گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- محسن عبدالعلیپور؛ ایمونولوژی را شاید کمتر کسی شنیده باشد و در بین دانشجویان ما به ندرت مبادرت به تحصیل در این رشته کنند اما همه اینها چیزی از اهمیت زیاد این رشته دانشگاهی کم نمی‌کند. اگر می‌خواهید بدانید ایمونولژی چیست؟ باید بگوییم ایمنی‌شناسی یا ایمونولوژی یکی از شاخه‌های زیست‌پزشکی در مقطع کارشناسی ارشد است و هدف آن تربیت افراد در سطح کارشناسی ارشد (فوق لیسانس) برای انتقال و آموزش اطلاعات و معلومات ایمنی شناسی عملی به دیگران با استفاده از روشهای گفتاری و آزمایشگاهی و کسب توانائی در تفسیر و تعریف دقیق از پدیده ها و واکنشهای ایمونولوژی است.
همچنین در این رشته دانشجویان در زمینه تکنیکهای مختلف ایمونولوژی که در تشخیص بیماریها بکار می‌رود آموزش کافی می بینند تا بتوانند در تشخیص آزمایشگاهی بیماریها در مراکز پزشکی، آموزشی و پژوهشی خدمت نمایند و با روش های نظری و عملی تحقیق آشنا می گردند تا بتوانند با استفاده از دانش خود در اجرای پروژه های تحقیقاتی همکاری نمایند.
به‌خاطر پیشرفت های زیاد در چند دهه اخیر در زمینه ایمنی شناسی (Immunology) و انبوه دانش اطلاعات نظری و عملی که در این رشته علمی فراهم گردیده است، علم ایمنی شناسی بعنوان یک رشته علمی مجزا و مستقل از سایر علوم پایه شناخته شده است و در اکثر دانشگاههای معتبر دنیا دوره های آموزشی که منتهی به دانشنامه های علمی در سطح کارشناسی ارشد و بالاتر می شود دایر گردیده است.
در ایران نیز به منظور تأمین نیروی انسانی عالم و متعهد در رشته ایمنی شناسی و انجام خدمات تشخیص آزمایشگاهی بیماریها و دستیابی به راههای تحقیق و تتبع در این علم و نیل به خودکفائی علمی، دور کارشناسی ارشد ایمنی شناسی در دانشگاههای واجد شرایط دایر گشته است. حال اما ما می‌خواهیم بررسی کنیم وضعیت این رشته در ایران چگونه است. آیا آنچنان که باید به آن اهمیت داده‌اند؟
بر بلندای مقاله
تا به حال هر رشته‌ای را که بررسی کردیم در تولید مقاله اول یا دوم منطقه بودیم. در زمینه ایمونولوژی هم وضع به همین منوال است. پس از ترکیه با 2229 مقاله ایران در جایگاه دوم ایستاده و مصر با اخلاف هزارتایی رتبه سوم را از آن خود کرده. تولید مقاله در این حجم برای یک علم نوپا خود نشان از علاقه دانشجویان به این رشته دارد اما اینکه چه میزان این مقاله‌ها کاربردی بوده خود سوال مهمی است.
شاخص دیگری که در این زمینه مطرح می‌شود، تعداد مقالات برتر در ده سال گذشته است. در واقع این شاخص یک نمای کیفی کلی از حجم مقالات تولید شده می‌دهد. برای ایران بر اساس اطلاعات بدست آمده از ISI باید رتبه ششم را ثبت کرد. قطر، مصر، پاکستان، ترکیه و عربستان در بالای نام ایران به چشم میخورد. در انتخاب مقالات برتر معیارهای متعددی چون استنادات، جدید بودن، تاثیر در علوم جدید، ضریب تاثیر و ... مورد توجه قرار می‌گیرد. از همین ابتدای بررسی مشخص است که وضعیت کاربردی بودن مقاله‌های ارائه شده در چه حد است.
جایگاه جهانی ایران و کشورهای همسایه از نظر تعداد مقالات ایمونولوژی در جدول زیر قابل مشاهده است.
ایران؛ قعرنشین جدول استنادات علمی!
شاخص مهمی که مقالات را از نظر کیفی مورد بررسی قرار می‌دهد، تعداد متوسط تعداد استنادات به هر مقاله است. با بررسی داده‌های احصا شده می‌بینیم سوریه که در تولید مقالات از میان 10کشور مورد بررسی در جایگاه دهم قرار داشت در این شاخص با فاصله زیاد از دیگر رقبا در جایگاه اول قرار دارد. متوسط استناد علمی به هر مقاله این کشور عدد خیره کننده 54 استناد را نشان می‌دهد. در حالی که ایران با تعداد مقالات حدود 50 برابری با متوسط استناد 7تایی در انتهای جدول جا خوش کرده است.
در میان کشورهای دنیا نیز جایگاه ایران از نظر تعداد استنادات به هر مقاله 105ام است که تشخیص مطلوب بودن یا نبودنش با شما است.
موسسه SJR (scientific journal ranking) رتبه بندی مجلات علمی را بر عهده دارد. شاخص‌های مورد ارزیابی در این رتبه بندی همان تعداد استنادات و متوسط استنادات به هر مقاله است. با این تفاوت که نیمه عمر استنادات را نیز در اختیار قرار می‌دهد.
(Cited Half-Life) نیمه عمر ارجاعات یا نیمه عمر استناد، تعداد سال‌هایی است که از سال ارزیابی باید به عقب برگشت تا شاهد پنجاه درصد کل ارجاعات به مجله در سال مورد ارزیابی باشیم. به عبارت دیگر، این شاخص مدت زمانی که نیمی از کل استنادات به آن مجله صورت پذیرفته باشد را نشان می دهد و در حقیقت سرعت کاهش میزان ارجاعات به مجله را بیان می کند. بدیهی است که وقتی مقاله‌های یک مجله ارزش خود را برای ارجاعات، زود از دست بدهند (مقاله ها سطحی باشند و خیلی زود بی ارزش شوند)، تنها به مقاله‌های جدید مجله ارجاع داده می شود. این موضوع باعث می شود که نیمه عمر ارجاعات به مجله کاهش یابد. بنابراین هر چه نیمه عمر ارجاعات به مجله بیشتر باشد، نشان می دهد که ارزش مقاله‌های مجله در طول زمان بیشتر حفظ شده است و هنوز مورد ارجاع قرار می گیرند. در مجموع هرچه نیمه عمرارجاعات به یک مجله بیشتر باشد، ارزش مجله بالاتر می رود.
در واقع در این بررسی مشخص می‌شود که چه میزان مجلات علمی ما در زمینه ایمونولوژی در جذب مقالات با کیفیت و به‌روز موفق بوده‌اند. در این زمینه نیز ایران در جایگاه 14هم تکیه زده است.
در مورد دانشگاههای ایران نیز دانشگاه تهران پیشرو در این رشته است.