تنفس مصنوعی به جنگل‌های گلستان / سازمان حفاظت از محیط زیست قدرت مقابله با جنگل‌خواران را ندارد!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- اعظم ذوالفقاری منظری؛ سایت سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری، مساحت کل جنگل‌های کشور را ۱۴ میلیون و ۳۱۹ هزار و ۶۳ هکتار عنوان کرده و این در حالی است که به گفته کارشناسان، مساحت جنگل‌ها از ۱۸ میلیون هکتار در سال‌های نه چندان دور، به این میزان رسیده است. براساس آمار سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری، نزدیک به ۹ درصد مساحت کشور را جنگل‌ها تشکیل می‌دهند. سرانه جنگل در کشورما ۰.۱۷ هکتار است، در حالیکه سرانه جهانی جنگل ۰.۶۲ هکتار برآورد شده است. این آمار‌ها ضرورت جلوگیری از قطع درختان و از بین مراتع را بیشتر نشان می‌دهد. اما راهکار چیست؟

موضوع توقف بهره برداری از جنگل از سال ۸۲ مطرح شد و در همان زمان، سازمان جنگل‌ها و مراتع طرح صیانت از جنگل را با محوریت خروج دام‌ها از جنگل مطرح کرد. اما ایده تنفس جنگل از سال ۹۲ با عنوان برناه بهینه سازی، پایش و حفظ جنگل‌های کشور در سال ۹۵ به تصویب رسید. نمایندگان مجلس شورای اسلامی با تصویب این طرح، پیش بینی می‌کردند که سالانه ۲۰ درصد بهره برداری از جنگل‌ها تا پایان برنامه ششم توسعه کاهش یابد.

 

در طرح تنفس جنگل، بهره برداری چوبی از درختان جنگل‌های کشور از ابتدای سال چهارم برنامه ششم توسعه ممنوع اعلام شد و به دولت اجازه داده نشد که طرح‌های جنگل داری را تمدید کند. درباره طرح‌هایی هم که در سه سال ابتدایی برنامه ششم، به پایان نمی‌رسیدند، دولت مکلف شد این طرح‌ها را اصلاح کرده یا تعیین خسارت کند.

در ادامه این ماده مصوب شد بهره برداری چوبی از طرح‌های جنگلداری طی سال‌های اول تا سوم برنامه توسعه صرفا از درختان شکسته، افتاده و ریشه کن در چارچوب قوانین و مقررات بدون مانع است.

البته براساس مصوبه مجلس، برداشت از درختان جنگلی برای طرح‌های عمرانی در صورت دارا بودن ارزیابی زیست محیطی و کد شناسایی با مجوز سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری مانعی ندارد. همچنین بهره برداری از درختکاری و جنگل هیرکانی دست کاشت به منظور زارعت چوب با تشخیص و مجوز سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری مجاز اعلام شد. نکته قابل تأمل اینکه وقتی پای اجرای قانون به میان می‌آید، بیش از آنکه ماده‌های قانونی مورد توجه باشند، گروهی به سراغ تبصره‌ها و استثنائات می‌روند و از دل قانون، موارد نقض آن را بیرون می‌کشند.

 

---

اجرای طرح تنفس با اینکه با انتقادات کارشناسان بسیاری مواجه شد، اما از ابتدای سال ۹۷ به اجرا رسیده است. این موضوع را ابوطالب قزل‌سفلو، مدیرکل جنگل ها، مراتع و آبخیزداری گلستان در گفتگو با خبرنگار ما عنوان می‌کند و می‌گوید: از ابتدای سال ۹۷ همه عرصه‌های جنگلی فاقد اجرای طرح‌های جنگلداری با هدف بهره برداری چوبی بوده و همه طرح‌ها در قالب طرح‌های حفاظتی در حال اجرا است.

 

 

در واقع طرح تنفس جنگل، به عنوان راهی برای جلوگیری از زیاده خواهی شرکت‌های بهره برداری چوب و سوداگران عرصه تولید چوب طراحی شده؛ دغدغه‌ای از سوی سازمان مبارزه با مفاسد اقتصادی هم مورد توجه قرار گرفته است. کاظم پالیزدار، رئیس این سازمان از نامه رهبر انقلاب به اسحاق جهانگیری، برای پیگیری جنگل خواری به ویژه در گلستان خبر داده است.

جنگل‌های شمال ایران که به جنگل‌های هیرکانی شهره اند، براساس تحقیقات علمی قدمتی ۲ میلیون ساله دارند و در استان‌های خراسان شمالی، گلستان، مازندران، سمنان، گیلان و قسمتی از کشور آذربایجان گسترده اند. کارشناسان محیط زیست می‌گویند طی نیم قرن اخیر، وسعت این جنگل‌ها تا ۵۰ درصد کاهش یافته است.

 

اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست که دغدغه هایش درباره طبیعت ایران را شنیده ایم، در گفتگو با خبرنگار دانشجو به بررسی علل موفق نبودن طرح‌های جنگل داری برای حفظ و بازسازی جنگل‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: نماینده‌های مجلس چهار سال پیش طرح تنفس را به مجلس بردند، اما قرار شد از چهار سال دیگر اقدام شود؛ یعنی سال ۹۷؛ و حالا گفته می‌شود که این طرح در حال اجرا است، اما من به عنوان یک علاقه‌مند به طبیعت ایران و جنگل عرض می‌کنم که طرح‌هایی که تاکنون برای جنگل‌های هیرکانی ایران اجرا شده، راه به جایی نبرده اند.

کهرم معتقد است دلیل بی نتیجه بودن این طرح ها، اشکالات عمده‌ای است که در جنگل‌ها و اداره این منابع طبیعی وجود دارد، اما کسی برای این اشکالات نسخه‌ای نپیچیده است.

 

این کارشناس محیط زیست یکی از اشکالات موجود در جنگل‌ها را اسکان جنگل نشینان عنوان می‌کند و می‌گوید: عده‌ای از مردم هستند که نیاز‌های خود را از این جنگل برآورده می‌کنند و علاوه بر خودشان، علوفه مورد نیاز احشام خود را نیز از همین جنگل تامین می‌کنند. الوار و چوب این جنگل‌ها چه برای هیزم و چه برای صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد و این شرایط به جنگل آسیب می‌زند.

وی به آسیب شناسی حضور بی قاعده مردم در جنگل‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: برخی خانواده‌های ساکن در جنگل ها، بنچاق یا نسق دارند که سندی قدیمی است و مرز اراضی جنگلی متعلق به یک خانواده را مشخص می‌کند.

کهرم توضیح می‌دهد: برخی از این بنچاق‌ها شاید بیش از سه قرن قدمت داشته باشند و نحوه تعیین مرز در آن‌ها به این صورت است که از محل پایه‌های کلبه تا اولین درخت را به عنوان حریم مشخص کرده است. اما گاهی برخی از این بنچاق داران، اولین درخت را قطع کرده و درختی در چند متر آنطرفتر را به عنوان اولین درخت معرفی می‌کنند و به این صورت به جنگل آسیب می‌زنند.

وی ادامه می‌دهد: احشام این خانواده‌ها نیز هنگام چرا، جوانه درختان و گیاهان را که سرشار از پروتئین هستند، می‌خورند و اجازه بازسازی جنگل را نمی‌دهند.

مشاور سابق سازمان حفاظت از محیط زیست می‌گوید: گاهی دولت‌ها با وعده زمین معوض، اهالی جنگل‌ها را دعوت به کوچ از جنگل نشینی می‌کنند، اما زمین معوضی که به آنان می‌دهند جایی مثلا در بیابان‌های سمنان است. طبیعی است که این افراد حاضر به ترک جنگل نیستند.

وی دومین مشکل در بازسازی و رشد جنگل را چرای احشام می‌داند و می‌گوید: هنوز تکلیف این موضوع مشخص نشده که چطور می‌خواهند از چرای احشام در جنگل‌ها جلوگیری کنند؟ وقتی برای این موضوع فرمولی نوشته نشده، چطور ادعا می‌کنند که از عهده آن برمی آیند.

کهرم به برداشت بی رویه از چوب جنگل‌ها نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: روزانه چندصد کامیون چوب از جنگل‌ها به کارخانه‌های چوب منتقل می‌شود. چطور می‌خواهند برای یک کارخانه چوب که صد‌ها نفر را استخدام کرده، تعطیل کنند و اشتغال این افراد را از بین ببرند؟

وی با اشاره به اینکه زمانی برخی مسئولان می‌خواستند به جای نفت، از چوب جنگل‌ها برای صادرات استفاده کنند، ادامه می‌دهد: سازمان حفاظت محیط زیست وقتی ساخت و ساز غیرمجاز می‌بیند، نمی‌تواند بولدزر بیندازد و این ساخت و ساز‌ها را تخریب کند. دولت جلوی این کار‌ها را نمی‌گیرد تا ناراضی تراشی نکرده باشد.

 

برخی دیگر از کارشناسان نیز معتقدند که طرح تنفس جنگل ساختار معیوبی دارد. مثلا مسعود مولانا، عضو شورای هماهنگی شبکه ملی تشکل‌های محیط زیستی معقتد است که این طرح بودجه مناسبی ندارد و به همین دلیل بدون زمینه اجرایی و در حد تئوری اتفاق افتاده است و در نتیجه آن همان اندک نظارتی که در جنگل‌ها وجود داشته، از بین رفته است.

مولانا بیان می‌کند: ساختار مناسبی برای اجرای این طرح تعریف نشده و جوامع محلی هم تمایلی برای مشارکت با اجرای طرح ندارند و به همین دلیل تنفس جنگل مورد استقبال قرار نگرفته است.