بورس چشم‌ به‌ راه عرضه نفت/ آیا وزارت نفت به انحصار فروش نفت پایان خواهد داد؟

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، الهه ایزدپناه: حدوداً سه‌ماه به آغاز تحریم‌های نفتی آمریکا باقی‌مانده، اما وزارت نفت تاکنون نه‌تن‌ها راهکاری برای مقابله با تحریم‌های نفتی اعلام نکرده که در مقابل پیشنهاد‌های مطرح‌شده توسط کارشناسان نیز سکوت اختیار کرده است. بیم آن می‌رود که در صورت عدم پیش‌بینی راهکار مناسب برای فروش نفت، صادرات نفت کشور همچون اوایل دهه ۹۰ با کاهش جدی مواجه شود.
بااین‌حال چندین راهکار متفاوت جهت فروش نفت کشور توسط کارشناسان و متخصصان حوزه نفت و انرژی مطرح‌شده که جدی‌ترین آن‌ها را می‌توان عرضه نفت به‌صورت ریالی در بازار بورس داخلی دانست؛ اما چرا فروش ریالی آن‌هم در بازار بورس داخلی پیشنهاد شده است؟
برای پاسخ به این سؤال لازم است دو مساله طرح و بررسی شود:
۱_ موانع فروش نفت ایران به روش‌های سابق کدام است؟
۲_ مزایای فروش نفت در بورس داخلی چیست؟
ایران برای فروش نفت در شرایط عادی و بدون تحریم، باید ۴ مرحله را طی کند: ثبت قرارداد؛ بیمه، حمل‌ونقل و تراکنش‌های بانکی. در هر یک از این مراحل نفت ایران می‌تواند قابل‌شناسایی و پیگیری باشد، پس شرایط فروش نفت در دوران تحریم باید بر پایه عبور از هریک از این مراحل باشد.
در دوره تحریم‌های قبلی طی سال‌های ۹۰ و ۹۱، ایران با استفاده از پرچم سایر کشور‌ها و همچنین تشکیل کنسرسیوم برای بیمه کشتی‌های نفت‌کش به ترتیب مشکلات حمل‌ونقل و بیمه را حل کرده بود، راهی که می‌تواند طی این دوره نیز به کار بگیرد؛ اما قرارداد‌ها باید به‌گونه‌ای باشند که قابلیت شناسایی نداشته باشند، هم‌چنین تبادل مالی ناشی از فروش نفت به دلیل رقم‌های بالا از طریق سامانه swift قابل‌پیگیری است و بلافاصله پول ایران در حساب‌های خارج از کشور بلوکه می‌شود. این دو اشکال را می‌توان از طریق استفاده از ظرفیت بخش خصوصی مرتفع کرد، چراکه در صورت کوچک شدن حجم نفت مبادله شده، کاهش میزان تراکنش‌های مالی و همچنین فروش از طریق شرکت‌های کوچک‌تر و ناشناس، پیگیری نفت خریداری‌شده و طرف خریدار برای آمریکا سخت‌تر می‌شود.
از طرف دیگر، لازم است حجم مبادلات و مبالغ آن، در مقابل غیرقابل‌شناسایی بودن برای آمریکا، در داخل ایران روشن باشد، فروش نفت در قالب بازار بورس به شرکت‌های خصوصیِ داخلی و به‌صورت ریالی می‌تواند این امکان را فراهم کند. چراکه در صورت فروش به‌صورت ارزی، شرکت‌های خصوصی می‌توانند نفت را با ارز دولتی_ در حال حاضر ۴۲۰۰ تومان_ بخرند، سپس در بازار بین‌المللی به فروش برسانند و موقع تبدیل مجدد ارز به ریال در بازار داخل با فروش به قیمت آزاد، علاوه بر دامن زدن به افزایش نقدینگی و کاهش ارزش ریال، مانع شفافیت در میزان فروش شوند. به‌این‌ترتیب وجود دو بازار نفتی که در هریک معیار فروش و تسویه نفت به‌طور مستقل ارزی و ریالی است، می‌تواند از ایجاد رانت، حضور دلالان نفتی و عدم شفافیت حجم نفت و پول تبادل شده جلوگیری کند.
مزیت دیگر استفاده از بورس؛ بهره‌مندی از حداکثر قیمت فروش، با توجه به رقابتی بودن فضای خرید است. علاوه بر این با توجه به فروش ریالی نفت شاهد افزایش تقاضا برای ریال خواهیم بود و این به معنی سرازیر شدن نقدینگی از بخش‌های غیر مولد مثل سکه و دلار و… به بخش مولد و هم‌چنین افزایش ارزش پول ملی است.
به نظر می‌رسد امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران علاقه‌ای به از دست دادن انحصار امتیاز فروش نفت ندارد، در غیر این صورت با توجه به مزایای مطرح‌شده بورس داخلی نفت و فشار ناشی از تحریم‌ها و به‌خصوص مطرح‌شدن این پیشنهاد از جانب اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور؛ انتظار می‌رود وزارت نفت به‌عنوان تنها متولی فروش نفت، هرچه سریع‌تر راهکاری ارائه دهد و یا راهکار‌های ارائه‌شده از طریق کارشناسان را به‌طور دقیق موردنقد و بررسی قرار دهد.