باشگاه دانشجویان/
گروه دانشگاه «خبرگزاری دانشجو، یادداشت دانشجویی* در سال1306 قمری، وقتی ناصر الدین شاه با جمعی از دولت مردان قاجاری برای سومین بار به سیر و سیاحت فرنگستان رفت، نمک گیر پذیرایی میزبانان انگلیسی خود شد.
او پس از بازگشت از سفر در 28 رحب 1308 قمری ( 29 اسفند 1269 شمسی) امتیاز کشت، خرید و فروش تنباکو و توتون سراسر ایران را به یک شرکت انگلیسی به نام شرکت رژی و شخص جرالد تالبوت سرمایه دار معرف انگلیس، واگذار کرد.
به موجب این قرار داد، امتیاز خرید و فروش داخلی دخانیات ایران و صدور آن به خارج، برای مدت 5 سال به شرکت مذکور واگذار شد. به دنبال این قرداد خارجی ها وارد کشور و در اکثر شهر های پراکنده شدند و به بهانه نظارت بر اجرای قرار داد، در امور اجتماعی و فرهنگی کشور دخالت میکردند.
با دخالت فرنگیان در مسائل داخلی کشور، کم کم زمزمه هایی از شهر های اصفهان، تهران، شیراز، تبریز، مشهد ، و... ، مبنی بر مخالفت با این موضوع شنیده شد. علمای شیعه شهر های نامبرده، مخالفت خود را به صورت علنی مطرح کردند و نهضتی را برای مقابله با این استعمار شکل دادند.
رهبر شیعیان آن زمان آیت ا... میرزا رضای شیرازی در ابتدا در طی نامه ی به ناصر الدین شاه قاجار در خصوص عواقب قرارد تنباکو تذکر داد، متن نامه بدین شرح است: « عرضه میدارد که اجازه مداخله اتباع خارجه در امور داخله مملکت و مخالطه و تودد آنها با مسلمانان و اجرای عمل بانک، تنباکو،توتون، راه آهن و ...، از جهاتی چند، مناف صریح قرآن مجید و نوامیس الهیه و موهن استقلال دولت و مخل نظام مملکت و موجب پریشانی عموم رعیت است»، اما زمانی که با بی اعتنایی شاه و اطرافیانش مواجه می‌شود و ازطرفی نیز دولت قاجار در باب تظاهرات شروع به تهدید عامه مردم کرده ، میرزای شیرازی حکم و فتوای نهایی را صادر میکند. « بسم ا... الرحمن الرحیم، الیوم استعمال توتون و تنباکو بای نحو کان فی محاربه با امام زمان عجل ا... تعالی است».
نکته ای که در فتوا وجود دارد نوع خود حکم است. چرا میرزای شیرازی مصرف توتون و تنباکو را در حکم محاربه با امام زمان میداند و نه چیزی غیر از آن ؟!.
در رابطه با نوع حکم باید گفت که به فضا و شرایط جامعه آن روز شیعیان و به ویژه ایران، و همچنین به مبانی ومعارف اسلام باید توجه کرد و باید گفت که آموزه ها و نصایح علمای دین در طول سالیان، اثر گذاشته و ثمر خود را در فتوای تنباکو دیدند.
امین الدوله در خاطرات خود مینویسد: « فرنگی مابان، یعنی جوانان بی مبالات زمان نیز که به فرایض و مستحبات دینی اعتقاد و اعتنا نداشتند، به اهل دین و آیین مقدسان تاسی کرده و سیگار و سیگارت نکشیدند. قهوه خانه ها بسته ماند و و دل تریاکیان شکسته» و اعتماد السلطنه نیز در روزنامه خاطرات خود در رابطه با فضای بعد از فتوا مینویسد: « طوری مسئله تنباکو مهم است که حتی اندرون شاه به هیچ وجه نمیکشد.
شنیدم شاه فرموده بود به زنان خودش که کی قلیان را حرام کرده است؟ بکِشید ...! یکی از خانم ها عرض کرد: همان کسی که ماها را به شما حلال کرده ... شاه فرمود: من میکِشم، شما هم بکشید...!
یکی از زن ها گفت : تکلیف مردم این نیست که تقلید شما را بکنند.». امثال این جملات و خاطرات در کتب تاریخی فراوان است، اما آنچه مایه تعجب هر پژوهشگر و جامعه شناس است؛ این است که، چگونه فردی در سامرا فتوا و حکمی صادر و هزاران کیلومتر آن طرف تر تقریبا تمام آحاد یک جامعه آن را اجرا می کنند با وجود اینکه شاه مملکت و رئیس دولت کسی دیگر است؟! و همین عدم درک و فهم این موضوع است که سبب شده تا فِرد هالیدی بنویسد « جهان هنوز حرف جمهوری اسلامی و این ملت بزرگ را نشنیده است.». مسلمانان در هر کجای جهان که باشند، دارای هویتی واحد هستند و در مقاطع زمانی و تاریخی که ضرورت ایجاد کند، کلمه ملت را اِعلا خواهند کرد.
اولین بارقه و جرقه شکل گیری انقلاب اسلامی ایران از نهضت تحریم تنباکو و با جلوگیری از نفوذ فرنگیان شکل گرفت . آیت ا... میرزا حسن آشتیانی، رهبر نهضت تنباکو در تهران در رابطه با حکم تحریم تنباکو بیان داشته که : « اصل و عمده این منظور ما ( نهضت تنباکو) کوتاه کردن دست خارجی از امور مسلمانان است.» و همچنین آیت ا... آقا نجفی اصفهانی، رهبر نهضت تنباکو در اصفهان، در این باره گفته است « اگر ما آن روز تحریم تنباکو را انجام نمی دادیم، مسلمانان امروز دست به سینه جلوی اجنبی میایستادند » .
یکی از پیامد ها و درس های این واقعه تاریخی این است که پی ببریم دشمن همواره به دنبال نفوذ بوده است و خواهد بود و فقط در بستر زمان کانال ورود آن تغییر میکند، گاهی از عرصه فرهنگ، گاهی از عرصه سیاست و گاهی نیز از عرصه اقتصاد و قرار دادهای تجاری وارد می‌شود. میرزای شیرازی با تدبیر و کیاستی که داشت توانست این نفوذ را تشخیص بدهد و آن را خنثی کند.
مقام معظم رهبری درباره اهمیت کار میرازی شیرازی در دیداری که با علما و فضلا و روحانیون کشور که در تاریخ 26 اردیبهشت ۱۳۸۶ داشته ، فرموده است : « فتوای تحریم تنباکوی میرزای شیرازی هم مبارزه با دستگاه استبدادی سلطنت مطلقه‌ی ناصرالدین‌شاهی بود...، هم مبارزه‌ی با استعمار و نفوذ خارجیها در این کشور بود... و هم مبارزه‌ی با غربزدگان بود» . حکمی که میرزا داد در سه عرصه مهم که در بیان رهبر معظم انقلاب اشاره شد، بسیار کارساز بود و همچنین فتوا ایشان زمینه ای را فراهم کرد که نتیجه و عصاره آن در ۲۲ بهمن ۵۷ نمایان شد.
علی سعیدی-فعال دانشجویی
انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تایید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.
ارسال نظرات