طرح تعالی جمعیت بدون راهبرد فرهنگی اجرایی نمی‌شود / صدا و سیما مبلغ کاهش فرزندآوری شده است

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، پدرام کاویان، جمعیت شناس و مدیرگروه جمعیت کانون تفکر ایران (ایتان)، در جمع دانشجویان جامعه اسلامی دانشگاه یزد پیرامون مسئله کاهش رشد جمعیت در ایران و مشکلات مربوط به خانواده، گفت: خوشبختانه، مجلس یازدهم به‌صورت جدی، کمیسیون خانواده و طرح تعالی جمعیت را پیگیری می‌کند که در صورت تصویب شدن ثمره خوبی خواهد داشت.

 

کاویان افزود: موضوع جمعیت جزو موضوعاتی است که به طور جدی در سطوح دغدغه فعالیت تشکل‌های دانشجویی، به جز گروه‌های اندکی دیده نمی‌شود. در دوران اوج تمدن ایرانی-اسلامی مربوط به دوره صفویه، جمعیت یک مقوله اساسی و یکی از مولفه‌های اولویت دار قدرت ملی محسوب می‌شد. در آن برهه سران کشور قبایل پرجمعیت نواحی آسیای میانی و قفقاز را به درون مرز‌های ایران دعوت می‌کردند؛ چرا که مسئله آباد کردن مرز‌ها و ایجاد امنیت در آن مناطق جزوی از سیاست‌ دولت‌ها بود. قبایل بسیار زیادی وارد ایران شدند که تقریبا تنوع قومی امروز کشور ما، شاید ناشی از آن دعوت‌ها و کوچ‌های بزرگ به ایران بوده است.

 

این جمعیت شناس ادامه داد: این گذشته پراهمیت جمعیتی در ایران، به مرور در گذار قرون و اعصار کمرنگ می‌شود، تا جایی که روند‌های جمعیتی کاهش چشمگیری پیدا می‌کند؛ چرا که از یک جایی مقوله افزایش جمعیت به عنوان یک آسیب شناخته  شد و تحت کنترل قرار گرفت؛ اما اگر همین روند ادامه پیدا کند، در سال ۱۴۳۰ از آنجایی‌که نیروی کار نداریم و از آن طرف نیروی بازنشسته زیادی داریم نسبت حمایت از بازنشستگان به شدت پایین خواهد آمد و صندوق‌های تامین اجتماعی شامل صندوق بیمه سلامت و بازنشستگی همه ارگان ها، بیمه سلامت ایران، تامین اجتماعی خدمات کشوری و نیرو‌های مسلح دچار عدم توازن و فروپاشی می‌شوند. اگر سازمان تامین اجتماعی دچارمعضل شود، تبعات اقتصادی زیادی دارد و در واقع به ورشکستگی اقتصادی می‌رسیم.

وی تصریح کرد: وقتی جمعیت پیر شود، به حدود سی درصد جامعه مجبور هستی بگویی از این ماه هیچ حقوقی واریز نمی‌کنیم. این‌ها ۳۰ درصد جامعه هستند و اگر چند میلیون بشکه نفت هم بفروشیم نمی‌توانیم حقوق آن‌ها را بدهیم چه برسد به اداره کشور. از آنجایی که سیاستگذاری کشور در تمام جناح‌ها آینده نگر نیست، این آینده سیاه جمعیتی مهم جلوه داده نمی‌شود و اهمیت آن درک نمی‌شود تا به جایی برسیم که ایرانی که قدرت منطقه است، دیگر وجود نخواهد داشت. بعضی این حرف‌ها را تمسخر می‌کنند و می‌گویند مگر می‌شود ما دچار این مشکل بشویم؟

 

کنترل جدی جمعیت از دهه ۷۰ شروع شد
کاویان با اشاره به نزول جمعیت از دهه هفتاد، گفت: جمعیتی که جایگزین دهه ۷۰ و ۶۰ شده قابل پذیرش نیست. بخشی از این جمعیت ازدواج نکردند و بخش زیادی از آن‌هایی که ازدواج کردند تک فرزند و بی فرزند هستند. متاسفانه آنقدر دچار انقباض نسلی می‌شویم که جمعیت فاقد حمایت می‌شوند. ما باید از سال ۷۰ برای افزایش جمعیت برنامه‌ریزی می‌کردیم، اما برعکس، از همان سال‌ها کنترل جدی جمعیت شروع شد. قبلتر از آن از ۱۳۲۰ اولین اقدامات و نهادسازی برای کنترل جمعیت آغاز شد. یک پارادایمی بین افراد روشنفکر وجود داشت که افزایش جمعیت را عامل فقر می‌دانست و هیچ وقت هم کسی نیامد مطالعات نسلی داشته باشد نسبت فقر بین خانواده‌های کم فرزند و پرفرزند چگونه است.

این جمعیت شناس افزود: اگر پدیده کاهش جمعیت را از سال ۱۳۲۰ دنبال کنید، متوجه می‌شوید که تا امروز نهاد‌های مختلفی برای کنترل جمعیت دایر شده‌ است. در زمان رضا شاه و محمدرضا شاه با سردمداری اشرف پهلوی این اتفاق رخ داد و بعد از انقلاب هم جریانی واحد سردمدار این کاهش فرزند آوری بود. از سال ۹۰ تا۹۱ رهبری به این موضوع به صورت جدی ورود پیدا کرده و برای اولین بار به بحران پیری جمعیت اشاره کردند که از آن زمان در مجلس کارگروه‌هایی شکل گرفته است؛ اما در دولت چنین چیزی نداشتیم. از سال ۹۲ که اولین طرح جمعیت نوشته شد، در مجلس‌های مختلف به عنوان طرحی پرهزینه تلقی می‌شد و بعد به کمیسیون برمی‌گشت. کمیسیون هم کار خاصی نمی‌کرد و دوره مجلس تمام می‌شد و این دوره سومین مجلسی است که روی طرح جمعیت کار می‌کند.

 

وی تصریح کرد: این مجلس برای اینکه به طرح جمعیت در صحن علنی برچسب پرهزینه بودن را نزنند، آن را در چارچوب اصل ۸۵ آورد تا در کمیسیون مشترک به تصویب برسد و به عنوان قانون آزمایشی ابلاغ شود. انجام این کار مثل این می‌ماند که یک دیوار مخروبه‌ای داشته باشیم و برای اینکه کسی نگوید این ستون مخروبه است، دیوار بچینیم. این‌ حرکت یک دور باطل است. افرادی که در مجلس جمعیت را پیگیری می‌کنند به شدت دلسوز هستند و فهم راهبردی دارند و می‌دانند که کاهش جمعیت در کشور چه بلایی خواهد آورد. منتهی  نمی‌دانم چرا خودشان را از نظر کارشناسی بی نیاز می‌دانند. آیا هدف این است ما یک طرحی را تصویب برسانیم و برود برای اجرا مثل قانون تسهیل ازدواج جوانان بشود که ۱۵ سال از آن بگذرد و به اجرا نرسد؟ آیا این وضعیت آینده جمعیتی می‌طلبد مجلس چنین نگاهی به تدوین یک قانون داشته باشد؟ دلیل اصرار بر جامع بودن طرح زمانی که نمی‌توان منابع جامع در نظرگرفت، چیست؟

وی افزود: با توجه به شرایط امروز جامعه که به دلیل شرایط نامساعد اقتصادی و اجتماعی اغلب دختران در سی سالگی و پسر‌ها بالای سی‌سال ازدواج می‌کنند، نمی‌توان انتظار داشت که بیش یک فرزند بیاورند و به رشد جمعیت کمک کنند، مگر اینکه بستری فراهم شود تا قیمت دلار هر قدر هم تغییر کند در روند فرزندآوری جوانان تأثیری نداشته باشد. انتظار داریم که فضای امروز جامعه مسئله شناسی شود، نه اینکه گعده تشکیل بدهیم و شروع کنیم بارش فکری در مورد اینکه چه عواملی از نظر تئوریک باعث فرزندآوری می‌شود. حمایت، تبلیغات و فرهنگسازی چه ربطی به جامعه دارد؟ مسئولین باید کمک کنند تا جوانان به جای سی سالگی در بیست سالگی ازدواج کنند و ساختار‌های تحصیلی ما اجازه بدهد که یک خانم دانشجو یا محصل بتواند بدون دغدغه فکری ازدواج و فرزند آوری کند.

 

صدا و سیما مبلغ کاهش فرزندآوری شده است
کاویان اظهار داشت: متاسفانه ساختار دروس دانشگاهی به‌گونه‌ای است که در زندگی مشترک افراد هیچ کاربردی ندارد و برای مثال زوجین یاد نمی‌گیرند که با یکدیگر چگونه تعامل داشته باشند. شاید اگر دوره لیسانس ۲ سال بود و چند تا واحد حذف می‌شد وضعیت بهتری داشتیم و یا حتی همین روند مجازی در دوران غیرکرونا هم برای زنان اعمال می‌شد. ما حاضر نیستیم دیدگاهی تحول گرایانه به مقوله جمعیت داشته باشیم. صرفا طرحی نوشتیم و به این پرداختیم که فلان نهاد‌های فرهنگی بروند تبلیغ کنند، زوجین بچه بیاورند.

 

این جمعیت شناس با اشاره به عدم حمایت فرهنگی از مسئله جمعیت، گفت: متاسفانه المان‌های فرهنگی جامعه هم به جای اینکه از فرزندآوری حمایت کنند به سوی ترویج تک فرزندی حرکت می‌کنند. همانطور که می‌بینیم حتی مذهبی‌ترین سریال‌ها و سریال‌ساز‌ها هم به این سمت رفته‌اند. برای مثال سریال آقازاده دو شخصیت محوری دارد که یکی مادر ندارد و دیگری پدر ندارد (نیما و راضیه) و هردو هم تک فرزند هستند. مگر می‌شود متولد دهه شصت تک فرزند باشد؛ درحالی که نرخ باروری دهه شصت، شش و نیم فرزند بوده است. در واقع قانونگذار باید به صداو سیما بگوید چه‌کار نکند و سریالی با اکثریت تک فرزند یا بی‌فرزند با بودجه بیت المال نسازد.

 

به مسئله افزایش جمعیت در کشور نگاه فرهنگی نداریم
وی افزود: یکی از ایرادات ما این است که به مسئله افزایش جمعیت در کشور نگاه فرهنگی نداریم. این نگاه فرهنگی باید توأم با نهی از منکر باشد نه اینکه صرفا یک گزارش آماری بی‌فایده توسط نهاد‌های فرهنگی مثل صدا و سیما داده شود و نتیجه‌ای هم به بار نیاید. تقریبا می‌توان گفت، همه نهاد‌های جمعیتی ضد جمعیت عمل می‌کنند. همین موضوع باعث شده که یک فضای ترس و واهمه‌ای در فرایند تدوین طرح تعالی جمعیت حاکم باشد که نکند دوباره همان اتفاقات قبل، تکرار شود و برای اینکه جلوی ایجاد چنین فضایی را بگیرند، به جای اینکه مطالعه تطبیقی و روند‌نگاری داشته باشند صرفا ماده نویسی کرده‌اند. برای مثال، یکی از پیشنهادات این بود که هر دانشگاه علوم پزشکی کشور حداقل یک مرکز درمان ناباروری داشته باشد.

کاویان تصریح کرد: حدود ۶۵ دانشگاه علوم پزشکی داریم که بیست و اندی از این تعداد مرکز درمان ناباروری ندارند و تعارض منافع حاکم بر وزارت بهداشت حاکم می‌گوید در شهرستان‌ها مرکز جدیدی تاسیس نشود تا افراد برای مداوا به تهران بیایند و کسب و کار فلان شخص رونق داشته باشد. از آن طرف برخی استانداردهای من درآوردی ابداع می‌کنند که طی آن هر یک میلیون نفر جمعیت، به یک مرکز ناباروری نیاز دارد و طبق آن استان‌های ۵۰۰ هزارنفره‌ای که دانشگاه علوم پزشکی دارند مرکزی برای درمان ناباروری نباید داشته باشند. متاسفانه در تدوین طرح می‌خواهند همه افراد ذینفع را راضی نگه‌دارند. بر این اساس اصل ۸۵ به پاشنه آشیل طرح تبدیل شده که خیال برخی را از اینکه تصویب نمی‌شود راحت کرده است.

 

این جمعیت شناس گفت: قانون تسهیل ازدواج جوانان زمان دولت نهم تصویب شد، از دولت دهم، یازدهم و دوازدهم عبور کرد و هنوز آیین نامه اجرایی آن نوشته نشده است؛ با این وجود مشخص نیست که در دولت سیزدهم به ثمر برسد یا نه؟ نگاه فرمایشی نمایندگان قطعا ناشی از فقدان آگاهی نسبت به فرایند‌های بودجه ریزی کشور است. ما یک منابع محدودی داریم و در زمان فعلی دچار چند درصد کسری بودجه هستیم، سال گذشته در لایحه دولت برای بسیاری از این ردیف‌ها بودجه‌ای تخصیص پیدا نکرد. دولت بعدی هم شرایط همین است و تغییری نمی‌کند، ولی منابع این ردیف‌ها باید مشخص باشد.

 

کاویان تصریح کرد: در باب طرح افزایش جمعیت بایدمسئله شناسی کنیم. نیازی نیست  حتمابه همه مباحث بپردازیم بلکه دو، سه مورد اصلی و اثرگذار مورد پردازش قرار بگیرد، کافیست. به جای هزینه کردن برای دانش‌آموزان به افرادی توجه کنیم که دهه شصتی هستند و در معرض خروج از چرخه بارور. 

وی افزود: مسیولین باید منابع اندکی که وجود دارد را خرج این نسل کنند تا فرزندی اضافه کنند و در دوران پیری بدون حامی نباشند. سازمان تبلیغات با همکاری حوزه علمیه می‌تواند تبلیغ کند تا خانواده‌های بدون فرزند اقدام به فرزندآوری کنند و اگر مشکلاتی اعم از ناباروری، مسکن، شغل و امثالهم دارد با در اختیارقراردادن تسهیلات به رفع معضلات آنها کمک کنند.  اما متاسفانه این نگاه حاکم نیست. گاهی یک مسئله شناسی صحیح، منجر به مصرف منابع محدود به‌جای مصارف اصلی است. 

کاویان گفت: هزینه های زایدی که هیچ عایدی برای جمعیت ندارد باید حذف شود. مثلا بخش بزرگی از هزینه هامربوط به وزارت آموزش و پرورش و نهادهای آموزشی است که نگاه دانش آموزان را مثبت کنند این امر درحالی است که تا سال 1420مشکل جمعیتی داریم و دانش آموزان زیادی هم نمانده برایمان. 

وی ادامه داد: قرار نیست طرح جمعیت همه مشکلات را حل کند بلکه اگر با چند اقدام چابک و اثرگذار طرح را ببیندیم نه به اصل 85 نیاز است و  نه به دعوا با دولت‌ها.طرح تعالی جمعیت آرزوی دغدغه مندان حوزه جمعیت است در راستای حل این مشکل و این آرزوها باید به واقعیت نزدیک باشند ولی من فاصله زیادی بین این دو می‌بینم.