آیا ایران از قافله هزینه‌کرد تحقیق و توسعه جا مانده است؟

گروه فناوری خبرگزاری دانشجو، حمیده آقاجانی- فاکتور‌های بسیاری در توسعه کشور‌ها دخیل است، اما رشد صنعتی می‌تواند نقش کلیدی‌تری داشته باشد، یک کشور صنعتی اولا نیازمند خام فروشی نیست و از سوی دیگر تحریمی نمی‌تواند بر اقتصادش تاثیر جدی بگذارد. برای رشد صنعت در هر کشوری باید یک سری اصول اولیه رعایت شود، اصولی که اگر هر کدام کم یا زیاد شود یک گوشه کار خواهد لنگید.

یک کارخانه را در نظر بگیرید، از دفتر مدیر عامل تا بسته بندی محصول یک جریان خطی وجود دارد که هر کدام به تنهایی جزئی اصلی از کار به حساب می‌آیند که موجب رضایت مشتری نیز خواهند شد؛ در همین کارخانه بنا را می‌گذاریم بر تکمیل بودن زنجیره تولید، اما تصور کنید همین کارخانه بازار را نشناخته باشد یا محصولی تولید کرده است که در اثر تکرار قابلیت رقابت پذیری را از دست داده باشد، آن وقت بحث تحقیق و توسعه پیش می‌آید.

تحقیق و توسعه قلب تپنده دنیای کسب و کار جدید به حساب می‌آید و شرکت‌های بزرگ تصمیمات اصلی خود را بر پایه تحقیق و توسعه می‌گیرند. تحقیق و توسعه رابطه مستقیمی با بهره‌وری صنایع دارد در نتیجه یک تکه از پازل بزرگ توسعه به حساب می‌آید.

 

هر کارخانه و صنعتی یک واحد تحقیق و توسعه دارد، حالا اگر کشوری را با کارخانه مقایسه کنیم خواهیم دید که هر واحد دانشگاهی می‌تواند یک واحد تحقیق و توسعه کامل با حضور افراد نخبه باشد. افرادی که هر کدام صاحب ایده‌ای جدید و فناورانه هستند و در همه بخش‌ها از علوم انسانی تا صنعت کارایی خواهند داشت؛ به همین جهت هم هست که برخی کشور‌های جهان که اتفاقا جزو توسعه یافته‌ها هم هستند سهم عمده‌ای از بودجه و درآمد خود را به مسئله تحقیق و توسعه اختصاص می‌دهند.

سازمن برنامه و بودجه آماری از حجم هزینه کرد تحقیق و توسعه توسط بخش غیردولتی کشور در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ منتشر کرده است. بر اساس آمار‌ها رقم بودجه اختصاص یافته به بحث تحقیق و توسعه رشد محسوسی داشته است، اما در مقایسه با سایر کشور‌ها نه تنها رقم چشمگیری نیست بلکه بسیار هم ناچیز است.

بر این اساس سال ۱۳۹۲ بودجه اختصاص یافته به حجم هزینه کرد تحقیق و توسعه توسط بخش غیردولتی ۲۴۶۰۶.۵ میلیارد ریال بوده است که این رقم در سال ۱۳۹۵ به رقمی معادل ۳۸۱۶۸.۶ میلیارد ریال بوده است.

 

 

مقایسه ایران با کشور‌هایی همچون امریکا، آلمان، ژاپن، عربستان سعودی، ترکیه، برزیل، مالزی، کره جنوبی، روسیه و چین در شاخص سهم بخش غیردولتی از کل هزینه کرد تحقیق و توسعه نشان می‌دهد در سال‌های مورد مطالعه ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ ایران در بهترین شرایط ممکن تنها ۳۵ درصد از کل هزینه کرد تحقیق و توسعه بخش غیردولتی را به خود اختصاص داده و روند آن نیز در سال‌های بعد نزولی بوده است در حالی که کشوری همچون کره جنوبی، چین و ژاپن که هر ۳ کشور‌های آسیایی هستند با رشد سعودی به اختصاص بودجه پرداخته‌اند به طوری که طبق نمودار ژاپن ۷۸ درصد، کره جنوبی ۷۷ درصد و چین ۷۶ درصد سهمی بوده که برای هزینه کرد تحقیق و توسعه در بخش غیر دولتی در نظر گرفته بودند.

 

 

یک جدول آماری در بازه زمانی مورد مطالعه نشان می‌دهد که ایران در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴ در حوزه سهم تحقیقات پایه (بنیادی) از کل تحقیق و توسعه هزینه کردی نداشته است در حالی که در مقایسه با کشور ما سایر کشور‌ها تلاش کرده‌اند در این بخش یا سیر صعودی داشته و یا در همان جایگاه قبلی خود باقی بمانند. نمودار زیر روند سرمایه گذاری سایر کشور‌ها را در سهم تحقیقات پایه (بنیادی) از کل تحقیق و توسعه نشان می‌دهد.

 

شاید کشور ما کم جمعیت نباشد، اما خیلی پرجمعیت هم نیست و در مقایسه به بسیاری از کشور در جایگاه خوبی قرار دارد، اما متاسفانه در حوزه تخصیص هزینه به نسبت جمعیت با وجود رشد کمی که داشته در «هزینه کرد تحقیق و توسعه به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت» نیز عملکرد مطلوبی نداشته است.

اگر قرار باشد ایران را با کشور‌های همچون امریکا، آلمان، ژاپن، عربستان سعودی، ترکیه، برزیل، مالزی، کره جنوبی، روسیه و چین مقایسه کنیم اولا خواهیم دید که ایران در بین کشور‌های نام برده یک جمعیت مطلوب دارد و از طرف دیگر آن‌ها توانسته‌اند در هزینه کرد تحقیق و توسعه به ازای هر یک میلیون نفر جمعیتشان عملکرد بهتری ارائه کنند.

بر این اساس در بهترین حالت ممکن در سال‌های مورد مطالعه ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ ایران به سقف ۵۱ میلیون دلار رسیده است در حالی که کشور آمریکا در همین زمان ۱۵۶۳، کره جنوبی ۱۴۶۳ و آلمان ۱۴۰۵ میلیون دلار سهم هزینه کرد تحقیق و توسعه به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت خود داشته‌اند.