انتظاراتی که از قطب‌های علمی برآورده نشد / پارک‌های علم و فناوری چه جایگاهی در شاخص نوآوری دارند؟

گروه فناوری خبرگزاری دانشجو، حمیده آقاجانی- حرف از دانش و مهاجرت که می‌شود رفتن به برخی کشور‌ها و دانشگاه‌ها دست نیافتنی به نظر می‌آید و اگر هم فردی به آن دست یابد در برخی جهات توانسته کار مهمی انجام دهد، اما چه عواملی موجب می‌شود دانشگاه‌هایی مثل هاروارد و یا کشور‌هایی مثل ژاپن، آلمان، فرانسه و ... یک برند به حساب بیایند. شاخص‌های بین المللی قابل استناد در این بخش‌ها چیست؟ چرا برخی کشور‌ها در حوزه علم و فناوری توسعه یافته نامیده می‌شوند و برخی کشور‌ها عقب مانده؟ معیار‌های جهانی در این باره چه می‌گویند؟

آنچه مشخص است برای داشتن کشوری آباد و توسعه یافته باید زیرساخت‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و فناوری به وجود آید.

برای بررسی شاخص‌های فناوری در کشور ایران فاکتور‌های مختلفی همچون تعداد پارک‌های علم و فناوری، تعداد شرکت‌های سرمایه گذاری خطرپذیر، تعداد مراکز رشد علم و فناوری، تعداد انجمن‌های علمی کشور، تعداد قطب‌های علمی کشور، تعداد آزمایشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تعداد آزمایشگاه‌های مرکزی و غیرمرکزی قرار گرفته در بستر شاعا، تعداد آزمایشگاه‌های مرکزی در مراکز آموزش عالی و تعداد صندوق‌های سرمایه گذاری با ماموریت توسعه و علم و فناوری مورد بررسی قرار گرفته است.

معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری خلاصه‌ای از وضعیت علمی کشور در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ منتشر کرده که نشان دهنده وضعیت مطلوب ایران در توسعه زیرساخت‌های علم، فناوری و نوآوری است.

پارک‌های علم و فناوری
ایران در سال ۱۳۹۲ تنها ۱۱ پارک علم و فناوری داشته است. این رقم برای یک کشور جوان که هر روز به تعداد داوطلبان متقاضی ورود به مراکز آموزش عالی افزوده می‌شود، مطلوب نیست. بر اساس آمارها، اما در سال‌های بعد این تعداد روز به افزایش بوده است به طوری که در سال ۹۵ تعداد پارک‌های علم و فناوری کشور به ۴۳ پارک می‌رسد.

 

 

تعداد شرکت‌های سرمایه گذاری خطرپذیر
یکی از شاخص‌های علم، فناوری و نوآوری سرمایه گذاری‌های خطرپذیر است. طبیعتا قدم گذاشتن در راه جدید برای هر پژوهشگری همراه با ریسک است، زیرا پایان مسیر مشخص نیست و محقق تلاش می‌کند تا کار جدیدی ارائه کند. عوامل مهمی در این بخش وجود دارد که ریسک کار را بالا می‌برد به طور مثال یک محقق یا پژوهشگر به دلیل نبود تجربه قبلی در یک حوزه کاری ناچار است مرتب آزمون و خطا کند، همین آزمون و خطا‌ها نیازمند هزینه و سرمایه گذاری خواهد بود، البته مهمترین نکته در این خصوص حضور سرمایه گذارانی است که خطرات عدم بازگشت سرمایه را به جان خریده و تلاش می‌کنند یک طرح خلاقانه را مورد حمایت خود قرار دهند که در صورت موفقیت، نتیجه به دست آمده برای هر دو گروه مطلوب خواهد بود.

 

ایران کشوری است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره تحت فشار کشور‌های دیگر خصوصا آمریکا قرار گرفته و همین امر موجب شده تا بدون حضور سرمایه گذاران خارجی و با تکیه بر توان داخلی بخش عمده‌ای از هزینه‌های حوزه فناوری را تامین کند.

بر اساس آمار‌های منتشر شده در بازه زمانی مورد مطالعه در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که تعداد شرکت‌های سرمایه گذاری خطرپذیر رشد مطلوبی داشته به نحوی که از تعداد ۳ شرکت در سال ۱۳۹۱ به ۱۲ شرکت در سال ۱۳۹۵ رسیده و این یعنی رشد ۴ برابری که نشان از اعتماد به فناوری در داخل کشور است.

 

 

پیش شرط توسعه فناوری، توسعه دانشگاه‌ها است
دانشگاه‌های نسل اول و دوم در هزاره جدید زودتر از آنچه تصورش می‌رفت از رونق افتادند و جای خود را به دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم و در چند سال اخیر نسل پنجم دادند. اقدامی که موجب شد روند توسعه علم و فناوری در بسیاری از کشور‌ها شتاب بیشتری به خود گیرد. ایران نیز با وجود همه محدودیت‌ها توانسته در تولید علم جایگاه خود را حفظ کرده و در کنار کشور‌های پیشرفته قرار گیرد.

زیرساخت تنها نباید فیزیکی باشد بلکه باید گاهی با ایجاد فضا‌های فیزیکی مثل آزمایشگاه‌ها شرایط مناسب برای زیرساخت‌های مطالعاتی فراهم شود. برای هر پژوهش که قرار است به یک فناوری جدید تبدیل شود باید فضای مطلوب آزمایشگاهی وجود داشته باشد، فضایی که محققان به همه امکانات لازم دسترسی داشته باشند، از این حیث وزارت علوم، تحقیقات و فناوری عملکردی نسبتا مطلوب داشته به طوری که بر اساس آمار منتشر شده از سوی معاونت پژوهش و فناوری این وزارتخانه توسعه آزمایشگاه‌ها ۴ برابر رشد داده و از تعداد ۳۵۰۰ آزمایشگاه در سال ۱۳۹۲ به ۱۲۵۹۴ آزمایشگاه افزایش یافته است.

 

 

بر اساس آمار منتشر شده و به رقم شعارهایی که داده می‌شود اما تب تند ایجاد قطب‌های علمی زود سرد شد و به جای رشد سیر نزولی را تجربه کرده است به طوری که در سال ۱۳۹۲ تعداد قطب‌های علمی ۱۵۴ واحد بوده و در سال ۱۳۹۵ این رقم به ۱۳۶ واحد کاهش یافته است. آماری که چندان مطلوب به نظر نمی‌آید و از سوی دیگرعملکردشان آنچنان که باید قابل لمس نیست، اما در صورت تحقق دستورالعمل‌ها قطعا چرخ فناوری در کشور با سرعت بیشتری خواهد چرخید. 

 

تعداد قطب های علمی کشور

 

تعدا مراکز رشد علم و فناوری