بیولوژی و بیوشیمی ایران چه جایگاهی در دنیا دارد؟/ کمیت یا کیفیت؛ مسئله این است!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو – محسن عبدالعلی‌پور؛ شاید برای شما جالب باشد بدانید سالیانه یک و نیم میلیون نفر به بیماری سالک دچار می‌شوند یا اینکه فقط در سال ۲۰۱۵ میلادی ۲۱۴ میلیون مورد ابتلا به مالاریا و ۴۳۸ هزار مرگ ناشی از آن گزارش شده است. جلوگیری از انتقال این بیماری‌ها و شناسایی و کنترل ناقلان آن وظیفه بیولوژیست‌ها است. بیولوژی و کنترل ناقلین بیماری‌ها، شاخه‌ای از علوم پزشکی است که دانشجو طی دوره چهارساله آموزشی با انواع بند پایان و جوندگان مهم از نظر پزشکی، بهداشت و بیماری‌هایی که از سوی آن‌ها منتقل می‌شود آشنایی پیدا می‌کند و با تکیه بر این آگاهی‌ها، مهارت‌های علمی و عملی لازم را برای مبارزه با جمعیت ناقلین و کاهش بیماری‌ها به دست می‌آورد.

بیوشیمی هم علمی است که در سطح مولکولی به ماهیت موجودات زنده و همچنین کلیه فرآیندهای حیاتی می‌پردازد. زیست‌شیمی با ساختار و عمل‌کرد اجزاء سلولی مثل پروتئینها، کربوهیدراتها، لیپیدها، اسیدهای نوکلئیک، و انواع دیگرزیست‌مولکول‌ها سر و کار دارد. دانش زیست شیمی که در آن از روش‌های شیمیدانان برای درک و شناخت فرایندهای فناوری زیستی که درون موجودات زنده روی می‌دهد استفاده می‌شود، دارای اهمیت روزافزونی است؛ تمام گیاهان وجانوران از ترکیب‌های شیمیایی ساخته شده‌اند و وظیفه زیست شیمیدان‌ها آن است که ساختمان این مواد و نقش آن‌ها را در حیات موجودات زنده بررسی وشناسایی کنند. در یکی از شاخه‌های این علم از این مطالعات برای تولید واکسن‌های مقابله کننده با بیماری‌های ویروسی نظیر اوریون استفاده می‌شود. زیست شیمیدان‌ها در زمینه درمان بیماریهایی، چون ایدز و سرطان نیز کار می‌کند.

حالا در ادامه سلسله مقاله‌های بررسی وضعیت علوم مختلف ایران در تحریریه خبرگزاری دانشجو می‌خواهیم به بیولوژی و بیوشیمی از نظر تعداد و کاربردی بودن مقاله‌های ارائه شده در ده سال گذشته بپردازیم.

مدال نقره تعداد مقالات بر گردن ایران!
ایران با ۷۱۹۳ مقاله در ده سال گذشته پس از ترکیه مقام دوم را در اختیار دارد. اگر این سلسله مقالات را دنبال کرده باشید حتما متوجه شده‌اید که ایران از نظر تعداد مقالات همیشه در جایگاه اول یا دوم قرار داشته. حجم مقالات تولیدی تن‌ها یکی از شاخص‌ها است که میزان اهتمام اساتید، دانشجویان و پژوهشگران آن رشته را به تولید علم نشان می‌دهد.

 

 

 

در ارتباط با حجم مقالات تولیدی اطلاعات دیگری که توسط خبرگزاری دانشجو احصا شده، مربوط به مقالات برتر در ده سال گذشته است. این نمودار برای ما نمایان می‌کند که از این حجم مقالات تولیدی چه تعدادشان در ایران و جهان باعث پیشرفت علوم بیولوژی و بیوشیمی شده و مورد توجه قرار گرفته است. گرچه ایران در جایگاه دوم قرار دارد، اما کاملا مشهود است که توجه به تولید کمی مقالات در ایران بیشتر از مقالات کیفی بوده است.

 

در جدول زیر جایگاه جهانی ایران و کشورهای همسایه‌مان را از نظر تعداد مقالات کمی نشان خواهیم داد.

 

ضعف شدید استنادات علمی
محصول تلاش‌های دانشجویان و اساتید در زمینه بیولوژی و بیوشیمی ایران را از نظر تعداد مقالات به رتبه دوم رسانده، اما از دیگر سو در زمینه استنادات علمی به اندازه تعداد مقالات، پیشرو نبوده است. تعداد استنادات به هر مقاله نشان می‌دهد که چه میزان مقالات تولیدی ما حرف جدید برای گفتن داشته. کیفیت مقالات این روز‌ها در دنیا بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد تا کمیت آن‌ها و متاسفانه ایران در این زمینه بسیار ضعیف عمل کرده است. درحالی جایگاه نهم سهم ایران از استنادات علمی است که رتبه دوم را در تولید مقالات این رشته داشته و کشورهایی مانند امارات، لبنان، پاکستان و ... با یک چندم تعداد مقالات ما حدود دوبرابر استناد علمی به هر مقاله داشته‌اند.

 

در میان کشورهای دنیا نیز جایگاه ایران از نظر تعداد استنادات به هر ۸۹ ام است.

 

موسسه (scientific journal ranking) SJR رتبه بندی مجلات علمی را بر عهده دارد. شاخص‌های مورد ارزیابی در این رتبه بندی همان تعداد استنادات و متوسط استنادات به هر مقاله است. با این تفاوت که نیمه عمر استنادات را نیز در اختیار قرار می‌دهد.
(Cited Half-Life) نیمه عمر ارجاعات یا نیمه عمر استناد، تعداد سال‌هایی است که از سال ارزیابی باید به عقب برگشت تا شاهد پنجاه درصد کل ارجاعات به مجله در سال مورد ارزیابی باشیم. به عبارت دیگر، این شاخص مدت زمانی که نیمی از کل استنادات به آن مجله صورت پذیرفته باشد را نشان می‌دهد و در حقیقت سرعت کاهش میزان ارجاعات به مجله را بیان می‌کند. بدیهی است که وقتی مقاله‌های یک مجله ارزش خود را برای ارجاعات، زود از دست بدهند (مقاله‌ها سطحی باشند و خیلی زود بی ارزش شوند)، تن‌ها به مقاله‌های جدید مجله ارجاع داده می‌شود. این موضوع باعث می‌شود که نیمه عمر ارجاعات به مجله کاهش یابد؛ بنابراین هر چه نیمه عمر ارجاعات به مجله بیشتر باشد، نشان می‌دهد که ارزش مقاله‌های مجله در طول زمان بیشتر حفظ شده است و هنوز مورد ارجاع قرار می‌گیرند. در مجموع هرچه نیمه عمرارجاعات به یک مجله بیشتر باشد، ارزش مجله بالاتر می‌رود.

در واقع در این بررسی مشخص می‌شود که چه میزان مجلات علمی ما در زمینه بیولوژی و بیوشیمی در جذب مقالات با کیفیت و به‌روز موفق بوده‌اند.

 

وضعیت دانشگاه‌های کشور
تربیت مدرس و تهران دو دانشگاهی هستند که در زمینه بیولوژی و بیوشیمی فعالیت داشته‌اند. تهران با ۸۹۴ مقاله و متوسط استناد ۷ تایی و تربیت مدرس هم با ۶۹۴ مقاله و متوسط استناد ۸ تایی در این زمینه فعالیت می‌کنند.