اتمی چون روسیه است؛ به احتمال زیاد در صورت واکنش سخت مسکو به آنکارا، ناتو به اقدامی بیش از صدور بیانیه و تهدید دست نخواهد زد. پیش‌بینی که با توجه به موضع‌گیری محتاطانه‌ی اعضای ناتو، بسیار جدی‌تر شده است.

ترکیه قربانی قدرت‌های مخالف روسیه

برخی بر این باورند که ترکیه با این اقدام در جایگاه آلت دست قدرت های جهانی و منطقه ای رقیب روسیه قرار گرفت. رقبایی که نمی توانند به هنگام پرداخت هزینه در کنار آنکارا باشند، همانگونه که گرجستان و اوکراین در رویارویی با روسیه نتوانستند حمایتی تاثیرگذار، ملموس و سرنوشت ساز از بزرگترین رقیب مسکو دریافت کنند.

دکتر افشار سلیمانی سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان و کارشناس مسائل روسیه می‌گوید: «تقویت موضع روسیه در دیرالزور و حملاتی که در آن ترکمن های سوریه نیز آسیب دیدند موجب ناراحتی ترکیه شده است. با حملات روسیه موجی از پناهندگان به مرزهای ترکیه سرازیر شدند.»

وی ادامه داد: «همچنین این حملات موضع آقای اسد را تقویت کرد؛ در حالی که ترکیه مخالف باقی ماندن وی در قدرت است. البته اخیرا در نشست وین ترکیه، غرب، عربستان و دیگر مخالفان بشار اسد توافق کردند که اسد تا زمان برگزاری انتخابات در قدرت بماند و در دولت انتقالی نقش داشته باشد.»

این کارشناس مسائل روسیه اظهار کرد: «با این حال ترکیه علت مورد هدف قرار دادن جنگنده روسیه را تجاوز آن به آسمان ترکیه اعلام کرده و مقامات این کشور اعلام کردند ما نمی دانستیم این جنگنده روسی است و بعد از سقوط متوجه این موضوع شدیم؛ اما به هر حال ما چندین بار به آن هشدار دادیم که توجهی نکرد».

سلیمانی تصریح کرد: «اما به نظر می رسد این اقدام ترکیه با هماهنگی و اطلاع آمریکا و ناتو صورت گرفته و در واقع پاسخی به حضور روسیه در سوریه و هدف قرار دادن مخالفان بشار اسد بوده است. به عبارتی ترکیه و غرب خواستند به نوعی آقای پوتین را گوشمالی بدهند.»

«اسکندر کفوری» کارشناس مسائل  روسیه نیز معتقد است که عملیات روسیه در سوریه نه تنها هرگز متوقف نخواهد شد بلکه با قدرت بیشتری ادامه خواهد یافت، زیرا کسانی  که فکر می‌کنند بدی به روسیه عملیات این کشور در سوریه را متوقف خواهد کرد، ضعیف هستند. بلکه به‌عکس این اقدام منجر می‌شود که روسیه سرسخت‌تر شده و به‌سرعت مرزهای سوریه با ترکیه را ببندد و راههای امدادرسانی به تروریستها را قطع کنند.

«تحریم» نخستین پاسخ پوتین

روسیه در برابر اقدام ترکیه تا اینجا به اعمال یک سری تحریم‌های وارداتی از این کشور اقدام کرده است. این تحریم‌ها زنگ خطر را برای ترک‌ها به صدا درآورده چرا که روسیه دومین شریک بزرگ اقتصادی آنکار محسوب می‌شود. یک مقام رسمی ترکیه در مصاحبه با رویترز می‌گوید: "تحریمهای روسیه علیه ترکیه تنها به ضرر روابط دو کشور خواهد بود. این اقدامات هیچ چیزی را تسهیل و آسان نخواهد کرد و موجب تشدید مشکلات در روابط روسیه و ترکیه می شود."

با وجود اعلام نگرانی ترکیه، مقامات کرملین اما عزم خود را برای افزایش تحریم‌های این کشور جزم کرده‌اند؛ تحریم‌هایی که با سرعت زیادی در حال افزایش است. در همین راستا ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه روز گذشته فرمان اعمال تحریم‌های اقتصادی و تجاری علیه ترکیه را امضا کرد.

فرمانی که پوتین امضا کرد، شامل تحریم واردات کالا از ترکیه، فعالیت شرکت‌های ترکیه‌ای در روسیه و فعالیت اتباع ترکیه در شرکت‌های روسی است. این تحریم‌ها در شرایطی اعمال شد که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه طی روزهای اخیر تلاش زیادی برای پشیمان نشان دادن خود کرده است و در آخرین نمونه از این دست اقدامات آرزو کرده است: «کاش این اتفاق نمی‌افتاد».

این همه در حالی است که ترکیه سایه‌ی وحشت از انتقام پوتین را روی سر خود حس می‌کند. آن هم در شرایطی که در این میدان تنها مانده و نمی‌تواند دلخوش به حمایت متحدینش در ناتو باشد.