رسانه‌های دانشگاهی باید اعتماد دانشجویان را جلب کنند/ فاصله گرفتن از فضای ژورنالیستی برای فعالیت رسانه‌ در دانشگاه‌ لازم است

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- محمد کفیلی؛ جنبش دانشجویی در گذشته چه عملکردی داشته؟ جنبش دانشجویی در آینده چه عملکردی باید داشته باشد؟ این دو سوال را بارها از خودمان می‌پرسیدیم و به دنبال پاسخی کامل و همه‌جانبه برایشان بودیم. برای رسیدن به پاسخ سوال اول، مجموعه گفتگوهای «خط‌‌ کش» را آغاز کردیم. گفتگوهایی صریح با ادوار جنبش دانشجویی درباره کارنامه عملکرد تشکل‌ها و گروه‌های دانشجویی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب.  سوال دوم اما هنوز پاسخی نداشت. «راهبرد» پاسخ ما به سوال دوم است.  اگر در «خط‌کش» به گذشته نگاه می‌کردیم، در «راهبرد» نیم‌نگاهی به آینده داریم. مسائل کلان کشور را روی میز می‎‌گذاریم و از فعالین جنبش دانشجویی می‌خواهیم درباره‌شان تبادل نظر کنند تا «راهبرد»ی برای کنش‌گری جنبش دانشجویی در آن مساله خاص، پیدا کنیم.

لطفا در ابتدا وضعیت شکل گیری رسانه‌های دانشجویی را از اول انقلاب تاکنون شرح دهید.

سها صالح: اولین رسانه دانشجویی که به طور خاص در حوزه دانشجو و دانشگاه شروع به فعالیت کرد خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) بود. تعدادی از اعضا انجمن اسلامی دانشجویان در دیداری که با مقام معظم رهبری داشتند، طرح تشکیل یک رسانه مستقل برای دانشجویان را ارائه دادند که با استقبال رهبری هم روبه رو شد . این رسانه اکنون نیز زیر نظر جهاد دانشجویی مدیریت می‌شود و به نوعی یک خبرگزاری وابسته به دولت و وزارت علوم نیز تلقی می‌شود.

بعد از شکل گیری ایسنا، تعدادی خبرگزاری، پایگاه‌ خبری، برنامه‌ تلوزیونی و روزنامه نیز تاسیس شد که منحصرا به مسائل دانشجویان و دانشگاه‌ها پرداخت مانند؛ خبرگزاری آنا، پایگاه خبری ایسکانیوز و روزنامه فرهیختگان که زیر نظر روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی مدیریت می‌شود.

در این بین یک خبرگزاری به نسبت مستقل‌تر از دیگر رسانه‌های دانشجویی شکل گرفت با نام خبرگزاری دانشجو که با مدیریت سازمان بسیج دانشجویی اداره می‌شود، به علاوه یک رسانه کاملا دانشجویی که به نسبت دیگر رسانه‌ها استقلال بیشتری را دارد ولی به عنوان یک پایگاه خبری در فضای دانشجویی فعالیت می‌کند؛ خبرنامه دانشجویان ایران می‌باشد که با مدیریت جمعی از ادوار اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل اداره می‌شود.

سابقه رسانه‌های مکتوب دانشگاهی به چه زمانی بر می‌گردد؟

قاسم رحمانی: نیاز ورود به فضای رسانه برای پوشش اخبار مخصوص دانشجویان و دانشگاه‌ها و جریان سازی از سال‌های خیلی دور احساس می‌شد و باگذشت زمان براساس همان احساس نیاز در فضای رسانه‌ای کشور، رسانه‌های مختلف جمعی و اجتماعی شکل گرفتند.

بنابر نظرات مختلفی که درباره فعالیت رسانه‌های مکتوب وجود دارد، عده‌ای قائل به منسوخ شدن این نوع رسانه شده‌اند و فعالیت‌های رسانه‌ای را منحصر در فعالیت خبرگزاری‌ها و رسانه‌های دیجیتالی می‌دانند و عده‌ای دیگر نیز هنوز معتقد هستند «جریان سازی» که از ویژگی‌های اصلی فضای دنشجویی می‌باشد، باید از رسانه‌های مکتوب دنبال شود.

روزنامه فرهیختگان به عنوان اولین و تنها رسانه جمعی و مکتوب در حوزه دانشجویی، فعالیت‌های خود را ذیل سیاست‌های دانشگاه آزاد آغاز کرد، مانند ایسنا که متاثر از سیاست‌های دولت می‌باشد. حتی می‌توان روزنامه فرهیختگان را در اوایل تاسیس خود یک روزنامه دانشجویی نیز تلقی نکرد زیرا که سیاست زدگی این رسانه باعث شده بود از فضای دانشجویی فاصله بگیرد و صدای رسای مطالبات دانشجویی نباشد. این فضا با تغییر مدیریت در راس دانشگاه آزاد اسلامی تغییر کرد و از لحاظ فرم و محتوا به صورت قابل ملاحظه‌ای با فضای دانشجویی مطابقت پیدا کرد و در کنار بررسی مسائل مختلف، به طور ویژه به فعالیت در حوزه دانشجویی و دانشگاه‌ها پرداخت.

اکنون روزنامه فرهیختگان با تکیه بر عقبه فکری و بدنه دانشجویی خود فضایی را فراهم کرده‌است که تعدادی از دانشجویان مستعد و اساتید خبره به فضای رسانه‌ای کشور ورود کنند.

نکته قابل توجه درباره روزنامه فرهیختگان این است که از سردبیر تا خبرنگاران این روزنامه جزء بدنه تشکل‌های دانشجویی هستند و از فضای دانشجویی فاصله ندارند و این باعث شده که مطالبات و دغدغه‌های دانشجویی را به خوبی بازتاب دهند.

برنامه‌های تلویزیونی با محوریت توجه به مسائل دانشگاه چطور آغاز به کار کردند؟

خزایی: برنامه‌های مختلف دانشجویی در صدا و سیما از جمله برنامه جیوگی، حذف و اضافه، رادیکال سه، نبض دانشجو، بدون توقف، ثریا و دیگر برنامه‌های دانشجویی به روی آنتن رفته است.

در بین این برنامه‌های دانشجویی برنامه نبض دانشجو به دلیل حضور در کف دانشگاه‌ و ارتباط مستقیم با دانشجویان و منحصر نبودن در فضای استودیویی، ارتباط بیشتری با بدنه دانشجویی گرفته و بازتاب دهنده خوبی برای مطالبات دانشجویی است.

برنامه نبض دانشجو با قالب جدیدی که در ارائه محتوا در صداو سیما داشت جزء اولین و موفق ترین برنامه‌های دانشجویی است. این برنامه به دلیل اینکه صادقانه و بدون سانسور مطالبات و حرف‌های دانشجویان را بازتاب می‌دهد محبوبیت و مقبولیت و اعتماد خاصی را نیز در بین این قشر دارد.

یکی از دغدغه‌های دانشجویان در فضای رسانه‌ای این است که دستاوردهای آنها از اختراعات و اکتشافات گرفته تا رتبه‌های علمی‌شان، توسط رسانه‌ها دیده نمی‌شود و راه حل‌هایی که دانشجویان برای رفع مشکلات مختلف کشور طراحی کرده‌اند، بازتاب داده نمی‌شود. به همین خاطر برنامه نبض دانشجو به طور مرتب با پوشش دادن این اخبار تحت عنوان تور علمی، به رسانه‌ای کردن این دستاوردهای دانشجویی پرداخته تا حلقه اتصال دانشجویان و دستاوردهایشان با مراکز صنعتی و بازار باشد.

یکی دیگر از کارویژه‌های نبض دانشجو رسیگی به مسئله عدالت آموزشی در دانشگاه‌ها است که به شکل خاصی مورد توجه مخاطبان این برنامه نیز قرار گرفته‌است.

در سایر کشورهای جهان هم رسانه‌ی دانشجویی- به این معنا که در ایران هست- داریم؟

صالح: با بررسی رسانه‌های کشورهای پیشرفته متوجه شدیم که ایران در میان اولین کشورهایی است که به طور تخصصی و ویژه به مسئله دانشگاه و دانشجو پرداخته است و خارج از فضای علمی به مسائل صنفی و کنش‌های اجتماعی و سیاسی دانشجویان رسیدگی می‌کند. در عوض آن رسانه‌های بین المللی و کشورهای پیشرفته به طور ویژه در فضای علمی و آکادمیک داشگاه‌ها فعالیت دارند و به شکل کاملا تخصصی در این حوزه کار رسانه‌ای می‌کنند که رسانه‌های داخلی در ایران برعکس رسانه‌های خارجی از این فضای تخصصی و محتوایی بسیار فاصله دارند.

به نظر شما یک دانشجو برای فعالیت رسانه‌ای چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟

صالح: فارغ از اینکه رسانه‌های دانشجویی منصوب به چه نهاد و دارای چه سیاستی هستند، اگر بخواهیم به بررسی ویژگی‌های خاص یک دانشجو که فعال رسانه‌ای است بپردازیم باید توجه داشته باشیم از چه نوع دانشجویی حرف می‌زنیم، درباره یک دانشجوی فعال در تشکیل‌های دانشجویی؟ نخبه علمی؟ یا یک دانشجوی مطالبه‌گر مسائل صنفی؟  هر کدام از این اقشار مختلف دانشجویی، رویکرد و نگاه خاصی را ایجاد می‌کنند ولی با این حساب حضور دانشجویان به طور کلی در فضای رسانه‌ای امری مثبت و کمک کننده به فضای رسانه‌ای کشور می‌باشد.نکته قابل توجه دیگری که وجود دارد، قدرت رسانه‌ای قوی دانشجویان در شبکه‌های مختلف فضای مجازی می‌باشد که به تنهایی می‌تواند تاثیرگذارتر از رسانه‌های جمعی و اجتماعی عمل کنند.

شبکه دیگری که دانشجویان در آن فعالیت می‌کنند نشریات دانشجویی است. که با برگزاری جشنوار‌های مختلف نشریات دانشجویی، بستر مناسبی برای تزریق نیروی جوان و دانشجو به بدنه رسانه‌ای ایجاد کرده‌است.

رحمانی: حضور دانشجویان در رسانه نزدیک به 90 درصد از باب علاقه به این فضا است. به این شکل که دانشجو در دوره دانشجویی و حتی قبل از آن با فعالیت‌های خود در فضای اجتماعی سعی دارد که قدرت رسانه‌ای خود را تقویت کند و برای فعالیت در فضای رسانه‌ای آماده ‌شود که اغلب با بررسی رسانه‌های مختلف و اظهار نظر و نوشتن یادداشت‌های کوناه فعالیت خود را در این فضا ادامه می‌دهد.

مرحله بعدی برای ورود به فضای رسانه‌ای، حضور و قلم زدن در نشریات دانشجویی است که فضای رسمی و تخصصی‌تری به نسبت فعالیت در شبکه‌های اجتماعی دارد و وضعیت سخت مدیریت و سازماندهی نشریات دانشجویی نیز برای رسیدن به یک وضعیت مطلوب از لحاظ کمی و کیفی باعث می‌شود که یک غربال مناسبی نیز برای دانشجویان مستعد و متخصص ایجاد بشود.

بعد از خارج از شدن از فضای دانشجویی زمان آن می‌رسد که در یک قالب حرفه‌ای و تخصصی به مسئله فعالیت رسانه‌ای نگاه کرد و بنا بر علاقه و توانایی دانشجوها به رسانه‌های مختلف مکتوب و خبرگزاری‌ها تزریق می‌شوند.

نکته قابل توجهی که وجود دارد در خصوص فعالیت دانشجویان در رسانه‌ها این است که دانشجویان به صورت مستمر با کف جامعه و دغدغه‌ها و مسائل اجتماعی ارتباط دارند و این ویژگی باعث شده که بازتاب دهنده خوبی برای مطالبات مردم باشند.

خزایی: ورود به فضای صداوسیما به سادگی ورود به رسانه‌های دیگر مانند روزنامه و خبرگزاری‌ها نیست، اما فعالیت تصویری کردن در فضاهای اجتماعی و تولید محتوا به صورت صوت و تصویر می‌تواند نقطه آغازینی برای ورود تخصصی به این فضا در صدا و سیما باشد.

برنامه گرفتن در صداوسیما، مصائب و شرایط خاص خود را دارد ولی فضاهایی وجود دارد مانند بستری که نبض دانشجو برای ورود دانشجویان علاقه مند به این عرصه ایجاد کرده، که این برنامه با پذیرفتن مجری خبرنگار راه ورود به صداوسیما و رفتن روی آنتن را برای دانشجویان به نسبت تسهیل کرده‌است.دانشجویان با فیلم گرفتن از معضلات و مسائل مختلف صنفی و آموزشی در دانشگاه و خوابگاه‌های خود می‌توانند با برنامه همکاری داشته ‌باشند.

مهم‌ترین آسیب‌های رسانه‌های دانشگاهی را چه مواردی می‌دانید؟

صالح: همان طور که ابزارهای رسانه‌ای برای داشجویان فراهم‌تر شده است و آنها به راحتی می‌توانند اظهار نظر کنند، معضلات و آسیب‌هایی نیز وجود دارد که دانشجویان را در ورطه «رسانه‌زدگی» قرار می‌دهد که باعث می‌شود از محتوامحوری و علمی بودن فاصله بگیرند و افراد سطحی و کلی نگری تربیت شوند که از ماهیت‌های یک دانشجو این است که از جایگاه علم صحبت کند و از نظرات عوامانه فاصله بگیرد.

یکی از معضلات اصلی رسانه‌های دانشجویی، فاصله گرفتن از فضای علمی است. انتظار جامعه از رسانه‌هایی که منتسب به نهاد دانشگاه که همراه با نام دانشجو و دانشگاه‌ است این است که حرف‌های علمی بزند و به فضای ژورنالیستی اکتفا نکند.

رابطه تشکل‌های دانشجویی با رسانه‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟

صالح: رابطه تشکل‌های دانشجویی با رسانه‌ها یک رابطه لازم و ملزوم است، به این شکل که بازتاب فعالیت‌های دانشجویی و تشکل‌های دانشجویی در رسانه‌های تخصصی دانشگاهی از مزیت‌های آنها به نسبت دیگر رسانه‌ها می‌باشد و به تبع تشکل‌های دانشجویی برای ضریب دادن و تاثیرگذاری بیشتر به رسانه‌های دانشجویی نیاز دارند و این یک تعامل دو طرفه است که هر دو از این وضعیت سود می‌برند.

انتظاری که از فضای دانشجویی می‌رود این است که تشکل‌های دانشجویی جریان ساز باشند و رسانه‌های دانشجویی را همراه خود کنند و اصطلاحا، خط‌دهی از جانب دانشجویان باشد. ولی بعضا کم کاری‌ها از جانب تشکل‌های دانشجویی باعث می‌شود تا رسانه‌ها در این وضعیت وظیفه خط دهی و دادن راهبرد به تشکل‌های دانشجویی را بر عهده بگیرند.

رحمانی: رسانه‌ها و تشکل‌ها متقابلا از هم دیگر انتظاراتی را دارند؛ رسانه‌ها در جایگاه خود از تشکل‌ها این انتظار را دارند که کار تشکیلاتی و جریان‌سازانه خود را انجام دهند و به تبع رسانه‌ها نیز با رسمیت بخشیدن به آن فعالیت‌ها در راستای بازتاب رسانه‌ای آنها کمک می‌کنند.

البته باید توجه کرد که تشکل‌های دانشجویی ذاتا می‌خواهند خودشان و فعالیت‌هایشان دیده شود و رسانه نیز یک بستر مناسب و مطلوب است که به تشکل‌ها در این فضا کمک ‌کنند، پس رابطه متقابل رسانه و تشکل‌های دانشجویی کاملا مشهود می‌باشد.

فعالیت‌های صفحات دانشجویی در شبکه‌های اجتماعی چه تاثیری بر نسبت دانشگاه و رسانه داشته است؟

خزایی:در خصوص صفحه‌های غیر رسمی در فضای مجازی مسئله‌ای که به وجود آمده این است که دانشجوها به هم‌صنف خود بیشتر اعتماد دارند تا به یک مسئول و نهاد رسمی. یعنی اگر بدانند یک صفحه در فضای مجازی برای یک دانشجو است بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرد تا یک صفحه‌ایی که زیر نظر یک نهاد و خبرگزاری رسمی مدیریت می‌شود.

به عنوان مثال اگر بخواهیم به مسئله واژگونی اتوبوس دانشگاه علوم تحقیقات توجه کنیم، می‌بینیم که عمده افراد اخبار منتشر شده از جانب دانشجویان را موثق‌تر از اخبار خود دانشگاه علوم تحقیقات و خبرگزاری‌ها می‌دانستند و این مسئله باعث شده که صفحه‌ و کانال‌های دانشجویی با مدریت خود دانشجوها بیشتر از همان صفحات و کانال‎های رسمی مورد استقبال قرار بگیرد و این هم به عدم وابستگی دانشجویان و ناشی از ارتباط نزدیک آنها با کف جامعه و شناخت دغدغه‌ها و مسائل مردم می‌باشد.

این مسئله باید رسانه‌های دانشجویی و رسمی را متوجه این بکند که باید برای ارتباط بیشتر با بدنه دانشجویی، اعتمادسازی کنند تا منجر به تاثیرگذاری بیشتر آنها شود و این مسئله با بی‌طرف بودن رسانه‌ها و زدن حرف مستقیم دانشجوها میسر خواهد شد.

صالح: به شدت احساس می‌شود که در دانشگاه‌های ما دانشجویان نیاز به آموزش سواد رسانه‌ای دارند و دیده می‌شود که با عدم سواد در فضای رسانه‌ای بین دانشجویان با اندک کار رسانه‌ای مغلوب این فضای می‌شوند و از محتوا و دغدغه‌های اصلی خود شاید باز بمانند و به تبع آن وجود هیجان در فعالیت‌های دانشجویی این وضعیت را تشدید می‌کند و این مسئله باعث می‌شود که رسانه‌ها از این فضا سواستفاده کنند و منظور از لفظ رسانه به معنی عام آن است که شامل آمدنیوز و دیگر رسانه‌های معاند و حتی هم‌سو می‌شود.

رسانه‌های دانشجویی و انقلابی هرچقدر در ارتقای سطح سواد رسانه‌ای دانشجوها تلاش کنند به تاثیرگذاری فعالیت‌های خود کمک می‌کنند. از طرف دیگر نیز تشکل‌های دانشجویی نیز باید سعی کنند دانشجویان تحت تاثیر جوسازی‌های رسانه‌ای قرار نگیرند.

رحمانی: مسئله جدی و مهمی که وجود دارد در خصوص اعتمادسازی توسط رسانه‌ها می‌باشد، به عنوان مثال اگر بخواهیم به حادثه زلزله کرمانشاه توجه کنیم می‌بینیم که افرادی به عنوان سلبریتی شخصا چندین برابر یک نهاد رسمی و معتبر برای کمک رسانی به مناطق زلزله زده کمک هزینه جمع آوری می‌کنند؛ این یعنی اعتماد مردم به نسبت‌های رسمی از بین رفته است.این عدم اعتماد نیز ناشی از اخباری است که تخلف‌های مالی و اقتصادی بعضی از مسئولین و نهادهای رسمی را افشا کرده است و باعث شده تا اعتماد بدنه اجتماعی از نهادهای رسمی برداشته شود.

به عنوان مثال می‌توان به حادثه ساختمان پلاسکو نیز اشاره کرد که پس از چند سال از آن اتفاق و وعده‌های مسئولین برای بازسازی آن تا دو سال دیگر، با گذشت دو سال از آن حادثه هیچ فعالیت عمرانی از سمت مسئولان صورت نگرفته و خلف وعده از جانب مسئولان و در کنار آن هم اخبار حقوق‌های چند ده میلیونی مسئولان مربوطه این پروژه نیز باعث شده تا اعتماد مردم به صورت کامل از نهادهای رسمی و مسئولین سلب شود.