انواع اطفاکننده در آتش‌نشانی هوایی؛ چگونه آتش‌سوزی‌های مهیب مهار می شود؟
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، آتش‌نشانی هوایی از روش‌های پیشرفته و تخصصی اطفای حریق است که در آن از مواد خاص برای کنترل و خاموش کردن آتش استفاده می‌شود. این مواد نه‌تنها باید قدرت خاموش‌کنندگی بالایی داشته باشند، بلکه لازم است بتوانند در شرایط دشوار محیطی مانند باد شدید، حرارت بالا، و پراکندگی شعله‌ها موثر عمل کنند. به طور کلی، مواد اطفای حریق برای استفاده در عملیات هوایی به دسته‌های مختلف شیمیایی تقسیم می‌شوند که هر یک ویژگی‌های خاص و کاربردهای منحصر‌به‌فردی دارد. در ادامه، به بررسی دقیق این مواد و دسته‌بندی شیمیایی آن‌ها پرداخته می‌شود.
- آب (Water)
ویژگی‌های خاص:
آب یکی از ساده‌ترین و پراستفاده‌ترین مواد در آتش‌نشانی است و در عملیات هوایی نیز جایگاهی مهم دارد. ویژگی اصلی آب در اطفای حریق، توانایی آن در خنک کردن محیط و کاهش دمای مواد سوختنی است. هنگام استفاده در آتش‌نشانی هوایی، آب از طریق مخازن بزرگ یا سیستم‌های تحت فشار بر روی مناطق هدف تخلیه می‌شود.
کاربردهای خاص در آتش‌نشانی هوایی:
- خاموش کردن آتش‌سوزی‌های جنگلی.
- کاهش سریع دمای سوخت‌های جامد.
دسته‌بندی شیمیایی:
آب در زمره مواد خنثی شیمیایی قرار می‌گیرد، بدون خاصیت واکنش‌زایی با محیط یا مواد شیمیایی اطراف.
مصداق:
در عملیات آتش‌نشانی جنگل‌های سیبری یا آمازون، هواپیماهای "ایل-76" یا بالگردهای "میل-17" با مخازن چندین هزار لیتری آب مورد استفاده قرار می‌گیرند تا شعله‌های گسترده را کنترل کنند.
2. بازدارنده‌های شیمیایی آتش (Fire Retardants)
ویژگی‌های خاص:
بازدارنده‌های آتش موادی هستند که بر اساس ترکیبات فسفات آمونیوم، کربنات سدیم یا پتاسیم فرموله شده‌اند. این مواد با ایجاد لایه‌ای محافظ بر روی سطوح در حال سوختن، مانع از رسیدن اکسیژن به سوخت و گسترش آتش می‌شوند. علاوه بر این، این بازدارنده‌ها دارای رنگی (معمولاً قرمز یا نارنجی) هستند که به راحتی محل تخلیه آن‌ها برای عملیات زمینی مشخص خواهد بود.
کاربردهای خاص در آتش‌نشانی هوایی:
- جلوگیری از گسترش آتش‌سوزی در مناطق جنگلی و دشت‌های وسیع.
- استفاده به‌عنوان حصار حفاظتی برای زیرساخت‌های حساس مانند خطوط گاز یا شهرها.
دسته‌بندی شیمیایی:
این مواد در دسته "ترکیبات نمکی غیرآلی" قرار می‌گیرند که معمولاً واکنش‌پذیری بالایی با اکسیژن ندارند و باعث قطع روند احتراق می‌شوند.
مصداق:
- ماده شیمیایی "Phos-Chek" که از ترکیبات فسفات آمونیوم تشکیل شده و به طور گسترده در عملیات آتش‌نشانی جنگلی در کالیفرنیا استفاده شده است.
- در ایران، بازدارنده‌های مشابهی در آتش‌سوزی‌های جنگلی استان فارس و جنگل‌های زاگرس استفاده شده‌اند.
3. کف‌های اطفای حریق (Firefighting Foams)
ویژگی‌های خاص:
این مواد با ترکیبات کف‌آور شیمیایی ساخته می‌شوند که هنگام تخلیه بر روی سطح مشتعل، یک لایه فیزیکی ایجاد می‌کنند که جریان اکسیژن به شعله‌ها را مسدود می‌کند. کف‌ها همچنین می‌توانند حرارت را جذب کنند و مانع از ترکیب مستقیم مواد سوختنی با هوا شوند.
کاربردهای خاص در آتش‌نشانی هوایی:
- خاموش کردن آتش‌های ناشی از مواد نفتی.
- مؤثر در صنایع پالایشگاهی و انبارهای ذخیره سوخت.
دسته‌بندی شیمیایی:
این مواد در دسته "ترکیبات آلی فعال سطحی" قرار می‌گیرند که شامل سورفکتانت‌ها و ترکیبات مقاوم در برابر تبخیر هستند.
مصداق:
- کف CAFS (Compressed Air Foam System) که در مأموریت‌های صنعتی در پالایشگاه‌های خاورمیانه استفاده شده است.
- عملیات مهار آتش در پالایشگاه‌های نفت بندرعباس که به احتمال زیاد از ترکیبات کف‌آوری استفاده شده است.
4. ژل‌های اطفای حریق (Fire Gel Agents)
ویژگی‌های خاص:
ژل‌های اطفای حریق از ترکیبات پلیمرهای مقاوم حرارت تشکیل شده‌اند و هنگام تخلیه بر روی مناطق آتش‌سوزی، یک لایه عایق ایجاد می‌کنند که از نفوذ حرارت به سطح جلوگیری می‌کند. این مواد به دلیل مقاومت در برابر تبخیر، در آتش‌سوزی‌های دما بالا بسیار کارآمد هستند.
کاربردهای خاص در آتش‌نشانی هوایی:
- خاموش کردن آتش‌سوزی‌های دما بالا.
- حفاظت از سازه‌ها و تجهیزات در معرض خطر.
دسته‌بندی شیمیایی:
این مواد در دسته "ترکیبات پلیمرهای سلولزی و مقاوم حرارت" قرار دارند و معمولاً دارای توانایی جذب آب هستند.
مصداق:
- ژل "FireIce" که در مأموریت‌های ذخیره‌سازی سوخت در کارخانه‌های پتروشیمی و پالایشگاه‌های گاز طبیعی استفاده شده است.
5. پودرهای شیمیایی خشک (Dry Chemicals)
ویژگی‌های خاص:
این مواد عمدتاً بر اساس ترکیبات فسفات آمونیوم، بی‌کربنات سدیم یا پتاسیم فرموله شده‌اند و به صورت پودر تخلیه شده و با پوشش دهی سطح، شعله‌های فعال را خاموش می‌کنند. ویژگی این مواد، عملکرد سریع و قابلیت خاموش کردن آتش‌های سخت مانند آتش‌های ناشی از نفت، گاز و مواد شیمیایی است.
کاربردهای خاص در آتش‌نشانی هوایی:
- مقابله با آتش‌سوزی‌های ناشی از خطوط لوله گاز یا تاسیسات نفتی.
- مؤثر در خاموش کردن آتش‌سوزی‌های الکتریکی.
دسته‌بندی شیمیایی:
این مواد در دسته "ترکیبات معدنی و آلی خشک" قرار می‌گیرند و دارای ذرات پودری با تحمل حرارت بالا هستند.
مصداق:
- استفاده از پودر "Mono-Ammonium Phosphate" در خاموش کردن انفجار خط لوله انتقال گاز
6. ترکیبات مختصراً اصلاح‌شده (Blended Extinguishing Agents)
ویژگی‌های خاص:
این مواد شامل ترکیبی از بازدارنده‌های شیمیایی، کف‌های اطفای حریق، و افزودنی‌های محافظتی هستند که قوای هر یک از مواد را ترکیب می‌کنند. این مواد برای شرایط پیچیده آتش‌سوزی بسیار مؤثر هستند.
کاربردهای خاص در آتش‌نشانی هوایی:
- خاموش کردن آتش‌های چندلایه.
- کنترل سریع آتش‌سوزی در مناطق پرخطر.
دسته‌بندی شیمیایی:
این مواد معمولاً ترکیبی از گروه‌های شیمیایی مختلف از جمله فسفات‌ها و مواد آلی فعال سطحی هستند.
مصداق:
عملیات هواپیماهای Bombardier CL-415 در آتش‌سوزی‌های ترکیبی نظیر جنگل‌های صنعتی شمال کانادا.
مواد اطفای حریق مورد استفاده در آتش‌نشانی هوایی به دسته‌های مختلف شیمیایی نظیر ترکیبات معدنی، آلی، پلیمرها و سورفکتانت‌ها تقسیم می‌شوند. هر ماده با توجه به نوع آتش‌سوزی و شرایط محیطی، ویژگی‌های خاصی دارد که کاربردهای آن را تعیین می‌کند. با استفاده ترکیبی از این مواد، عملیات آتش‌نشانی در شرایط سخت‌تر و پیچیده‌تر نیز امکان‌پذیر می‌شود و بازدارنده‌های شیمیایی، کف‌ها و ژل‌ها نقش حیاتی در کنترل آتش ایفا می‌کنند.