رسالت «فلسفه علم» در فضاي علمي/ از وزارت علوم هر چه خواسته‌ایم جواب آنها منفی بوده/ پذیرش دانشجوي«فلسفه علم» قاعده حساب شده‌ای ندارد

گروه علمي«خبرگزاري دانشجو»؛  مهدي گلشني رئيس و بنيانگذار گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتي شريف و عضو هيأت علمي اين دانشگاه و همچنين عضو شوراي انقلاب فرهنگي، سالهاست كه به تدريس و تأليف در حوزه هاي مختلف علمي نظير فيزيك، فلسفه علم و ... مشغول بوده است.

 

وي كه متولد سال 1317 مي باشد، مدرک کارشناسی خود را در رشته فیزیک از دانشگاه تهران دريافت كرد و بعد از آن عازم آمریکا شد و در سال 1348 مدرک دکترای خود را در حوزه ذرات بنیادین از دانشگاه برکلی آمریکا گرفت. یک سال بعد به ایران بازگشت و به استخدام دانشگاه صنعتی شریف درآمد.

  

گلشني در كارنامه خود تجربه رياست دانشكده فيزيك دانشگاه صنعتى شريف، رياست پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، رياست گروه علوم پايه فرهنگستان علوم جمهورى اسلامى ايران و ... را دارد.

 

گلشنی یکی از کسانی است که در ایران جایزه معتبر بنیاد تمپلتون در حوزه علم و دین را دریافت کرده است.جایزه تمپلتون یک مراسم سالانه است که از سوی بنیاد تمپلتون برگزار می شود. این بنیاد که در سال 1972 تأسیس شد سالانه براساس ارزیابی قضات خود از فردی که سهم قابل توجهی در تصدیق ابعاد معنوی زندگی ایفا کرده، تقدیر می کند.

 

از آثار دكتر گلشني مي توان به كتاب «قرآن و علوم طبيعت» اشاره كرد كه تا كنون به زبان هاي انگليسي،عربي،‌ تايلندي، آلبانيايي،‌اندونزيايي، آلماني،  و … ترجمه شده است. همچنين ديگر تأليفات وي عبارتند از: «تحليلى از ديدگاه هاى فلسفى فيزيكدانان معاصر»، «از علم سكولار تا علوم دينى»، «علم و دين و معنويت در آستانه قرن بيست و يكم» و ...

 

جهت بررسي اوضاع علوم پايه در ايران و مشكلات اين حوزه، مقايسه نظام آموزش عالي ايران و خارج از كشور و آخرين وضعيت گروه فلسفه علم دانشگاه شريف خدمت ايشان در گروه فلسفه علم رفته و نظر وي را در خصوص اين 3 حوزه جويا شديم كه در ادامه بخش هاي  اول و دوم، قسمت سوم اين گفت و گو كه در خصوص وضعيت فلسفه علم و مسائل پيرامون آن است، در زير مي آيد:

 

رسالت فلسفه علم در فضاي علمي 

 

خبرگزاری دانشجو- در حوزه ی فلسفه ی علم، با توجه به این که جنابعالی مدیر گروه فلسفه علم هم هستید، کمی درباره ی جایگاه فلسفه ی علم و چشم انداز آن صحبت کنید. 

 

گلشنی: زمانی که برای اولین بار ما فلسفه ی علم را به عنوان یک رشته مطرح کردیم، به این دلیل بود که حد و حدود علم خیلی روشن نبود. برخی علم را یک موجود مطلق می دانند که هر حرفی تحت عنوان علم زده شود، دیگر نمی شود در مقابل آن حرفی زد، هدف ما این بود که نشان دهیم محدودیت هایی وجود دارد، این طور نیست که هرچیزی به نام علم گفته شود، علم باشد. این یک هدف ما بود که به نظر من جلوی بسیاری از جنگ و جدال ها و اشتباهات را می گیرد.

 

 

 

نکته ی دوم این بود که خیلی از مسائل فلسفی در علوم وجود دارند که هر روز بیش تر می شوند، این ها در کلاس های دانشکده های علوم و حتی در دانشکده های فلسفه هم مطرح نیست؛ یعنی نه دانشجویان دانشکده های فلسفه به مسائل فلسفی علوم کاری دارند و نه دانشجویان علوم به مسائل فلسفی خودشان می پردازند و این ها موضوعاتی است که قبلاً فلاسفه ی ما درباره ی آن ها بحث می کردند.

  

الان مسئله ی پیدایش عالم بحث داغی است که هم بُعد فیزیکی و هم بُعد فلسفی دارد و صدها مسئله را شامل می شود. این موضوع آنقدر محسوس است که در سال جاری میلادی دو گروه بسیار مهم فلسفه ی کیهان شناسی در جهان بوجود آمد، یکی از آن ها شامل ۴ دانشگاه آمریکایی در شرق آمریکاست که روی این موضوع کار می کنند، دانشگاه هاي کمبریج و آکسفورد با هم روی این موضوع کار می کنند.،آن ها متوجه شدند که علوم پر از مسائل فلسفی است و محقق علوم باید بداند که این قسمت فیزیک است و این قسمت فلسفه. این تشخیص هم دقت خاص می طلبد و برخی از سؤالات را هم فیزیک هرگز نمی تواند جواب دهد.

 

اکنون فرض می کنید در فیزیک جهان های متعدد داریم، جهان های متعددی که هیچ ارتباطی با هم ندارند؛ این را چگونه می خواهید ثابت کنید؟ آن هم در فیزیک که اساس شما تجربه است، وقتی نمی توانید جهان های موازی ای را که با هم هیچ ارتباطی ندارند ثابت کنید، چگونه می پذیرید این جا بحث های فلسفی می تواند کمک کند؟ اما خود فیزیک بستگی به سلیقه یا پیش فرض هایی که کیهان شناس دارد یکی از راه ها را انتخاب می کند.

 

 

 

 

به طور خلاصه علوم، مسائل فلسفی بسیار زیادی دارند؛ درباره ی ماده، زمان، مکان و … که متاسفانه متکفل آن نه دانشکده های علوم و نه دانشکده های فلسفی فعلی هستند. بعضی جاها مثل آکسفورد، گروه فلسفه و فیزیک، یک گروه مشترک تشکیل دادند و فوق لیسانس مشترک می دهند؛ ولی در اکثر دانشگاه های دیگر، این دو جدا هستند. در دانشگاه کمبریج وقتشان بیشتر صرف مسائل فلسفی فیزیک می شود و از این جهت و برای تببین قضایا واقعا اهمیت دارد، هم به علوم کمک می کند هم به فلسفه و این دو حوزه را که از هم جدا شده بودند می تواند بهم پیوند دهد. زمان نیوتن این دو حوزه به هم وصل بودند، نیوتن با لایب نیتس فیلسوف بحث دارد. بعد متروک شده بود و بار دیگر این دو دارند با هم پیوند پیدا می کنند، در مملکت ما خیر، مطابق معمول ما در برخی چیزها ۱۸۰ درجه عقب هستیم.

 

 

 

 

خبرگزاری دانشجو- فلسفه علم جایگاه خودش را در سیاست گذاری های علمي ما دارد؟

 

گلشنی:ندارد. چرا که محیط برای آن شأنی قائل نیست. رؤسای مهندس دانشگاه، از قبیل دانشگاه خودمان، اهمیتی برای این حوزه ها قائل نیستند. هرنوع امکاناتی ما خواستیم از ما دریغ کردند. البته در برخی دانشگاه ها روشن است و سرمایه گذاری شده است، اما اهمیتش روشن نیست.

 

 

خبرگزاری دانشجو- در سیاست گذاری های کلان تر چطور؟

 

گلشني: در آن جا که اصلاً مطرح نیست. بعضی بحث های فلسفی را در جاهایی (جاهای حساس) آورده بودیم که گفتند حذف کنید. این که بگویم کجاها، مشکل ایجاد می کند.

 

 

خبرگزاری دانشجو _ لطفا کمی در خصوص فضای دانشجویانی که در کارشناسی ارشد به سمت فلسفه علم گرایش پیدا می کنند، بفرمائید. 

 

گلشنی: یکی از چیزهای خیلی جالب برای من این است که در میان کسانی که ما برای فلسفه ی علم می پذیرفتیم (حالا که وزارت علوم انجام می دهد، سرنوشتش با خداست)، از ده نفری که ما برای کارشناسی ارشد می پذیرفتیم حداقل ۷-۸نفر از مهندسی بودند، یکی دو تا از علوم پایه بودند یا یکی از علوم انسانی. چون ما راه را باز گذاشتیم که همه می توانند امتحان ما را بدهند و مهم نیست از چه رشته ای باشند، برای این که بچه ها دغدغه دارند، اکثریت پذیرش ما حتی سال گذشته از دانشجویان مهندسی دانشگاه های خیلی خوب مانند شریف، امیرکبیر و دانشگاه صنعتی اصفهان بودند؛ چرا که دانشجویان زبده به رشته های مهندسی رو می کنند اما در مهندسی ارضا نمی شوند و می فهمند برخی سؤالات آن ها پاسخ داده نشده است، در نتیجه تغییر رشته می دهد.

 

 

 

 

خبرگزاری دانشجو_ چرا در حال حاضر جایی به دانشجویان علوم انسانی برای ورود به این رشته داده نمی شود؟

  

گلشنی:زمانی که ما ارزیابی و پذیرش می کردیم این راه باز بود، در حال حاضر من قاعده ی حساب شده ای در کار نمی بینم؛ کسانی که علاقمندند باید در جراید منعکس کنند تا کم کم وزارت علوم تحت فشار جو عمومی این کار را انجام دهد. به حرف ما گوش نمی دهد و داد می کشند، ما هم داد می کشیم. آقای وزیر در جلسه داد کشید. من گفتم شما با همین اخلاق می خواهید دانشگاه ها را اسلامی کنید؟ این یک واقعیت است.

 

 

 

 

خبرگزاری دانشجو- در خارج از ايران رشته اي به نام مطالعات علم وجود دارد كه شامل فلسفه، تاريخ و جامعه شناسي علم است. آن تعداد از دانشجويان ما كه مايلند در اين رشته ادامه تحصيل دهند ناچارند به خارج از كشور بروند. اين سوال را به نيابت از اين قيبل دانشجويان از شما مي پرسيم: آيا در دوره دكتري مي توانيم اميدوار باشيم مطالعات علم در دانشگاه شريف راه بيافتد؟ 

 

گلشنی:دست ما را بسته اند، ما از وزارت علوم هر چه خواسته ایم جواب آن ها منفی بوده است.

 

 

 

 

خبرگزاری دانشجو: یعنی حضرتعالی پیگیر این مسئله بوده اید؟

 

گلشنی: بله، من پیگیری کرده ام. من به رئیس دانشگاه اکتفا نکردم و به وزیر نامه نوشتم. جوابشان این بود که این کارها را در دانشگاه علامه طباطبایی انجام دهید. پیشنهادات زیادی در عرصه ی تغییرات تکان دهنده  برای محیط و فعالیت های اساسی بین المللی و … ارائه کردم اما آب سرد روی سر ما ریختند.

 

 

ما هم به خدا واگذارشان می کنیم، تنها چیزی که در این محیط به انسان امید می دهد، دغدغه ی دانشجویان است، این خلوص بچه ها به انسان انرژی می دهد. من می بینم بچه هایی را که سرتاپا خلوص هستند، انگار در این محیط زندگی نمی کنند.

 

از وقتی که حضرتعالی در اختیار ما قرار دادید بسیار سپاسگزاریم.