آخرین ارزیابیهای پایگاه GII نشان میدهد که ایران توانسته در شاخص های نوآوری جهانی پیشرفت و ارتقاء جایگاه چشمگیری را داشته باشد.
گروه فناوری خبرگزاری دانشجو، حمیده آقاجانی- اگر قرار است کشوری در زمره بهترین ها قرار بگیرد و کمترین وابستگی را داشته باشد باید همگام با علم روز دنیا پیش برود. آنچه که امروزه برخی کشورها را جزو توسعه یافتگی قرار می دهد شاخص هایی به نام نوآوری است. نوآوری از این جهت اهمیت پیدا می کند که حد و مرزی برای آن وجود نداشته و دروازه های تخیل برای رسیدن به واقعیت همیشه باز باشد. نوآوری موجب می شود تا یک کشور در عرصه های داخلی و بین المللی حرفی برای گفتن داشته باشد، اما برای رسیدن به این مهم لازم است تا مسئولین امر در هر کشوری سیاست های مطلوب را در نظر گرفته و شرایط را برای رسیدن به هدف غایی فراهم کنند.
آنچه به یک دستاورد، ارزش و بهای بین المللی می دهد، ارزیابی عملکرد نوآوری در سطوح بین الملل است؛ بسیاری از کشورهای جهان برای بررسی وضعیت علم و فناوری خود هر ساله آمار و ارقامی را اعلام می کنند؛ همچنین بسیاری از محققین و سازمان های بین المللی با بررسی ابعاد مختلف نوآوری و دستیابی به فناوری های جدید اقدام به رتبه بندی کشورها می کنند. یکی از بخش های ارزیابی قابل استناد در جهان «Global Innovation Index-GII» است که با استفاده از شاخص ها و معیارهای مختلف به صورت سالانه از میان ۱۲۶ کشور جهان و بر مبنای ۸۰ شاخص، کشورها را رتبه بندی کرده و این شرایط را فراهم می کند که سیاست گذاران و تصمیم گیرندگان نهایی در هر کشوری بتوانند با برنامه ریزی مناسب شاخص خود را ارتقا دهند.
بر اساس آخرین گزارش GII با عنوان «شاخص جهانی نوآوری ۲۰۱۸؛ جستجوی گزارش های اقتصادی» ایران در رده ۴۶ «Sub-Index» خروجی و ۹۳ «Sub-Index» ورودی قرار دارد و از نظر نرخ کارایی نیز عدد ۱۱ را به خود اختصاص داده است. این جایگاه بر اساس موضوعاتی همچون شاخص جهانی نوآوری، پیچیدگی بازار، پیچیدگی کسب و کار، خروجی های دانش وفناوری و خروجی های خلاق بوده است.
بدون شک اقتصاد، پاشنه آشیل بقای هر کشوری است و مشکلات اقتصادی میتواند بسیاری از بخشهای صنعتی و اجتماعی را با مشکل مواجه کند؛ تولید ناخالص ملی هر کشوری نشان دهنده ظرفیتهای آن کشور به حساب میآید؛ ایران یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت در جهان است که طی ۴۰ سال گذشته همواره در شرایط تحریمی قرار گرفته، اما چند سالی است که شاهد تحریمهای نفتی نیز هستیم، در نتیجه نیاز بود تا مسیر و جریان حرکت اقتصادی کشور از صادرات نفت به تولید علم و فناوری تغییر کند و خوشبختانه آمارها نشان میدهد که با وجود همه کاستیها جوانان ایرانی در سایه حمایت بخشهای دولتی، توفیقات خوبی کسب کرده اند.
رشد ایران در شاخص جهانی نوآوری ۲۰۱۸ بر اساس آمار نرخ بهره وری کشورهای جهان، در سال ۲۰۱۸ ایران از بین ۱۶۲ کشور رتبه ۶۵ را کسب کرده است. مبنای رتبه بندی در شاخص جهانی نوآوری میانگین خاصی از ورودی و خروجیهای زیرشاخههای ذکر شده است. در این دسته بندی کشورهای سوئیس، هلند، سوئد، انگلستان و سنگاپور در رتبههای اول تا پنجم قرار دارند.
این رتبه بندی بر اساس سه فاکتور اساسی جمعیت، تولید ناخالص ملی و سرانه تولید ناخالص داخلی انجام شده است. با نگاهی به آمارهای ارائه شده از سال ۲۰۱۱ شاهد آن هستیم که ایران توانسته در رتبه بندیها روند صعودی داشته باشد به صورتی که در سال ۲۰۱۳ رتبه ایران ۱۱۳ بود و طی ۶ سال توانست با یک جهش بلند خود را به جایگاه ۶۵ برساند.
نهادهای سازمانی فرصت ساز یا فرصت سوز؟
ایران بر اساس ارزیابی سازمانی، شاید بدترین رتبه با امتیاز ۴۸.۲۷ و جایگاه ۱۱۰ را از آن خود کرده است. نهادها چهارچوب سازمانی یک کشور را در اختیار دارند و این شاخصها بر مبنای ۵ فاکتور اصلی است که عبارتند از: محیط سیاسی (سیاست پایدار و تاثیر دولت)، محیط نظارتی (کیفیت نظارت، اجرای قانون و سرانه اخراج کارفرمایان)، محیط نظارتی (سهولت راه اندازی کسب و کار و سهولت حل و فصل ورشکستگی)، زیرساختهای عمومی (مصرف برق، عملکرد نظامی و تشکیل سرمایه ناخالص) و پایداری زیست محیطی (تولید ناخالص داخلی در واحد مصرف انرژی، عملکرد زیست محیطی و گواهینامههای زیست محیطی).
رتبه سوم جهانی ایران در تربیت نیروی انسانی از آنجا که تربیت نیروی انسانی از اهمیت ویژهای برخوردار است در ارزیابیها مورد توجه ویژه قرار میگیرد. ایران در حوزه سرمایه انسانی و تحقیقات در بین ۱۲۶ کشور با نمره ۳۶.۷۴ رتبه کلی ۴۵ را کسب کرده است. در بحث تحصیلات با در نظر گرفتن سهم اعتبارات آموزشی از GDP، هزینه کردن سرانه به ازای هر دانش آموز و امید به زندگی مدرسه ای، سنجش در خواندن، ریاضیات و علوم و نسبت دانش آموز به معلم با نمره ۲۶.۵۶ در رتبه ۹۳ قرار گرفته است.
البته نباید از این نکته غافل شویم که طبق ارزیابیهای صورت گرفته در شاخص نوآوری، ایران را در بین کشورهای جهان از نظر سرمایه انسانی و پژوهش در بخش آموزش عالی، جایگاه بسیار مناسبی دارد و توانسته با بیشترین فارغ التحصیل در رشتههای علوم و مهندسی امتیاز ۶۳.۲ را کسب کرده و در رده سوم فهرست کلی قرار گیرد.
رشد استارت آپها به ارتقا جایگاه ایران کمک کرده است شاخصهای خروجی شامل دو بخش خروجی دانش و فناوری و خروجیهای خلاقانه می شود. خروجیهای دانش و فناوری معمولا تمام متغیرهایی که به عنوان نتیجه اختراعات و نوآوری است را پوشش می دهد، همچنین خروجیهای خلاقانه نقش خلاقیت و نوآوری در هر جامعه را بررسی می کند.
بر اساس ارزیابی GII امتیاز ایران در خروجی دانش و فناوری ۳۰.۸ بوده و در جایگاه ۴۱ قرار دارد و در شاخص خروجیهای خلاقانه با در نظر گرفتن کاربردهای علائم تجاری، خدمات و محصولات خلاقانه و خلاقیت آنلاین توانسته با امتیاز ۲۹.۵ در جایگاه ۵۹ فهرست کلی قرار گیرد. نگاهی به آمارهای داخلی از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری طی چند سال گذشته نشان می دهد که توجه به شرکتهای دانش بنیان و حمایت از استارت آپها و توسعه اکوسیستم نوآوری و کارآفرینی و همچنین صادرات محصولات دانش بنیان و خلاقانه به سایر کشورها، باعث رشد ایران در شاخصهای جهانی شده است.
پیچیدگی کسب و کار در ایران اندر پیچ و خم بروکراسیهای اداری کسب و کار از آن دست مولفههایی است که میتواند موجب رشد شاخصهای مختلف یک کشور در مقایسه با سایر کشورها شود. راه اندازی کسب و کار در هر کشوری ساز و کار مشخص و قوانین مرتبط با فرهنگ همان کشور را دارد، اما به طور کلی برای ارزیابی کسب و کارها چند چهارچوب مشخص در نظر گرفته میشود.
پیچیدگی بازار پیچیدگی بازار بر مبنای ۳ زیرشاخه اعتبار، سرمایه گذاری و ماندگاری، رقابت و حجم بازار است و وضعیت بازار و سطح کلی معاملات بر اساس آن شکل میگیرد.
با توجه به ۳ زیرشاخه مطرح شده، ایران در حوزه پیچیدگی بازار رتبه کلی ۱۰۶ را با امتیاز ۳۸.۳۴ کسب کرده است. این رتبه جایگاه مناسبی برای کشوری جوان با سرمایه انسانی تحصیلکرده نیست و باید به بخشهایی همچون سهولت کسب اعتبار، محافظت از سرمایه گذاران اقلیت و شدت رقابت داخلی توجه ویژهای شود.
پیچیدگی کسب و کار در شاخص نوآوری جهانی در ستون پنجم، توسعه دهنده تلاش میکند تا به چگونگی رسیدن شرکتهای سودمند به فعالیتهای نوآورانه دسترسی پیدا کند. با توجه به این تعریف از پیچیدگی کسب و کار در شاخص نوآوری جهانی و ارزیابی ایران در این حوزه، کشورمان با امتیاز ۲۱.۹۵ در جایگاه کلی ۱۰۲ قرار گرفته است و البته که این جایگاه مطلوب به نظر نمیآید و لازم است که در بخشهایی همچون سهم هزینه کرد تحقیق و توسعه بخش کسب و کار، همکاری تحقیقاتی دانشگاه و صنعت، ثبت اختراعات داخلی حداقل در دو دفتر، حفظ مالکیت فکری و سرمایه گذاری مستقیم خارجی، برنامه ریزیهای اثرگذاری صورت گیرد.