پای صادرات فناوری ایران لنگ می‌زند / بار صادرات دانش‌بنیانی‌ها بر دوش پارک‌های علم و فناوری

گروه فناوری خبرگزاری دانشجو، حمیده آقاجانی- با مبادلات کالا به کالا شروع شد؛ ساده بود و کوچه بازاری حل می‌شد یا نهایتا افرادی به کمک حیوانات چهارپا جنس یا اجناسی را از این روستا و شهر به شهر و روستای دیگر می‌بردند و در ازای دریافت کالایی دیگر مبادله می‌کردند.

بعد‌ها پول ابزاری برای معاملات شد، اما همچنان محصولات ساده بودند، از آن محصولاتی که مایحتاج روزانه به حساب می‌آمد یا نهایتا به پارچه و بدلیجات ختم می‌شد، با صنعتی شدن جهان شکل مبادلات تغییر کرد، تجار با استفاده از راه‌های دریایی و زمینی فناوری‌های خود را به کشور‌های دیگر صادر می‌کردند. ارزش گذاری‌ها هم عموما بر اساس بهای تمام شده و محاسبه هزینه حمل بود.

نیمه دوم قرن بیستم رکود اقتصادی جهان در حال برطرف شدن بود، اما هنوز شکل درستی به خود نگرفته بود، اما در دهه پایانی این قرن شکل متفاوتی به خود گرفت. روند این توسعه از سال ۱۹۹۴ با امضا موافقتنامه GATT سازمان تجارت جهانی ایجاد شد. اما از سال ۲۰۰۰ به بعد با توسعه فناوری تجارت محصولات دانش بنیان رونق بیشتری یافت، زیرا فناوری‌های نوین علاوه بر مقرون به صرفه بودن در‌های جدیدی از تکنولوژی را به روی دانشمندان باز می‌کند.

 

برای داشتن کشور توسعه یافته باید فاکتور‌هایی همچون اقتصاد هدفمند و فناوری پیشرفته در اختیار حاکمیت قرار گیرد. این کار نیازمند مشارکتی دو سویه بین حاکمیت و بخش دانشگاهی یک کشور است. علم ایجاد یک فناوری در اختیار اندیشمندان، دانشمندان و پژوهشگران آن کشور بوده و سرمایه لازم برای انجام کار تحقیقاتی و آزمایشگاهی از سوی دولت‌ها تامین می‌شود.

صادرات محصولات دانش بنیان یکی از شاخصه‌های دستیابی به تجارت مستمر و اقتصاد پایدار محسوب می‌شود. ایران کشوری جوان با دانشگاه‌های برجسته در منطقه بوده و تعداد اعضای هیئت علمی شاغل در این دانشگاه نشان دهنده رشد بالندگی محافل علمی است، اما در برخی حوزه‌ها همچنان در اقتصاد یک پای کار کشور لنگ می‌زند.

نظام پایش و ارزیابی، فناوری و نوآوری ایران برای مطالعه حجم صادرات محصولات دانش بنیان فاکتور‌هایی همچون حجم صادارت محصولات و خدمات با فناوری متوسط و پیشرفته از کل صادرات کشور، حجم صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور، سهم کشور در تجارت جهانی محصولات و خدمات با فناوری متوسط و پیشرفته، تراز تجاری فناوری درحوزه‌های با فناوری متوسط و پیشرفته و میزان صادرات دانش بنیان توسط پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد را مورد مطالعه قرار داده و برخی از آن‌ها را با کشور‌های آسیایی و اروپایی مقایسه کرده است.

 

حجم صادارت محصولات و خدمات با فناوری متوسط و پیشرفته از کل صادرات کشور
در مطالعه‌ای که بین سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۷ صورت حجم صادارت محصولات و خدمات با فناوری متوسط و پیشرفته از کل صادرات کشور با کشور‌های عربستان سعودی، ترکیه، برزیل، روسیه ومورد مقایسه قرار گرفته است. بر اساس این گزارش چینی‌ها در بازه زمانی مورد مطالعه گوی سبقت را از سایر کشور‌ها ربوده‌اند. این گزارش نشان می‌دهد که صادرات محصولات و خدمات با فناوری متوسط و پیشرفته سهم چندانی از کل صادرات کشور نداشته است.

 

 

افت و خیز‌های صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور
ایران روز‌های سخت اقتصادی را می‌گذراند. تحریم‌ها از یک سو موجب کاهش درآمد‌های ارزی شده و از سوی دیگر با فشار‌های بین المللی برخی کشور بازار صادرات جهانی برای کشورمان محدود شده است، اما به این معنی نیست که تمام در‌ها به رویمان بسته شده است البته مشروط به اینکه سازمان‌ها و نهاد‌های سیاست گذار برای روش‌های جایگزین برنامه ریزی مناسب داشته باشند.

بسیاری از دانشگاه‌های طراز اول ایران در حوزه فنای و مهندسی هستند و این یعنی مراکز آموزش عالی ظرفیت توسعه و صادرات خدمات فنی و مهندسی را به کشور‌های مبدا که عموما در همسایگی ما قرار دارند را دارد، اما آمار‌ها نشان می‌دهد در روز‌هایی که کشور‌هایی همچون عراق و سوریه می‌توانستند بازاری مطلوب برای ارائه این خدمات باشند سفره‌ای پهن برای کشوری مثل ترکیه شده‌اند.

به گفته برخی مسولان ایران توانایی رسیدن به صادرات ۳۰ میلیارد دلاری خدمات فنی و مهندسی را داشته، اما این رقم هر سال دچار نوسان بوده و بر اساس آمار منتشره معمولا کمتر از ۰.۵ درصد پتانسیل کشور را داشته است. در یک مطالعه آماری که توسط سازمان توسعه تجارت منتشر شده است ایران در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ افت و خیز بسیاری در حوزه صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور داشته است.

در بازه مورد مطالعه سال ۱۳۹۳ شاید بدترین حالت خود را تجربه کرده است به طوری که به یکباره از رقم ۲۲۶۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۲ به رقمی معادل ۱۰۲۶ میلیون دلار سقوط کرده است. البته این اعداد در سال‌های بعد تا حدودی جبران شده و در سال ۱۳۹۵ به ۲۱۸۷ میلیون دلار رسیده است.

یقینا ایران توانایی توسعه این حوزه را دارد و تنها نیازمند توجه بیشتر است، زیرا در منطقه پتانسیل‌های مطلوبی ایجاد شده و با توجه به روابط سیاسی و اشتراکات فرهنگی جوانان ایرانی می‌توانند رقیب خود یعنی کشور ترکیه را پشت سر بگذارند.

 

 

 

پازلی که تمام تکه‌های آن با پارک‌های علم و فناوری پر می‌شود
کم و کاستی‌های بسیاری در حوزه صادرات فناوری به چشم می‌خورد. ظرفیت که همه دنیا بر روی آن سرمایه گذاری ویژه‌ای کرده‌اند، اما هنوز اندر پیچ و خم کوچه صادرات نفت هستیم و از بخش‌های کلیدی غافل مانده‌ایم. البته نباید همه نیمه خالی لیوان را دید، برخی بخش‌های فناوری هستند که با چنگ و دندان خود را در این بازار وانفسا حفظ کرده و تلاش می‌کنند خلا‌های موجود را پر کنند. یکی از بخش‌ها پارک‌های علم و فناوری هستند که با وجود عمر کوتاه راه‌اندازی، اما کارنامه نسبتا خبی از خود به جا گذاشته‌اند.

بنابر خلاصه وضعیت علمی و فناوری سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ که معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر کرده، میزان صادرات دانش بنیان توسط مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری رشد چشمگیری داشته است.

بر این اساس در سال ۱۳۹۲ رقمی معادل ۱۴.۱ میلیون ریال سهم صادرات ایران از محصولات دانش بنیان توسط مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری بوده که در سال ۱۳۹۵ این رقم به ۴۴۱.۲۳۱ میلیون ریال رسیده است.