از تروریسم اقتصادی تا «بیولوژیک» / ترامپ این بار جان مردم ایران را نشانه گرفته

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو؛ پیمان حسنی پژوهشگر حوزه بین الملل و دیپلماسی اقتصادی به بهانه نامه وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور به رییس سازمان جهانی بهداشت در خصوص تحریم دارو به بررسی ابعاد حقوقی تحریم‌های ایران توسط آمریکا ویژه تحریم دارو در روزهای شیوع کرونا پرداخت. این یادداشت علمی_تخصصی برای اولین‌بار در خبرگزاری دانشجو منتشر می‌شود:

 

مقام معظم رهبری: «تحریمی که آمریکایی‌ها علیه ملت ایران به کار گرفته‌اند، قطعا یک جنایت است. هدف کوتاه‌مدت تحریم این است که ملت ایران خسته بشوند و در مقابل دستگاه حکومت بایستند. هدف میان‌مدت آن‌ها این است که با این تحریم از پیشرفت کشور مانع بشوند، مخصوصا پیشرفت علمی. هدف بلندمدت‌شان هم به ورشکستگی کشاندن دولت است؛ یعنی متلاشی کردن اقتصاد کشور و فروپاشی اقتصاد کشور». ۱۰/۵/۱۳۹۹

به عقیده بسیاری از تحلیلگران سیاسی، نقطه آغازین تحریم‌های یکجانبه و چندجانبه ایالات متحده علیه مردم و حکومت جمهوری اسلامی به سال ۱۹۸۲ (۱۳۵۸) و ماجرای لانه جاسوسی بازمی‌گردد. اولین و سنگین‌ترین سیلی جمهوری اسلامی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به پیکره استکبار جهانی که بغض و کینه شدیدی را از مردم و نظام جهوری اسلامی در دل‌های آمریکایی ایجاد کرد.

در سال‌های اخیر ایالات متحده انواع مختلفی از تحریم‌ها را در زمینه‌های مختلف علیه ملت شریف ایران وضع کرده است. برخی از این تحریم‌ها مستقیما هر گونه روابط تجاری و مالی را بین دو کشور هدف قرار می‌دهند و برخی دیگر نیز سایر کشور‌ها را از داشتن هرگونه روابطه تجاری و اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران منع می‌کنند. به عقیده معماران تحریم، تحریم‌ها یا باعث تسلیم شدن کشور هدف و تغییر رفتار آن می‌شوند یا با مقاومت کشور هدف مواجه می‌شوند. در حالت دوم ممکن است فشار‌های وارده تشدید نیز شوند. اگرچه بحث در مورد تحریم بحثی تخصصی است و در این مجال نمی‌گنجد، در این نوشته به برخی موارد مندرج در قوانین و مقررات بین المللی اشاره می‌شود که ایالات متحده راسا با نادیده گرفتن آنها، نه تنها حقوق بین الملل و جامعه بین المللی را بی ارزش جلوه می‌دهد، بلکه آسیب‌های بیشتری را نیز متوجه جان مردم شریف ایران می‌کند.

سال ۲۰۲۰ میلادی، برای جهان سالی پر از اضطراب و نگرانی بوده و هست. در این سال، خبری در جهان مخابره شد که در ابتدا هیچ کسی فکر نمی‌کرد چه آینده‌ای در انتظار بشریت است. اولین موارد ابتلا به بیماری جدیدی به نام Covid-۱۹ او شهر ووهان چین به مردم جهان رسید. مقارن با انتخابات مجلس شورای اسلامی در ایران، اخباری از شناسایی اولین بیماران در کشور در رسانه‌ها منتشر شد. این کار کشور را در وضعیت اضطراری قرار داده و تمامی نیرو‌های کادر درمان، با تمام قوا و فداکارانه وارد میدان مبارزه با این ویروس منحوس شدند. این مسیر پر تلاطم، با مشکلات عیدیده‌ای مواجه بوده است. روزانه شاهد جان باختن شماری از بیماران و هم وطنان گرفتار به این ویروس هستیم. اما سوالی که مطرح است این است که آیا این بیماری به تنهایی باعث از دست رفتن جان این بیماران می‌شود یا عوامل دیگری نیز در آن نقش دارند؟

شیوع بیماری کرونا در کشور، در اواخر سال ۱۳۹۸، کشور را با مشکلات جدی در زمینه دارو و تجهیزات پزشکی مواجه کرد. در سه دهه اخیر، تحریم‌های اعمالی علیه جمهوری اسلامی ایران با محوریت ایالات متحده آمریکا، نه تنها لغو نشده یا حتی کاهش نداشته‌اند، بلکه روز به روز تشدید شده اند. برای تحلیل این مسئله شایسته است نگاهی به سال ۲۰۱۷ میلادی داشته باشیم. در این سال، دونالد ترامپ ۷۴ ساله به عنوان چهل و پنجمین رئیس جمهور ایالات متحده سکان رهبری این کشور را به دست می‌گیرد. وی با دو شعار «هیچ کجا خانه خود آدم نمی‌شود» و «اول آمریکا»، بر اریکه قدرت در ایالات متحده تکیه زده و همین امر موجب افسارگسیختگی بی سابقه این کشور در عرصه بین المللی شده است.

 

در سال ۲۰۱۸، که پس از قریب به ۱۲ سال مذاکره هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و گروه ۱+۵، توافق برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام به تصویب رسید، دونالد ترامپ رسما، خروج خود را از این توافق اعلام کرده و در همان سال اقدام به وضع تحریم‌های ظالمانه جدیدی علیه جمهوری اسلامی کرد. در نوامبر سال ٢٠١٨، ایالات متحده سخت‌ترین تحریم‌ها را علیه صنایع و بانک هایجمهوری اسلامی به اجرا گذاشت و به شرکت‌های خارجی که در صدد دور زدن این محدودیت‌ها بودند در مورد دور زدن تحریم‌ها هشدار داد.

به نظر می‌رسد، اقلام بشر دوستانه، دارو و تجهیزات پزشکی نباید مشمول تحریم‌های ظالمانه آمریکا قرار گیرند. اگرچه بسیاری از مقامات آمریکایی نیز در سخنان خود و در تریبون‌های مختلف به این مسئله اشاره دارند و همواره بر مسئله معافیت بخش غذا و دارو از تحریم‌های آمریکا، تاکید دارند، اما در عالم واقع، خلاف این مسئله اتفاق می‌افتد. برای نمونه برایان هوک، نماینده سابق ویژه آمریکادر امور ایران می‌گوید: ایالات متحده دارو و تجهیزات پزشکی مورد نیاز مردم ایران را از تحریم‌ها معاف کرده است. اما در مقابل، ریچارد نفیو، معمار و طراح تحریم‌های آمریکا علیه ایران بر این باور است که: «مشکل در این است که باید بانکی را پیدا کنید که حاضر باشد خط مالی و اقدامات مالی سازگار با تحریم‌ها را برای ارائه تسهیلات لازم برای چنین مبادلاتی فراهم کند. غالبا از نظر بانک‌ها چنین معامله‌ای به دردسرش نمی‌ارزد، بنابراینیک مشکل عملی در وادار کردن بانک‌ها به تقبل چنین معاملاتی وجود دارد». این سازوکار که در قالب تحریم‌های ثانویه و هدفمند ایالات متحده می‌گنجد، عملا تمامی افراد و شرکت‌ها در عرصه‌های مختلف من جمله غذا، دارو و تجهیزات پزشکی را از انجام معامله و تجارت با ایران و یا حتی افراد و نهاد‌های وابسته به ایران، منع می‌کند و‌ای بسا در مواردی نیز برخورد جدی با آن‌ها انجام دهد.

پس از خروج ایالات متحده از برجام، دولت ترامپ علاوه بر اعمال مجدد تحریم‌های اقتصادی تعلیق‌شده در چارچوب برجام بار‌ها نهاد‌های مالی ایرانی را هدف گرفته است. در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۸ اداره کنترل سرمایه‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا (اوفک) دسترسی ایران به بازار‌های مالی جهانی را با اضافه کردن حدود ۲۰ نهاد به لیست (ادعایی) تروریسم جهانی بیش از پیش محدود کرد. در ادامه، وزارت خزانه‌داری آمریکا با اعاده مجدد کامل تحریم‌های تعلیق‌شده در چارچوب برجام قریب به ۳۷ بانک دولتی و خصوصی و همچنین شرکت ملی نفت ایران را به لیست تحریم‌های خود اضافه کرد. این اقدام ریسک قابل توجهی برای کسب و کارها، بانک‌ها و نهادهایمالی جهانی بود که بخواهند واردات دارو‌های حیاتی و تجهیزات پزشکی را به ایران تسهیل کنند. اعمال چنین تحریم‌هایی، منجر به سقوط ارزش پول ملی شده و کاهش ذخایر ارزی کشور، ایران را با چالش‌های جدی در زمینه تامین ملزومات پزشکی خود مواجه ساخته است.

در سال ۲۰۱۹ میلادی گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد برای وضعیت حقوق بشر در ایران گفته بود نگران است تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی بدون توجیه، امنیت غذایی و دسترسی و توزیع داروها، تجهیزات دارویی و ذخایر را تحت تأثیر قرار دهد (United Nations Special Rapporteur Report on Human Rights in Iran). تصمیم دیگر دولت ایالت متحده در تاریخ ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۹ جهت اعمال تحریم‌های بیشتر علیه بانک مرکزیایران، آخرین نهاد مالی باقی‌مانده ایرانی قادر به تبادلات خارجی، واردات بشردوستانه را به شدت محدود و «معافیت بشردوستانه» را عملا بی‌معنا کرد. به گفته «برایان اوتول»، مشاور ارشد سابق مدیر اوفک، اثر این تحریم در آسیب بیشتر به انتقال غذا و دارو به مردم ایران خواهد بود!

مجددا، در اکتبر سال ۲۰۱۹ وزارت خزانه‌داری و وزارت امور خارجه آمریکا هم‌زمان با اعلام سازوکاری جدید برای افزایش شفافیت تجارت مجاز با ایران، تشدید بیشتر تحریم‌های مالی آمریکا علیه ایران را اعلام کردند. در حقیقت، هدف از این اقدام محروم کردن دولت ایران از امکان استفاده از تجارت بشردوستانه برای فرار از تحریم‌ها و تأمین مالی است.
بر اساس مقدمه اساسنامه سازمان جهانی بهداشت: «یکی از حقوق اساسی هر ذی‌روحی این است که به بهترین حالت رفاه و سلامتی دسترسییابد و اختلاف نژاد و مذهب و عقاید سیاسی و وضع‌اقتصادی و اجتماعی مانع از حصول بدین مقصد نباید باشد. سلامتی کلیه ملل شرط اساسی صلح و امنیت جهانی است و رسیدن به این شرط بدون همکاری‌جدی اشخاص و دول امکان‌پذیر نیست» (The Charter of the World Health Organization).

علاوه بر آن، بند ۱ ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸)، به حق افراد از برخورداری ازسلامتی اشاره کرده و بیان می‌دارد: «هر انسانی سزاوار یک زندگی با استاندارد‌های قابل قبول برای تأمین سلامتی و رفاه خود و خانواده اش، از جمله تأمین خوراک، پوشاک، مسکن، مراقبت‌های پزشکی و خدمات اجتماعی ضروری است و همچنین حق دارد که در زمان‌های بیکاری، بیماری، نقص عضو، بیوگی، سالمندی و فقدان منابع تأمین معاش، تحت هر شرایطی که از حدود اختیار وی خارج است، از تأمین اجتماعی بهره‌مند گردد».

 

 

سازمان جهانی بهداشت، یکی از آژانس‌های تخصصی سازمان ملل متحد است که نقش یک مرجعیت سازمان دهنده را بر بهداشت جامعه جهانی ایفا می‌کند. این آژانس در ۶ آوریل سال ۱۹۴۸ (۱۷ فروردین ۱۳۲۷) در ژنو (واقع در سوییس) تأسیس شد. جهوری اسلامی ایران نیز در تاریخ اول خرداد ماه سال ۱۳۲۷ (۲۲ مه ۱۹۴۸) بر اساس ماده واحده قانون اجازه الحاق دولت ایران بهسازمان بهداشت جهانی به این سازمان ملحق شد.

اساسنامه این سازمان، رسالت خود را در فصل اول و ماده ۱ بیان داشته است: «مقصود سازمان بهداشت جهانی عبارت استاز بالا بردن سطح سلامتی تمام افراد بشر به بلندترین مدارج‌ممکنه». مسئله مهمی در بند ج ماده ۲ این اساسنامه وجود دارد، وظیفه سازمان در قبال کشور‌های عضو است. بر اساس این ماده: «ج - کمک به حکومت‌هایی که برای تقویت سرویس‌های بهداشتی خود استعانت بطلبند».

لذا، در روز‌های اخیر، دکتر سعید نمکی، با ارسال نامه‌ای به تدروس آدهانوم، دبیرکل سازمان جهانی بهداشت، اذعان داشت که: «علیرغم مبارزه همه جانبه ما با COVID-۱۹، جمهوری اسلامی ایران با نقض یکجانبه، غیرقانونی و آشکار قوانین بین المللی از جمله برجام مواجه می‌باشد که این امر باعث تحریم‌های گسترده، همه جانبه و بی رحمانه علیه مردم ایران شده است. در همین حال، مسدود کردن دسترسی ایران به کانال‌های بانکی جهانی به اقتصاد ایران آسیب زده، و فعالیت‌های مهم تجاری از جمله دارو و تجهیزات پزشکی را مختل کرده است؛ که این امر، سلامت مردم کشورمان را در شرایط شیوع بیماری کووید۱۹ هدف قرار داده و آسیب زده است. علاوه بر تعهدات عام و معاهدات چند جانبه، دولت آمریکا بر مبنای دستور موقت دیوان بین المللی دادگستری، ملزم به رفع تحریم‌ها در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی است». (نامه دکتر نمکی، پایگاه اطلاع رسانی دولت). با توجه به مستندات قانونی فوق الذکر سازمان موظف است جمهوری اسلامی ایران را یاری رسانده و گامی مثبت و موثر در جهت رفع تحریم‌ها بردارد.

ماده ۲۶ میثاق حقوق مدنی سیاسی نیز ضمن برابر دانشتن افراد، هر گونه تبعیض علیه افراد را تقبیح کرده و حقوقی را برای افراد به طور یکسان مورد شناسایی قرار داده است. طبق این ماده: «کلیه اشخاص در مقابل قانون متساوی هستند و بدون هیچ‌گونه تبعیض استحقاق حمایت بالسویه قانون را دارند. از این لحاظ قانون باید هر گونه تبعیضی را منع و برای کلیه اشخاص حمایت مؤثر و متساوی علیه هر نوع تبعیض خصوصاً از حیث نژاد ـ رنگ ـ جنس ـ زبان ـ مذهب عقاید سیاسی و عقاید دیگر ـ اصل و منشأ ملی یا اجتماعی ـ مکنت ـ نسب ـ یا هر وضعیت دیگر تضمین بکند».

 

باید خاطر نشان کرد که اقدامات جدید ایالات متحده که به عقیده نویسنده تروریسم بیولوژیک به شمار می‌رود، تنها منحصر به دوران شیوع کرونا نیست. اقدامات این کشور، پیش‌تر در زمینه واردات پانسمان‌های مربوط به بیماری پروانه‌ای (Epidermolysis Bullosa) موسوم به (EB) نیز می‌شود. به گفته، حجت الاسلام سید حمیدرضا هاشمی گلپایگانی، مدیر خانه EB قریب به ۷۰۰ ایرانی به این بیماری مبتلا هستند. این بیماریکه به سبب جهش ژنی اتفاق می‌افتد، زخم‌های شدیدی را در پوست بیمار ایجاد می‌کند و اعضای مختلفی مانند: مو، چشمان، سیستم گوارشی، دهان و دندان را هم درگیر می‌کند. تا کنون هیچ درمانی برای این بیماری کشف نشده است و فقط درمان‌های حمایتی شامل آن است. این در حالی است که زخم‌ها تکرار شونده هستند و نیاز مبرم به پانسمان‌های شدید دارند. چند روز پیش، سوئد که مهم‌ترین کشور تولید کننده و صادر کننده پانسمان‌های مربوط به بیماری پروانه‌ای است، به منظور همراهی با ایالات متحده و عدم تخطی از خطوط مشی تحریم‌های اعمالی، عملا از ارسال این پانسمان‌ها به ایران خودداری کرد که به نوبه خود می‌تواند سلامت این ۷۰۰ نفر را در معرض خطر قرار دهد (خبرگزاری ایرنا، ۱۳۹۸).

از آثار مخرب تحریم دارویی و پزشکی ایران، مرگ ناگوار آوا، دختر دو ساله اهوازی مبتلا به این بیماری بود که به دلیل نداشتن پانسمان، تاب تحمل نداشته و جان به جان آفرین تسلیم کرد. اگرچه نماینده ایران در سازمان ملل در اقدامی با نمایش عکس‌های بیماران پروانه‌ای من جمله آوا، اقدامات ایالت متحده را محکوم کرده و از جامعه جهانی خواستار واکنشی مناسب شد، لیکن سیطره ایالات متحده و استکبار جهانی، مانع هر گونه اقدام علیه تحریم‌های لجام گسیخته آمریکا شد.
در آخرین اقدام جمهوری اسلامی ایران علیه اقدامات یکجانبه ضدبشردوستانه ایالات متحده، در روز دوشنبه ۲۴ شهریور ماه ۱۳۹۹ مقارن با ۱۴ سپتامبر ۲۰۲۰، لغایت آخر شهریور ماه، دیوان بین المللی دادگستری (ICJ) در دو مرحله و طی چهار نشست جلسات استماع خود را برای رسیدگی به ایرادات و اعتراضات دولت ایالات متحده به صلاحیت دیوان در خصوص بازگرداندن تحریم‌ها و نقض معاهده مودت ۱۹۵۵، آغاز خواهد کرد. بنا به درخواست جمهوری اسلامی ایران در ابتدای این پرونده به دلیل مخاطرات فوری و جبران ناپذیر تحریم‌های آمریکا بر وضعیت سلامت و امور بشر دوستانه در ایران، قرار موقتی علیه ایالات متحده صادر شد. در حقیقت تصمیم ۸ می ۲۰۱۸ آمریکا در اعمال مجدد تحریم‌های هسته‌ای با تعهدات بین المللی ایالات متحده به ویژه مواد ۴، ۷، ۸، ۹ و ۱۰ معاهده مودت ۱۳۳۴ نیز مغایرت دارد و ایالات متحده ملزم است ضمن توقف این اعمال متخلفانه بین المللی، کلیه خسارات وارده را جبران کند. در این دستور، دیوان از ایالات متحده می‌خواهد تا از انجام هر گونه اقدامی که اوضاع را بغرنج‌تر کند و نیز از وضع هر گونه تحریمی علیه جمهوری اسلامی بپرهیزد (Alleged violations of the ۱۹۵۵ Treaty of Amity, Economic Relations, and Consular Rights (Islamic Republic of Iran v. United States of America)).

رویه عملی ایالات متحده، بیانگر عدم پایبندی این کشور به تمامی مقررات بین المللی موجود است. مقرراتی، چون منشور ملل متحد، میثاقین حقوق مدنی و سیاسی و نیز حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، کنوانسیون بین‌المللی رفع هر نوع تبعیض نژادی، اساسنامه سازمان جهانی بهداشت و نیز دستور موقت دیوان در پرونده جاری، تماما به طور آشکارا توسط این کشور نقض شده اند. علاوه برآن، ایالات متحده، با بی توجهی کامل به گزارش گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد برای وضعیت حقوق بشر در ایران، بدون اهمیت قائل شدن برای جان مردم ایران، اقدامات ضدانسان دوستانه خود را حتی در زمینه‌های دارویی و پزشکی بیش از پیش گسترش داده و عملا این بار با تروریسم بیولوژیک جان مردم را هدف گرفته است.

سکوت مجامع بین المللی و بسیاری از کشور‌های اروپایی، علیرغم حمایت ظاهری از ایران، بیانگر بی خاصیتی قوانین بین المللی در مواردی که منافع و مطامع قدرت‌های استکباری تامین نمی‌شد، است. بلاشک این اقدامات آثار و تبعات جبران ناپذیری را بر پیکره حقوق بین الملل وارد خواهد ساخت.

امید است، با استعانت از خداوند متعال، با پیروزی مجدد حقوقی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران، بار دیگر شکست مفتضحانه‌ای نصیب این کشور شده و بنا به گفته یکی از مقامات بلند پایه آمریکایی، نتیجه تمام اقدامات ترامپ باعث استحاله شعار اول آمریکا (America First) به انزوای کامل سیاسی این کشور منجر شده و آمریکای تنها (America Alone) به وجود آید. امید است، همچون شکست این کشور در شورای امنیت، این بار در دیوان بین المللی دادگستری شکست خورده و خباثت باطن آن‌ها بر جهانیان اثبات گردد.