پایان نامه‌های یخ زده در علوم انسانی

به گزارش گروه علمی «خبرگزاری دانشجو»، زمانی داشتن مدرک فوق ‌لیسانس و یا دکترا، حکایت از فتح قله های علم و نشان از  انباشتگی دانسته هایی داشت که محصول تلاشی بسیار بوده است. وقتی به کسی می‌گفتند آقای دکتر، یعنی طرف کلی درس خوانده، به دانشگاه رفته و برای نوشتن تز دکترایش چند سال زحمت کشیده است تا حالا برای خودش به قول معروف کسی باشد.

 

پایان نامه یکی از مراحلی است که دانشجویان، بویژه در دوره های ارشد و دکتری باید سپری کنند که البته در سال های اخیر به دلیل رشد پذیرش های آموزش محور، این مرحله هم در حال حذف شدن از سیستم آموزشی کشور است.

 

پایان نامه برای این موضوع نگارش می شود که در نهایت به تولید علم منجر شود، اگر در حوزه علوم انسانی است دردی از دردهای جامعه را درمان کند، اگر در علوم پایه است مشکلات صنعتی را با طرح هایی که ارائه می دهد، برطرف کند؛ به طور در همه عرصه ها پایان نامه یعنی تولید علم.

 

اما اتفاقی که در کشور ما رخ می دهد، چیز دیگری را نشان می دهد و آن هم این است که در حوزه علوم انسانی پایان نامه های ما دردی از اجتماع را درمان نمی کند و در اغلب موارد، مفهومی جز کپی را به ذهن متبادر نمی سازد و در علوم پایه نیز تنها 10 درصد پایان نامه ها آن هم در دانشگاه های مادر کشور و به واسطه ارتباط برخی از اساتید با مراکز صنعتی و دفاعی کاربردی می شوند.

 

 

جعفری، دانشجوی ارشد جامعه شناسی دانشگاه پیام نور در این خصوص می گوید: در رشته های علوم انسانی بخصوص جامعه شناسی، روانشناسی و علوم سیاسی نمی توانی از راه اسلامی اش وارد شوی و در غیر این صورت، پرپوزالت به تصویب نمی رسد.

 

وی ادامه می دهد: برای نمونه خود من وقتی برای تصویب موضوع به استاد مراجعه کردم و به او گفتم که می خواهم جامعه شناسی دین را از دیدگاه امام خمینی راحل و یا جوانان را در دیدگاه ایشان بررسی کنم، استاد با لحنی تمسخر آمیز به من گفت: مگر امام خمینی راحل هم جامعه شناس بود که تو می خواهی نظرات جامعه شناختی او را بررسی کنی.

 

این دانشجوی ارشد جامعه شناسی می افزاید: در اندک مواردی که اساتید راهنما از نگاه غربی برخوردار نباشند، شما می توانید پایان نامه هایی با موضوع اسلام را بنویسی؛ اما در غیر اینصورت اجازه این کار را به تو نمی دهند و چه بسا نمره پایینی هم بگیرید.

 

جعفری می گوید: وقتی که در پایان نامه هایمان باید از مبانی غربی و منابع غربی استفاده کنیم، معلوم است که نمی توانیم تولیدی علم کرده و دردی از دردهای جامعه را درمان کنیم.

 

 

رجبی یکی از دانشجویان ارشد دانشگاه آزاد می گوید: یکی از مشکلاتی که دانشجویان، بخصوص دانشجویان ارشد با آن مواجه هستند، این است که دانشجویان دسترسی آسانی به استاد راهنما و مشاور ندارند و در بیشتر اوقات استاد مشاور خود را هم نمی‌بینند و تنها امضای استاد مشاور برای تحویل پایان نامه مورد استفاده است.

 

وی ادامه می دهد: من برای نوشتن پایان نامه، استاد راهنما را ماهی یکبار ملاقات می کردم و استاد مشاورم را هم تنها یک شب قبل از دفاع دیدم و او پایان نامه مرا نخوانده تایید کرد.  

 

این دانشجو با اشاره به اینکه جلسات دفاع داستان خودش را دارد، می افزاید: گذشته از اینکه اغلب اساتید راهنما بعضا دانش کافی را در حوزه موضوع پایان نامه دانشجویشان برای راهنمایی وی ندارند و به دلایلی دیگر اینکار را قبول می کنند، در روند تهیه پایان نامه نیز کار خاصی انجام نمی دهند و تنها به جابجا کردن چند جمله بسنده می کنند.

 

رجبی تاکید می کند: جلسه دفاع پایان نامه نیز تنها یک بده بستان بین اساتید است؛ چرا که استادی که امروز داور یک پایان نامه است ممکن است روز بعد استاد راهنمای آن پایان نامه، داور پایان نامه دانشجویش باشد و به همین دلیل شهامت آن را ندارد که نمره پایین به دانشجو بدهد و یا پایان نامه را با نگاهی علمی مورد ارزیابی قرار دهد. در موارد چندی نیز اساتید داور اصلا زحمت اینکار را بخود نمی‌دهند و داور شدن برای آنها تنها نانی دارد، هر چند برای کشور آبی نداشته باشد.

 

وی در پایان تصریح می کند: بعد از اتمام کار و جلسه دفاع، پایان نامه ها اغلب بایگانی شده و تنها بدرد دانشجویانی می خورند که بعدها می خواهند چهارچوب نظری و پیشینه تحقیق پایان نامه خود را بنویسند و به جرات می توان گفت که هیچ ارتباطی بین صنعت، سازمان ها و نهادهای مختلف و دانشگاه وجود ندارد و هیچ ساز و کاری برای استفاده از پایان نامه های دانشجویان اندیشیده نشده است.

 

 

رمضانی از اساتید دانشگاه های مازندران بیشترین آسیب ها در بحث پایان نامه ها را در بخش محتوا می داند و می گوید: این مشکل از دو منظر پژوهشگر یعنی دانشجو و نیز ناظر این پژوهش که استاد راهنما، استاد مشاور و استاد داور می باشد، قابل بررسی است.

 

وی ادامه می دهد: در ابتدای موضوع معمولا عناوین پایان نامه ها چندان چکش کاری نمی شوند و در راستای پاسخگویی به خلاها و نیازهای جامعه نیستند و معمولا دانشجو عناوینی را انتخاب می کند که در سلسله اولویت بندی نیازها از مراتب بسیار پایینی برخوردار است.

 

این استاد دانشگاه ادامه می دهد: نداشتن جنبه بومی، اسلامی، موازی کاری و نیز روزآمد نبودن مشکل بسیاری از عناوین پایان نامه هایی است که حتی گاه در فرآیند طرح موضوع به تصویب نیز می رسند و در این بین یکی از بزرگترین مشکلات، سرقت ادبی است.

 

رمضانی در ادامه می افزاید: مشکل و آسیب پایان نامه های دانشگاهی در کشور هنگامی به اوج خود می رسد که به گفته برخی اساتید و دانشجویان هم اکنون می توان برای تهیه پایان نامه های آماده به آگهی نامه هایی که مقابل دانشگاه تهران و یا راسته چهار راه فلسطین و خیابان انقلاب پخش می شود، رجوع کرد و یک پایان نامه مطلوب، دلخواه و آماده را با قیمت های مختلف خریداری کرد.

 

وی در خصوص داوری پایان نامه ها نیز می گوید: فرایند داوری پایان نامه ها معمولا به شیوه سمبل کردن پیش می رود. برخی از داوران با تسلط بر اصول و روش تحقیق و پژوهش با دقت وارد عمل می شوند و جدی و بی رحمانه به ارزیابی پژوهش می پردازند. در مقابل بعضی از داوران قبل از جلسه در تورقی کوتاه، نگاهی به پایان نامه می اندازند، چند غلط املایی و ویرایشی می گیرند. سپس تطابق منابع پایان نامه با اصول کتابشناسی را بررسی کرده و بدون مطالعه مسائل روتین و پیش پا افتاده ای را در ظرف 10 دقیقه جمع می‌کنند و به عنوان نتیجه گیری خود در بررسی پایان نامه عنوان می کنند. گاه حتی بدون خواندن پایان نامه به بافتن یک سری کلیات رو می آورند و جالب است که در این فرآیند از دانشجو سوال نمی پرسند.

 

این استاد دانشگاه در پایان می گوید: آنچه در این میان جلب توجه می‌کند عدم نظارت کافی اساتید به فرآیند تهیه یک پایان‌نامه است که دست دانشجویان را برای خرید و یا کپی‌برداری پایان‌نامه بازمی‌گذارد و البته دانشجویانی که بدون توجه به رسالت علمی خود، تنها به دنبال فارغ‌التحصیلی‌اند و همین می‌شود که مشتری خرید این پایان‌نامه هستند.

 

توجه به مطالب بالا نشان می دهد که روند تهیه و دفاع پایان نامه ها و بعد از آن در کشور ما با مشکلات و چالش های عدیده و مهمی روبروست که متاسفانه توجه کافی به آنها نشده است. بدیهی است اگر می خواهیم کشور آنگونه که مقام معظم رهبری می خواهند در مسیر پیشرفت و توسعه گام بردارد باید از خشت های اول شروع کرده و آنها را کج نگذاریم، آنگاه دیوارمان به ثریا خواهد رسید.